ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Վարխիան Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Զաքաթալա (Շրջան) / Վարխիան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 16 կմ հարավ՝ Թասմալուր գյուղից 8 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ հարթավայրում:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 199:

Պատմություն
1850 թ․

Բռնությամբ մահմեդականացված հայկական գյուղերից է: Այս բնակավայրը միակն է, որտեղ հայ հոգևորականի քարոզներին անսալով՝ բնակիչների թեկուզև փոքրագույն մասը վերամկըրտվել է նախնիների դավանանքին: Դա իրականություն է դարձել 1850-ական թվակաների սկզբներին՝ Գանձակի Սբ. Հովհաննես եկեղեցու ավագ քահանա Մարտիրոս Տեր-Դանիելյան Տեր-Հովհաննիսյանցի անձնուրաց գործունեության շնորհիվ, որի համար Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցու կողմից արժանացել է հատուկ կոնդակի. «...յաղագս ջանադրութեան իւրոյ վասն դարձուցանելոյ ի մահմետականութենէ ի հաւատս լուս. հայոց եկեղեցւոյ զնախկին տաճկացեալ հայ բնակիչս Վարխիան գեղջ ց60 հոգի ստացեալ է ի նորին վեհափառութէնէ 23 հոկտ. 1855 ամի դ 321: Զկնի մկրտելոյն զվերոյգրեալ բնակիչս ստացեալ է զթաւնջեայ կամիլկաւկայ կոնդակը նորին յ9-ն յուլիսի 1856 ամի դ 222»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 115-116:

Բնակչություն
1863 թ․

Այն հանգամանքը, 1863 թ. հետո վավերագրերն այլևս այստեղ հայ բնակչության գոյության մասին տվյալներ չեն պարունակում, կարծել է տալիս, թե քրիստոնյա բնակիչներն անհովիվ մնալով՝ կամ կրկին մահմեդականացել էին, կամ էլ հեռացել Վարխիանից` խույս տալով համագյուղացի մահմեդականների վրեժխնդրությունից:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 199:

20 դ․

Ի դեպ, Ի դ. սկզբի վիճակագրական նյութերում գյուղի բնակիչներին տրվել է մուղալներ անվանումը:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 105.

Վիճակագրական տվյալներ պարունակող վավերագրերում Վարխիանում հայ առաքելական դավանությամբ բնակիչներ հիշվում են 1857-ից.

Թվական	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1857	16	27	43		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 118-119: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199:
1858	22	28	50		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 122: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199:
1860	24	28	52		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3834, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199:
1861	24	28	52		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199:
1862	23	28	51		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 76: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199:
1863	23	28	51		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 199: