ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Կակաբեթ 2 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Սագարեջո (Շրջան) / Կակաբեթ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 16 կմ արևելք՝ Չայլուր և Ղանդաուր գյուղերի միջև:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 148:

Պատմություն
1800 թ․

Կախեթի նշանավոր ու բազմամարդ գյուղերից է: Կակաբեթի մոտ 1800 թ. նոյեմբերի 7-ին հայազգի գեներալ Լազարևի հրամանատարության ներքո գործող ռուս-վրացական միացյալ ուժերը ջախջախել ու փախուստի են մատնել Օմար-խանի 15.000 լեռնականներին: Վերջիններս մարտադաշտում թողել են 2000 սպանված ու վիրավոր:

Вейденбаум Е., Путеводитель по Кавказу, Тифлис, 1888, с. 389:

Բնակչություն
1802 թ․

Վրացաբնակ այս խոշոր գյուղում առնվազն ԺԸ դարում հաստատված փոքրաթիվ հայերի մասին գրավոր աղբյուրներում վկայություններ կան 1802 թ-ից: Հայերի թվաքանակին վերաբերող վիճակագրական տվյալները հաճախակի են միայն ԺԹ դարի 2-րդ կեսից:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472.

1874 թ․

Թեև նկատելի է, որ շրջակա գյուղերում բնակվող հայերի համեմատ Կակաբեթի հայ համայնքն ավելի մեծաթիվ էր, բայց գյուղի ողջ բնակչության համեմատ կրկին խիստ փոքրաթիվ էր: Այդպես էր, օրինակ, 1874 թ., երբ գյուղի 1726 բնակիչներից հայեր էին 324-ը:

“Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 118.

1914 թ․

1914 թ. Կակաբեթի բնակչությունն աճել էր մինչև 3394 շունչ:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 131.

Քահանա
1842 — 1844 թթ․

Գևորգ Տեր-Նահապետյան և Տեր Գևորգ Տեր-Ազատյան. հիշվում են 1842-1844 թթ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 929, թ. 3, նաև՝ ֆ. 56, ց. 1, գ. 1111, թ. 1 և գ. 2423, թ. 2:

1898 — 1923 թթ․

Տեր Հարություն Մանուկյան Ստեփանոսյանց. հիշվում է 1898 թ.: Հովվել է նաև Չայլուր գյուղը: Հայտնի է, որ 1923 թ. պարտադրանքով «ինքնակամ» հրաժարվել է քահանայագործությունից:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3359, թ. 1: Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 3, գ. 463, թ. 12:

Կառուցապատում
1882 թ․

1882 թ. ականատեսը նշել է. «Գիւղին եթէ նայես վերևից, ինչ տեղ որ կառուցված է հայոց ս. Աստուածածնայ միակ փայտաշէն եկեղեցին, աչքիդ ընկնում է մի շքեղ տեսարան. գիւղը ներկայացնում է աջ ու ձախ կողմդ մի մեծ տարածութիւն այգիների, որ փռված են լերան հարթ ստորոտի վրա, նոցա մէջ ու ափերին, ծառերի ստուերների տակ, այս տեղ ու այն տեղ երևում են գիւղացւոց բնակարանները և խանութները, նոցա շուրջը երևում են իրանց կալօրայքը...»:

«Մշակ», 1882, № 142, էջ 1-2:

Նկարագրություն
1849 թ․

1849 թ. գյուղ այցելած Հովհաննես վարդապետ Արշարունին գրել է. «Կակաբեթ՝ է գիւղ եկեղեցւոյն Վրաց և ժողովուրդքն ամենեքին Հայք և Վիրք ստրուկ եկեղեցւոյն այնորիկ, տեղին է արգաւանդ և բերրի, բնակիչքն առ հասարակ հողագործք և այգեպանք. տունք Հայոց 33, և ունին զմի անյարմար եկեղեցի»:

«Բազմավէպ», 1851, N 20, էջ 316:

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի հայ բնակիչների թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1849	33					«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1874				324		“Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 118. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1878		182	151	333		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1882	48				Նույն թվականին գյուղում բնակվում էին 260 տուն վրացիներ:	«Մշակ», 1882, N 142, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1885		222	195	417		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1890		210	195	405		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 141: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1891		214	202	416		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1892		252	221	473		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 112: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1893	50	248	195	443		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1897		247	204	451		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 138-139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1898		250	208	457		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 160: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1901		273	225	498		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1-2, գ. 205, թ. 131-132: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1902		280	224	504		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 14-15: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1908	61	311	227	538		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1912		383	421	804		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 53-54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149:
1917	130					«Համբաւաբեր», 1917, № 5, էջ 115: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 149: