ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ղանդաուր 3 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Սագարեջո (Շրջան) / Ղանդաուր (Գյուղ)

Տեղադրություն

Շրջկենտրոնից 20 կմ հարավ-արևելք, իրարից 1 կմ հեռավորությամբ գտնվում են Ղանդաուր անվամբ երկու գյուղեր: Դրանք եղել են նույն գյուղի երկու` հին ու նոր կամ վերին ու ներքին թաղերը (այժմ` Զեմո և Քվեմո Ղանդաուր):

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 150:

Բնակչություն
1802 թ․

Այստեղ հայերի հաստատման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ, բայց, հավանական է, որ նրանք այդտեղ հանգրվանել են առնվազն ԺԸ դարի կեսերին: Վավերագրերում հայերի ներկայությունը վկայված է 1802 թ.:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 2, Тифлис, 1868, с. 472.

Վիճակագրական աղբյուրներում Ղանդաուրի հայերի թիվը մեծ մասամբ ցույց է տրված մերձակա 5-6 գյուղերի ավելի սակավաթիվ հայերի թվի հետ, և դժվար է որոշել, թե դրանցից յուրաքանչյուրում որքան հայեր էին բնակվում: Հայտնի է միայն, որ համեմատաբար հայաշատ էր Ղանդաուրը, որը և այդ գյուղախմբի կենտրոնն էր:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 150:

1914 թ․

1914 թ. Ղանդաուրն ուներ 1940 բնակիչ:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 133.

Քահանա
1892 — 1896 թթ․

Նիկողայոս Հարությունյան Տեր-Սարգսյանց. սովորել է Ներսիսյան դպրոցում: 1892 թ. Էջմիածնի Սինոդը թույլատրել էր նրան քահանա ձեռնադրվել Ղանդաուրի համար: Քահանայագործել է առնվազն մինչև 1896 թ.: Մեծ հեղինակություն և սեր է վայելել ծխականների շրջանում: 1896 թ. նշանակալի աջակցություն է ցուցաբերել Ղանդաուր և մերձակա գյուղերի բնակիչների շրջանում «ծաղիկ» հիվանդության դեմ պատվաստումներ կատարելու գործում:

«Արարատ», 1892, էջ 565: «Նոր-Դար», 1896, № 83, էջ 3:

Նկարագրություն
1849 թ․

1849 թ. գյուղ այցելած Հովհաննես վարդապետ Արշարունին գրել է. «Ղանդաւուր՝ էր գիւղ ինչ զառաջինն ի գլուխ լերին, իսկ այժմ չուեալ անտի Հայոց իջին ի վայր ի տափարակ տեղի և անդ շինեցին այլ գիւղ, յորում տունք Հայոց են 15. անտեղեակ լեզուի Հայոց, և ամենեքին հողագործք և արքունի ստրուկք: Ի հանդիպոյ գեղջն է լեառն և ի նմա կիսաւեր մատուռն՝ զոր ոմանք Թէլէթ անուանեն և ոմանք Ծաղկավանք»:

«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316:

Ստորև ներկայացնում ենք Ղանդաուրի և կից գյուղերի հայ բնակչության թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1803	8				Ի դեպ, Ղանդաուրում 8 տուն հայերի հետ բնակվում էին նաև 48 տուն վրացիներ:	“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1877		169	155	324		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 81-82: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1878		168	152	320		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1885		176	163	339		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3879, թ. 225: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1888		193	184	377		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 226: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1889		201	189	390		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 95: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1890		204	190	394		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 141: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1891		210	198	408		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1892		235	212	447		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 112: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1897		197	168	365		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 138-9: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1898		200	170	370		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց, 1, գ. 3897, թ. 160: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1901		216	184	400		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1-2, գ. 205, թ. 131-2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1902		222	189	411		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 14-15: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1908	107	262	207	469		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150:
1912		253	207	460	Միայն Ղանդաուրը 68 տուն էր՝ 294 շունչ (161 ար. և 133 իգ.):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 53-54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 150: