ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ոչխարանց 7 Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Վան (Նահանգ) / Հայոց Ձոր (Գավառ) / Ոչխարանց (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Կղզի գյուղից 2,2 կմ հյուսիս-արևելք` Անգղ գետի աջ ափից 1,2 կմ հեռու: Ծովի մակերևույթից բարձր է 1775-1800 մ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182:

Պատմություն

Գյուղի սկզբնավորման մասին որոշակի տեղեկություններ հայտնի չեն, սակայն նրան մերձակա վաղ երկաթի դարաշրջանի դամբարանաբլրի առկայությունը հուշում է, որ տարածքը բնակելի է եղել անհիշելի ժամանակներից: Ի դեմս տակնուվրա արված գերեզմանոցում, այնուամենայնիվ, ցարդ պահպանված միջնադարյան մի քանի խաչքարերի` կարելի է նշել, որ գյուղը բավական մարդաշատ էր զարգացած միջնադարում:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182-183:

Ոչ միայն Հայոց ձորում, այլև ողջ Վասպուրականում առանձնահատուկ համբավ էր վայելում Ատոմ Գնթունու` գյուղամերձ գտնվող նահատակատեղին, որը գրավոր աղբյուրներում հիշվում է գյուղանվան հետ կապակցված:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Հայտնի է, որ 1848 թ. Ոչխարանցը պետությունից գնում է վանեցի Հայրապետը և այնուհետ տեղում կառուցում «մեծաշէն ապարան... գեղեցիկ վանդակապատ և շատ մը սենեակներով զարդարուած»: Ըստ ամենայնի, գյուղն իր կալվածատիրական պատկանելությունը պահպանում է նաև հետագա տասնամյակներին, քանի որ 1883 թ. այն կազմում էր «Վանայ մի քանի գլխաւոր մարդոց սեպհականութիւնը»:

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, 251: Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 142: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Համիդյան ջարդերի օրերին սպանվում է 3 ոչխարանցցի, և կողոպտվում է 8 տուն:

Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 370: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Մեծ եղեռնի օրհասական օրերին` 1915 թ. ապրիլի 6-7-ին, Ոչխարանցի բնակչությունն ապաստանում է Վանի Բերդակ գյուղում, իսկ ապրիլի 8-ին` մաշկագտակցի Գասպարի գլխավորությամբ փոխադրվում սկզբում Շուշանց, ապա Այգեստան:

Մխիթարեան Օ., Վանի ինքնապաշտպանութիւնը, «Հայրենիք», 1924, N 1, էջ 94: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Իրարահաջորդ գաղթերից հետո վերապրած ոչխարանցցիներն էլ սփռվում են զանազան վայրեր: Նրանցից Բաղդասար Մկրտչյանը 1916 թ. գտնվում էր Ներքին Այնալու (այժմ` Արմավիրի մարզ, Լենուղի գ.) գյուղում:

Մելքոնյան Հ., Հիշողության դաշտ, Երևան, 1987, էջ 258: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Բնակչություն

1883 թ. այցելուին գյուղացիները հայտնում են, որ ոչ այնքան վաղ անցյալում (թերևս ԺԹ դարի սկզբներին) գյուղն ունեցել է 80 տուն հայ բնակիչ:

Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 142: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:

Անվան ծագում

Մեկ այլ ավանդության համաձայն` գյուղն այդպես է կոչվել, քանի որ «...Ոչխրանց գիւղը շինուած է Պարսկաստանէն գաղթող հարուստ հայէ մը, որ Ախշէն պէկ կը կոչուէր: Ասոր անուամբ քանի մը տուներ կան այս գեղին մէջ եւ այլուր, մինչեւ իսկ ի Պարսկաստան»:

Ծիլվան Գ., Նշմարք հնութեանց Հայոց-Ձորի և Ոստանի մէջ, «Բանասէր», 1899, գիրք Դ, էջ 302: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182:

Անվան ծագումն ավանդաբար կապվել է տեղում Սբ. Ատովմանց` ոչխարի նման նահատակվելու հետ. «Պարսից զօրքը վրանին հասնելով ամենքն ալ ոչխարի նման սրախողխող կըսպանեն, որոյ պատճառաւ է և գիւղի անունը Ոչխարանց ըսուիլը»:

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, էջ 251: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182:

Այլ անվանումներ

Վկայվել է նաև Ոչխրանց անվանաձևով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182:

Ներկայումս պաշտոնապես վերանվանվել է Քոյունյաթաղը Koyunyatağı):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 182:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2014 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ոչխրանց
Քոյունյաթաղը

Վիճակագրական առկա տվյալները, սակայն, փաստում են, որ արդեն նույն դարի երկրորդ կեսին բնակչությունն էապես նվազել է.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Քուրդ տուն	Քուրդ ընդամենը	Տուն	Ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1855	2	21						Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 468, ց. 1, գ. 3, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1873	8							Տևկանց Ե., Ճանապարհորդություն Բարձր Հայք և Վասպուրական (1872-1873 թթ.), Երևան, 1991, էջ 223: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1883	7							Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 142: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1895	4							Աղթամարայ հանգուցեալ Խաչատուր կաթուղիկոսի վերջին թուղթն եւ տեղեկագիրը, «Արարատ», 1896, Ե, էջ 247: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1897	11		3		14			Маевский В., Ванский вилает, Тифлис, 1901, էջ 261: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1909	14	97					Շիրինի կազմած վիճակագրության համաձայն՝ գյուղն ունեցել է 8 տուն (49 շունչ` 23 ար., 26 իգ.) հայ և 5 տուն քուրդ բնակիչ (Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 47):	«Հորիզոն», 1913, N 12, 17 յունվար, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1914	11	67	5	25	16	92		Бекгульянц Р., По Турецкой Армении, Ростов на Дону, 1914 г., էջ 93 (միայն բնիկներ էին): Տե՛ս նաև Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երեւան, 1917, (տրված է միայն հայերի վիճակագրությունը): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
1916 հոկտ. 10		9						«Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183:
2013				706		706		http://www.nufusu.com/ilce/gurpinar_van-nufusu Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 183: