ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Բանանց 482 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Դաշկեսան (Շրջան) / Բանանց (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 7 կմ (ուղիղ գծով) հյուսիս-արևելք՝ Արթինաջուր (Կոշկար) գետի ձախ՝ հարավարևելահայաց ձորալանջին, Բանանց-Քարհատ և Սևանի ավազան տանող հնագույն ճանապարհին՝ ծովի մակերևույթից 1000-1100 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 138:

Անվան ծագում

Գյուղանվան ծագումը ստուգաբանվում է որպես բանանոց (աշխատելու վայր):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 138:

Հաղորդակցության ուղիներ

Գյուղը գտնվում է Բանանց-Քարհատ և Սևանի ավազան տանող հնագույն ճանապարհին՝ Արթինաջուր (Կոշկար) գետի ձախ ափին: Գյուղի միջով ձգվող հիմնական ճանապարհը և առանձնապես դրա՝ Բանանց-Գանձակ հատվածը մշտապես գտնվել է բանանցեցիների հոգածության ներքո, պարբերաբար ենթարկվել բարեկարգման: Հայտնի է, որ մինչև 1870 թ. հիշյալ ճանապարհն այն աստիճան դժվարագնաց էր, որ ավելի նման էր կածանի: Նույն թվականին գյուղի հասարակության մասնակցությամբ բանանցեցի Հովսեփ Տեր-Իսրայելյանցը կարողանում է կազմակերպել և 3000 ռ. ծախսով իրականացնել մինչև Գանձակ հասնող ճանապարհի շինարարությունը: Վերջինս ամբողջանում է նաև մեկ քարաշեն կամրջի կառուցմամբ:

«Նոր-Դար», 1887, N 113, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 138:

1884 թ․

1884 թ. տանուտեր Ա. Տեր-Ավետիքյանի նախաձեռնությամբ կառուցվում է Գանձակ տանող երկրորդ ճանապարհը, որը դյուրացնում է նաև գյուղից բավականին հեռու գտնվող այգետերերի հոգսը:

«Նոր-Դար», 1887, N 113, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 138:

1903 թ․

1903 թ. արձագանքելով Գանձակի նահանգապետի առաջարկին՝ գյուղական ժողովը (242 կողմ) որոշում է դեպի Գանձակ սայլի ճանապարհ բացել ոչ թե Մկըծ աղբյուրի մոտով, այլ այգիների, Ներքին հանդի կողմից, որը, թեև լինելու էր ավելի աշխատատար, բայց հետո առավել օգտակար կարող էր լինել:

«Մշակ», 1903, N 135, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 138:

1923 թ․

Բանանց ձգվող ճանապարհներն ընդհանուր առմամբ անմխիթար վիճակում են եղել նաև հետագա տարիներին: Այսպես, 1923 թ. ականատեսը նշել է. «Միայն ճանապարհների և հաղորդակցության դժվարության շնորհիվ, մոտ 10 վերստ պետք է անցնեք կամ ոտով կամ գրաստով: Կառքի կամ սայլի ճանապարհ չկա: Ճանապարհները կառուցելու համար անցյալ տարի Ազնավթի պետ Սերեբրովսկին գյուղական ներկայացուցիչներին խոստացել է նյութեր տալ, եթե միայն գյուղը հանձն առնի առանձին վագոն ձեռք բերելու իրավունքը...»:

«Մարտակոչ», 1923, N 177 (26 սեպտեմբերի):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 138-139:

Հուշարձաններ
1899 թ․

Հնագիտական հուշարձաններ. Բանանցի մերձակայքում պահպանված մեծաթիվ դամբարանաբլուրները վկայում են, որ վաղնջական ժամանակներից ի վեր Արթինաջրի միջին հոսանքի շրջանը բնակեցված է եղել բավականաչափ խիտ: Դամբարանաբլուրների առաջին հետազոտողներից գերմանացի հնագետ Էմիլ Ռյոսլերը 1899 թ. գրել է. «...հետազոտեցի 14 դամբարանաբլուր 17 թաղումներով: Այդ բոլոր գերեզմանները պատկանում էին բրոնզե դարից երկաթին անցնելու ժամանակաշրջանին»:

Реслер Э., Археологическия изыскания в Закавказье, “Кавказ'', Тифлис, 1903, N 179, с. 2 (բնագրում՝ “...изследовал 14 гробниц и курган с 17 могилами. Все эти могилы принадлежат ко времени перехода бронзоваго века в железный”).
Համամչեան Ե., Բանանց գիւղի կուրգանները, «Ազգագրական Հանդէս», երկրորդ տարի, գիրք Բ, Թիֆլիս, 1897, էջ 308-315:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 139:

Բանանցի մոտ պահպանված է եղել սեպագիր արձանագրություն:

Тер-Аветисян С., Памятники древности Карабаха и скифская проблема, Тифлис, 1934, с. 11.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 140:

Պատմություն
1625 թ․

Հակառակ գյուղի բազմադարյան գոյության ու ըստ ամենայնի փառավոր անցյալի՝ գրավոր աղբյուրներում Բանանցի մասին պահպանված վկայությունները խիստ աղքատիկ են: Գյուղի անվան առաջին հիշատակություններից մեկը 1625 թ-ից է: Հայտնի է, որ այդ թվականին «...Պանանցայ ճամահաթն մեծ և փոքր...» մասնակցել էին ավելի վաղ (1453 թ.) ստեղծված մի Ավետարանի նորոգության գործին (նորոգող՝ Հովհաննես Շատախեցի):

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Բ, կազմեցին` Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա., Երեւան, 1978, էջ 186:
«Ցուցակ ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան 1970, ձեռ. N 10669:
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 279:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 138:

19 դ․

ԺԹ դարավերջին գյուղը կալվածատերեր Հովսեփ-բեկ Տեր-Իսրայելյանցի և Հովսեփ Տեր-Հովսեփյանցի նստավայրն էր: Նրանց էր պատկանում Աղխաչ (Շահդաղ) տեղամասը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 93, ց. 1, գ. 388, թ. 32-33:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 140:

1905 — 1906 թթ․

1905-1906 թթ.՝ հայ-թուրքական ընդհարումների ողջ ժամանակահատվածում, թուրք խուժանն այդպես էլ Բանանցի վրա հարձակվելու համարձակություն չունեցավ, սակայն դարանակալելով գյուղից դուրս՝ նրանց հաջողվել է «հոշոտել» մի քանի բանանցեցիների: Այսպես, 1906 թ. մարտի 16-ին թուրքերը սպանել են 65 գլուխ տավարը արածեցնելու տարած Կարապետ Բալյանցին, նրա երկու որդիներին և եղբորորդուն: Թուրքերը 9 տարեկանին մորթել են, իսկ մնացածին՝ գնդակահարել:

«Մշակ», 1906, N 63, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 140:

1906 թ․

1906 թ. մայիսի 16-ին Բանանցի այգիներում դարանակալ թուրքերը սպանել են 34-ամյա Զաքար Շահմուրադյանցին:

Տապանագիրը տես` Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 120, 140:

1906 թ․

1906 թ. սեպտեմբերի 19-ին դարանակալ գնդակի զոհ է դարձել նաև Արտեմ Աթանասյանը. «Այսօր ամսւոյս 19-ին առաւօտեան դեռ լոյսը չբացուած, խիստ իրարանցում ընկաւ գիւղը: Մի երիտասարդ լալով, գլուխը ծեծելով անցնում էր գիւղի միջովը ու ,,վայ աղբեր,, գոռում: Գիւղացիների հարցուփորձին շշմած երիտասարդը պատասխանեց, թէ՝ ես և եղբայրս գնում էինք Քարհատ հայկական գիւղը, ճանապարհին, Օրհնելի սեռ կոչւած տեղում, թփերի միջից յանկարծ հրացանը պայթեց ևն եղբայրս, որ մի քանի քայլ ինձնից առաջ էր թաւագլոր գետին տապալվեց, իսկ ինձ յաջողուեց մի կերպ ազատուել դարանակալ աւազակներից: Գիւղի երիտասարդները իմանալով գործի էութիւնը, իսկոյն զինուեցին ու շտապեցին դէպքի վայրը. մօտ 2 ժամ փնտրելուց յետոյ, մերոնց յաջողուեց խիտ թփերի միջից գտնել սպանուած Արտեմ Աթանասեանին՝ արիւնաշաղախ և 3 տեղից գնդակահար եղած: Վերջինս նոր զինւորագրութիւնից ազատուած և գիւղում աչքի ընկնող քաջերիցն էր...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 381, թ. 5:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 140:

1918 — 1920 թթ․

1918-20 թթ. թուրքական զավթիչների և մուսավաթական բանդաների դեմ մղված մարտերում աչքի են ընկել բանանցեցիներ գնդապետ Եգոր Տեր-Ավետիքյանն ու Գրիգոր Օհանյանը (Թաթողլի):

Գ. Օհանյանի մասին տես՝ «Հայաստանի Հանրապետություն», 1995, N 199, էջ 4:
«Գարդմանք», 1998, N 6 (11):
«Կրթությունը և գիտությունը Արցախում», 2001, N1-2, էջ 84:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 140-141:

Գյուղում մեծ շուքով նշվում էր Վարդավառի տոնը:

Տէր-Միքայէլեան Ս., Վարդավառի տօնը Բանանցում, «Արձագանք», 1884, N 30, էջ 449:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 148:

Կառուցապատում
1886 թ․

1886 թ. ականատեսը նշել է, որ գյուղն աչքի է ընկնում «...խիտ առ խիտ կառուցուած տներով, որոնց մէջ կան փոքր ի շատէ յարմարաւոր շէնքեր...»:

«Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 141:

1898 թ․

1898 թ. Բանանցը նկարագրվել է այսպես. «Գիւղում փողոցներ չկան, այլ ծուռ ու մուռ կածաններ են: Տների մեծ մասը կանոնաւոր սենեակներից են բաղկացած, որոնցից ամենահինը՝ 33 տարի առաջ է շինուած, միւս, փոքրագոյն մասը գետնափոր խուղեր են»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 308:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 141:

Գյուղն ունի մի քանի թաղամաս, որոնց անունները տոհմաազգակցական ծագում ունեն: Այսպես, գյուղի ստորին մասը, որ սկսվում է գետափից ու տարածվում դեպի արևմուտք, կոչվում է Տերունց թաղ (Տերյանների ազգանունից): Սրանից արևմուտք, փոքր-ինչ վեր, գյուղի կենտրոնական մասում տարածվում են Տեր-Մկրտչյանների և Բալունց կամ Քաշ-Ավագունց թաղերը: Գյուղը հյուսիսից եզրափակվում է Լոկունց, իսկ արևմուտքից՝ Տոնունց (Տոնյաններ) և Քիքունց թաղերով: Երկու թաղամաս էլ, կապված գյուղի զարգացման, ընդարձակման ու բնակելի նոր տների կառուցման հետ, գոյացել են Արթինաջրի աջ ափին. մեկը Այգեստանն է, որն ավելի հայտնի է «Դիմաց տեղ» անվամբ, մյուսը՝ Էլիանց թաղը, «Եղեցի հող» հնավայրի շրջակայքում: Բանանցի կենտրոնը, որտեղ խաչվում են վեց գլխավոր ճանապարհները, իրենից ներկայացնում է ոչ մեծ հրապարակ՝ «Փողոցք» անվամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 141:

19 — 20 դդ․

Բնակելի շենքերն իրենց տեսակի մեջ աչքի ընկնող կառույցներ են: Մինչև 1988 թ. գյուղում քարաշեն, կրկնահարկ և նույնիսկ եռահարկ շենքերի կողքին պահպանվել էին հողե հարթ կտուրներով մի քանի տներ: Բանանցի բնակելի շենքերն աչքի են ընկնում շինարարական արձանագրությունների առատությամբ: Դրանցից հները վերաբերում են ԺԹ դարի առաջին կեսին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 152:

Բնակչություն
Մ․թ․ա․ 4 — Մ․թ․ա․ 3 հզմ․

Առնվազն մ.թ.ա. Դ-Գ հազարամյակներից մինչև գրեթե վերջին բռնագաղթը Բանանցը մշտապես եղել է ողջ երկրամասի առավել մարդաշատ բնակավայրերից մեկը: Այդ են վկայում գյուղի մերձակայքում պահպանված նախաքրիստոնեական և միջնադարյան ժամանակաշրջաններից մեզ հասած բազմաթիվ ընդարձակ գերեզմանոցները: Դա են հաստատում նաև գյուղի տարածքում կանգուն կամ ավերակ եկեղեցիների ու մատուռների առատությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 141:

19 դ․

Գյուղի բնակչության թվաքանակի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալները, սակայն, առկա են միայն ԺԹ դարի սկզբներից: Այդ տվյալների հավաքագրումն ու համադրումը հնարավորություն է ընձեռում արձանագրել մի իրողություն, ըստ որի ամբողջ ԺԹ դարում և մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը Բանանցի բնակչության թվաքանակն ընդհանուր առմամբ շարունակաբար աճել է:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 141:

1839 թ․

Բանանցաբնակ ազգատոհմերի պատմության ուսումնասիրության առումով ուշագրավ է 1839 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը.

«Մակի Չօփուրեանց, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Եսայի, դուստր՝ Նազի, եղբայրն՝ Յակոբ, կինն՝ Անախաս, ուստր՝ Յօհաննէս, եղբօրորդիք՝ Յարութիւն, Եղիսաբէթ, մայրն՝ Սանդուխտ:
Աբր(ա)համ Մօսէսով, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Պետրոս, եղբարքն՝ 1. Յակոբ, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Յօհաննէս, 2. Յարութիւն:
Զաքար Մէլիքով, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Ստեփան, դուստր Հէրիք, եղբայրն՝ Աւագ:
Գրիգոր Պօղոսով, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Զանի, եղբայրն՝ Դադի, կինն՝ Շողակաթ:
Ղուկաս Ջալադով, կինն՝ Գիւլի, ուստր՝ Մարտիրոս, դուստր՝ Վարդի, եղբայրն Վիրապ, կինն՝ Սալբի, քոյրն՝ Մարիամ:
Օհաննէս Մէլիքով, եղբայրք՝ Ծատուր և Գալուստ, քոյրն՝ Սաբեդ:
Սահակ Զուլիով, կին սորա՝ Մարիամ, եղբօր որդիք՝ Գրիգոր և Մարիամ:
Սարգիս Բարսեղով, կինն սորա՝ Եղիսաբէթ, ուստր՝ Մարտիրոս, դստերք՝ Մարգարիտ և Հէրիք:
Պօղոս Կոստիով, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Անդրէաս, կին սորա՝ Սաբէդ, եղբօրորդին՝ Վարդան, կինն՝ Հոռոմսիմ, դուստր՝ Նազի:
Դալաք Սարգիսն, կինն՝ Սիրուն, ուստերք՝ 1. Մակի, կին՝ Մարիամ, ուստր՝ Գէորգ, 2. Գրիգոր, կինն՝ Անախաս, դուստր՝ Մարիամ:
Օվանէս Այվազով, կինն՝ Մարինոս, ուստր Մօսի, դստերք՝ Հէրիք և Սաբէդ, եղբայրն՝ Դանիէլ, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Մակի, դուստր՝ Ռէհան:
Գրիգոր Շահումով, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Յակոբ, դստերք՝ Սառայ և Հէրիք:
Գրիգոր Թօրոսով, կինն՝ Խանում, ուստր՝ Մակար, դստերք՝ Նազի և Զանի:
Գաբրիէլ Տէր-Մկրտչեանց, կինն՝ Գայիանէ, ուստր՝ Ռուսիան, կինն՝ Սաբէթ, հարսն՝ Շողակաթ, ուստր՝ Գէորգ, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Օհաննէս: Եղբայրն՝ Յարութիւն, կին՝ Հէրիք, ուստր՝ Ստեփան:
Պետրոս Վանեան, կինն՝ Գիւլի, ուստերք՝ Աւագ և Խաչատուր, եղբայրն՝ Պօղոս, կինն՝ Մարիամ, դուստերք՝ Մագթաղ և Գիւլի:
Փափչի Խաչատուր, կինն՝ Գուլի, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Հոռոմսիմ:
Ստեփան Տէր-Աւետիսեան, կին՝ Մարգարիտ, ուստերք՝ Գրիգոր և Օհանէս, դուստր՝ Խաթուն, եղբայրն՝ Յարութիւն, կինն՝ Շողի, դուստր՝ Մագթաղ:
Ներսէս Չլալով, կինն՝ Մարինոս, դստերք՝ Նազի և Հէրիք, եղբայրն՝ Ղազար, կինն՝ Մարգարիտ:
Գրիգոր Աւագեան, ուստերք՝ 1. Վարդան, կինն՝ Մարիամ, 2. Սարգիս, դստերք՝ Հոռոմ, Զանի, եղբօրորդի՝ Ղուկասն, կինն՝ Մարգարիտ:
Օհանէս Պետրոսով, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Արզուման, եղբօրորդի՝ Մակին, կինն՝ Զանի, եղբայրն՝ Ղուկաս և Նաւասարդ:
Առաքել Տէր-Օհանով, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Դաւիթ, դուստր՝ Սաբէթ, եղբօրորդի՝ Եսայի, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Մկրտիչ, դուստր՝ Սանդուխտ և Ռէհան:
Յարութիւն Շուշապազեան, կինն՝ Սառայ, ուստր՝ Սարգիս, դստերք՝ Գօզալ, Փարի և Հէրիք, եղբայրն՝ Գրիգոր, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Մկրտում:
Օհաննէս Անանեանց, կինն՝ Մարիամ, մայրն՝ Նազի:
Կարապետ Գուլունց, կինն՝ Մարինոս, ուստր՝ Սարգիս, դստերք՝ Շողի և Մարիամ:
Կարապետ Ծապօվեան, կինն՝ Հոռոմսիմ, եղբայրն՝ Օհաննէս, կինն՝ Սառայ, ուստր՝ Պօղոս:
Գրիգոր Մանիշակով, կինն՝ Խանում, ուստր՝ Ստեփան, դուստր՝ Մարիամ, Խաթուն, եղբայրն՝ Պօղոս, կինն՝ Ազիզ, դուստր՝ Սառայ և Անայ:
Ղուլի Տէր-Եղեան, կինն՝ Խաթուն, ուստր՝ Յարութիւն, դուստր՝ Վառի:
Օհան Յակոբեան, կինն՝ Շողակաթ, ուստր՝ Գրիգոր, կինն՝ Խանում, եղբայրն՝ Ղազար, թոռն՝ Կիւլի:
Յարութիւն Զաքարեան, կինն՝ Ազիզ, ուստերք՝ Սարգիս և Բարսամ, դստերք՝ Հոռոմ, Մարգարիտ, եղբայրն՝ Հանէս, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Մաթէոս և Կարապետ, դուստր՝ Վառի:
Յակոբ Դափիով, կինն՝ Սաբէթ, ուստերք՝ Վիրապ և Ստեփան, դստերք՝ Հէրիք և Մագթաղ, եղբայրն՝ Գրիգոր, կինն՝ Եղիսաբէթ, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Մարինոս և Վառի:
Մարտիրոս Բադալեան, կինն՝ Նազի, ուսըր՝ Անտօն, դուստր՝ Փարի, Վարդի, եղբայրն՝ Յարութիւն, կինն՝ Դադա:
Մօսէս Ղաբուզով, կինն՝ Շահփառ, ուստր՝ Յարութիւն, դստերք՝ Սօնայ և Անայ:
Աղաջան Նալբանդով, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Օհանէս և Ներսէս, դստերք՝ Եղիսաբէթ և Մագթաղ, եղբօրորդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Աննայ, ուստր՝ Անտօն, Զաքի, Վառի:
Սարգիս Գրիգորով, կինն՝ Եփրոսինէ, ուստր՝ Գալուսը, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Օհաննէս, եղբայրն՝ Գալուստ, Բարսեղ, կինն՝ Սաբէդ, եղբօրորդին՝ Աւետ, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Պօղոս, դստերք՝ Վարդի և Խաթուն:
Ցական Ադեանով, կինն՝ Մաթօ, ուստր՝ Յարութիւն, դուստր՝ Ռէհան, Հէրիք, եղբայր՝ Մակի:
Աղաջան Մաթէոսեան, կինն՝ Սաբէդ, ուստր՝ Մաթէոս, կինն՝ Խանում, եղբայրն՝ Սարգիս, կինն՝ Մահալեփ (գուցէ՝ Մահպեփ), ուստերք՝ Յարութիւն և Պօղոս, դուստր՝ Շողի:
Պապա, կինն՝ Ջավահիր, ուստերք՝ Գաբրիէլ և Գրիգոր և Մակի, դստերք՝ Խանում և Վառի:
Մարգար Բնչեան (իմա՝ Բանուչեան), կինն՝ Հոռոմ, ուստր՝ Մակի, կինն՝ Մարիամ,, ուստր՝ Օհաննէս, եղբայրն՝ Աւագ, կինն՝ Նազի, ուստր՝ Ստեփան, Գրիգոր, դստերք՝ Մարինոս, Խաթուն և Սանդուխտ:
Օհան Տէր-Խաչատուրեան, կինն՝ Մարինոս, ուստր՝ Գրիգոր, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Սաբէդ, ուստր՝ Յոսէփ, եղբօրորդին՝ Ղևոնդ, կինն՝ Գիւլի, ուստր՝ Հանէս, կինն՝ Վարդի, եղբայրն՝ Օհաննէս, ուստերք՝ Ղևոնդ, Պօղոս, դստերք՝ Մարիամ, Սաբէդ:
Յովսէփ Թուսիով, կինն՝ Գիւլի, ուստերք՝ Ստեփան, Մօսէս, դուստր՝ Մարիամ, եղբայրն՝ Գրիգոր, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք՝ Յակոբ, Պետրոս և Պօղոս:
Յովսէփ Տէր-Օսէփեանի որդի՝ Ներսէսն, եղբօրորդին՝ Գրիգոր, քոյրն՝ Զանի, եղբայրն՝ Սարգիս:
Մօսէս Ոսկանեան, ուստերք՝ Մնացական և Յօհաննէս, եղբօրորդի՝ Աւէտն այրի, ուստերք՝ Գհկ., Կարապետ:
Ղազար Առաքելեան, կինն՝ Մարգարիտ, եղբայրն՝ Գրիգոր, կինն՝ Նազի, դուստր՝ Մարիամ:
Թէոդորոս Յակոբեան, կինն՝ Վարդի, մայրն՝ Շարմաղ, եղբայրն՝ Կարապետ, կինն՝ Ազիզ, դուստր՝ Մարիամ:
Աբրահամ Յովակիմեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Թէոդորոս, դուստր՝ Ռէհան, եղբայրն՝ Մակի, կինն՝ Սանդուխտ, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Հէրիք, միւս եղբայրն՝ Մարտիրոս:
Ղուլի Հայրապետեան, կինն՝ Զառի, ուստր՝ Մակի, կինն՝ Գուլի, եղբայրն՝ Կարապետ:
Գալուստ Տէր-Ղուկասով, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Մաթէոս, դուստր՝ Վարդի, եղբայրն՝ Օհան, կինն՝ Հոռոմսիմ:
Սարգիս Մունթօյեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Օհաննէս, Գրիգոր, Գալուստ, դուստր՝ Անայի:
Մարտիրոս Դալաքեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Հանէս, դուստր՝ Մարինոս, Զառի և Վարդի»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 33-34:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 141-145:

Բանանցը հայտնի էր իր երկարակյացներով: Նրանցից մեկը՝ Մուսունց հայը, վախճանվել էր 103 տարեկան հասակում. «Նորերս վախճանվեց բանանցի նահապետ Մուսունց Մնացական ապէրը հարիւր ու երեքամեայ հասակում: Ծնվել է նա 1801 թ....»: Նրան թաղում են «...գիւղի մօտ գտնվող «Տատի սեռ» անունը կրող լեռան գագաթին, այն համոզմամբ, որ նա այն բարձրութիւնից կը պահպանէ գիւղը, բարեխօս կը լինի գիւղի համար Աստուծու առաջ...»:

«Մշակ», 1903, N 162, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 145:

1989 թ․

1989 թ. հուլիսի 27-ին գյուղի վերջին բնակիչները ենթարկվեցին բռնագաղթի, որով և հազարամյակների պատմության մեջ առաջին անգամ Բանանցում մարեց հայ կյանքը:

Դանիելյան Ա., Բանանցն աչքիս առաջ դատարկվեց, «Գարդմանք», 1996, N 3, էջ 16:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:

Բռնագաղթի ենթարկված բանանցեցիները գլխավորապես բնակություն հաստատեցին ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի և Սյունիքի մարզի Մեղրու ենթաշրջաններում:

Չալումյան Մ., Բռնագաղթված բանանցեցիները Հայաստանում, «Գարդմանք», 1996, N 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:

Զբաղմունք

Հանքագործություն. բանանցեցիները, ի թիվս բազմաթիվ արհեստների ու հմտությունների, հնուց ի վեր աչքի են ընկել որպես երկաթագործներ: Արձանագրված է, որ գյուղացիները «...պարապում են երկաթագործութիւնով և առևտուրով. ոչ շատ յառաջ պարապել են և երկաթագործութիւնով, որի հանքահանողն մօտակայ լեռներից և զանազան գործիքներ պատրաստողն եղել են իրանք, բայց Ռուսաստանից բերած երկաթն աւելի աժան է լինում քան իրանց լեռների արտադրածը և մանաւանդ երբ ածուխի վերայ դրած հարկը ծանրանում է, ստիպւում են թողնել տեղական ընտիր երկաթի բովագործութիւնը»:
Հանքագործության՝ որպես արդեն ձեռքից բաց թողած արհեստի մասին ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդում նաև թղթակից «Երկաթաքարեան»-ը. «Յիսուն-վաթսուն տարի չի անցել այն օրից, երբ բանանցեցիները փորում էին գետինը ահագին խորութեամբ, և այնտեղից կոլոր երկաթաքարեր հանելով՝ տալիս. վերջինս մանրացնում էր քարը ահագին մուրճով, ածում քուրայի մէջ, հալում, նրանից երկաթ պատրաստում և ապա գիւղացիներին հարկաւոր եղած գործիքներ պատրաստում: Ներկայումս այդ ահագին փոսերը մնում են, որոնք նայողին սարսուռ են ազդում իրենց խորութեամբ: Այժմս երկաթ պատրաստելու սովորութիւնը վաղուց վերացել է»:

«Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295:
«Նոր-Դար», 1888, N 148:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146-147:

Ածխագործություն. այս արհեստն ուղղակիորեն առնչվում էր հանքագործության հետ և դադարել է երկաթի մշակության հետ մեկտեղ, նաև՝ անտառների նվազման պատճառով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 147:

19 դ․

Հողագործություն. ԺԹ դարի կեսերից Բանանցում զգացվել է հողի պակասություն. «Ժողովրդի թիւը տարեցտարի բազմանում է, իսկ ժողովրդին սնունդ՝ հաց մատակարարողը մնում է միևնոյնը, այսինքն այնքան՝ ինչքան սրանից 50 տարի առաջ է եղել: Կարելի է ասել, որ միևնոյն քանակութեամբ հողից ստիպուած են կերակրուել առաջուանից մի քանի անգամ բազմապատկուած բնակիչները: Սրա վրայ աւելացնենք և այն, որ այն ժամանակներում Բանանցում երկրագործութեամբ պարապողները միայն մի քանի տներ էին, իսկ ներկայումս ուրիշ ապրուստի աղբիւր չունենալով՝ ամեմ ոք ուզում է իւր տարուայ պարէնը հողից ստանալ: Սակայն հողը քիչ է, բաւականութիւն չի տալիս, իւրաքանչիւր տանը հազիւ տարեկան 2-3 օրավար է ընկնում»: Հողի պակասությունն այն աստիճան է նեղել բանանցեցիներին, որ մի մասը խորհել էր հեռանալ գյուղից և մի այլ վայրում նոր գյուղ հիմնել:

«Նոր-Դար», 1888, N 148:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 148:

Տնտեսություն

Գյուղում գործել է յոթ երկաթաձուլարան:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 147:

Տանուտերեր
1878 — 1886 թթ․

Բանանցն ունեցել է բազմաթիվ տանուտերեր: Հիշենք առավել աչքի ընկնողներին: 1878 թ-ից գյուղի տանուտերն էր Ստեփան Հովհաննիսյանցը, որի օրոք 1886 թ.՝ մեկ տարվա ընթացքում, Արթինաջուր գետի վրա կառուցվել է քարե կամուրջ՝ գյուղացիների ծախսով (2000 ռ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5901, թ. 48:
«Նոր-Դար», 1887, N 113, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 152:

1884 թ․

1884 թ. տանուտեր է հիշվում է Ա. Տ. Ավետիքյանը, որի նախաձեռնությամբ, ինչպես վերևում նշեցինք, նույն թվականին կառուցվել է Գանձակ տանող երկրորդ ճանապարհը:

«Նոր-Դար», 1887, N 113, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 152:

1903 թ․

1903 թ. տանուտեր է եղել Հովսեփ Տեր-Հովսեփյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2492, թ. 192:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 152:

1906 թ․

1906 թ. տանուտեր է ընտրվել Ս. Հակոբյանցը: Վավերագրերից մեկում կարդում ենք. «...2-ը հոկտ.: Այսօր մեր գիւղի ժողովատեղում կայացաւ նոր տանուտէրի ընտրութիւնը: Բոլոր հասարակութիւնը միաձայն ընտրեցին տանուտէր՝ Սարգիս Յակոբեանցին, իսկ կանդիտատ նորան Մամիկոն Բադալեանցին: Բոլոր գիւղացիք գոհ եղան այս ընտրութիւնից...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 560, թ. 26:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 152:

1913 թ․

1913 թ. գյուղապետի ընտրության արդյունքում «Ժողովուրդը համարեա միաձայն ընտրեց Գարեգին Եպիսկոպոսեանին՝ տանուտէր, իսկ Յովհաննէս Սէյրանեանին՝ անձնափոխանորդ...»:

«Հորիզոն», 1913, N 266, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 152:

Քահանա
17 թ․

Առկա տվյալները վկայում են, որ առնվազն ԺԷ դարի սկզբներից Բանանցը գրեթե մշտապես ունեցել է մեկից ավելի քահանա, հաճախ՝ 2, 3 և նույնիսկ ավելի: Այս հանգամանքն ուղղակի արդյունքն է գյուղի բազմամարդության: Քահանաների առատությամբ Բանանցն աչքի է ընկել նաև ԺԹ դարում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

1865 — 1893 թթ․

Օրինակ` 1865 թ. գյուղն ունեցել է 3 քահանա, 1886-ին՝ 2, իսկ 1893 թ.՝ 3 քահանա:

«Նոր-Դար», 1889, N 204, էջ 2:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3893, թ. 193-194:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ 171:

Բանանցում պաշտոնավարած քահանաների ժամանակագրական ցանկը իրենից ներկայացնում է հետևյալ պատկերը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

1600 թ․

Տեր-Գրիգոր. վախճանվել է 1600 թ.:

Գերեզմանաքարը խաչքար է՝ ագուցված հին եկեղեցու ներսում: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

17 դ․

Տեր-Մելիքսեթ, Տեր-Ակոբ, Տեր-Աստվածատուր. քահանայագործել են ԺԷ դարում:

Գերեզմանաքարը խաչքար է՝ ագուցված հին եկեղեցու ներսում: Վերջին երկուսի հիշատակին ԺԷ դարում կանգնեցված խաչքարերը հետագայում տեղահանվել ու ագուցվել են Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հյուսիսակողմի քիվաշարի մեջ: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

18 դ․

ԺԸ դարում հիշվում են Տեր Մկրտիչ Բարսեղյանը (ըստ տապանագրի վախճ. 1716 թ.) և Տեր Գրիգոր Նադիրյանցը (ըստ տապանագրի՝ վախճ. 1761 թ.):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

18 — 19 դդ․

ԺԸ-ԺԹ դարերի սահմանագլխին հիշվում են Տեր-Մկրտիչը (վախճ. 1791 թ.), Տեր-Ավագն ու Տեր-Դավիթը (ըստ տապանագրերի):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

1772 թ․

Տեր-Ավետիք Խաչատրյան Տեր-Ավետիքյանց. քահանա է ձեռնադրվել 1772 թ. Բանանցի Թարգմանչաց անապատի Եփրեմ եպիսկոպոսի կողմից և վախճանվել 1822 թ. (ըստ տապանագրի վախճանվել է 1809 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5901, թ. 1, 48:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ171:

1811 թ․

Տեր-Իսրայել Պետրոսյան Տեր-Հովսեփյանց. վախճանվել է 1811 թ. (ըստ տապանագրի):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 171:

1816 — 1861 թթ․

Տեր-Ստեփանոս Ավետիքյան Տեր-Ավետիքյանց. 1816 թ. Բանանցի Թարգմանչաց անապատի առաջնորդ Գաբրիել եպիսկոպոսից ստացել է հոգևոր ծառայության չորրորդ աստիճան: Վախճանվել է 1861 թ.: Որդին էր Միքայելը (ծնվ. 1826 թ.), որը բնակվում էր Գանձակում և զբաղվում փաստաբանությամբ: Վերջինիս որդիներն էին՝ Միքայելը (ծնվ. 1863 թ.), Ստեփանը (ծնվ. 1866 թ.) և Լևոնը (ծնվ. 1867 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5901, թ. 1, 44-45, 67:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ 171:

1841 թ․

Տեր-Գրիգոր. վախճանվել է 1841 թ. (ըստ տապանագրի):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 172:

1820 — 1849 թթ․

Տեր-Պետրոս քահանա Տեր-Իսրայելյանց. քահանա է ձեռնադրվել 1820 թ., հիշվում է 1843 թ.: Վախճանվել է 1849 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 1356, թ. 1: Նույն տեղում, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 96-97: Նաև՝ ըստ տապանագրի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ172:

1850 թ․

Տեր-Հովհաննես Եպիսկոպոսյանց. հիշվում է 1850 թ. (կինը՝ Աննա, որդին՝ Պողոս, դուստրեր՝ Շողակաթ և Մարիամ):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 110:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ172:

1850 — 1864 թթ․

Տեր-Գրիգոր Տեր-Իսրայելյան. 1850 թ. հիշվում է ի թիվս գյուղի 4 դպիրների: Քահանա է ձեռնադրվել 1859 թ.: Վախճանվել է 1864 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 110: Նույն տեղում, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 126-127:
«Մշակ», 1878, N 187, էջ 2: Նաև՝ ըստ տապանագրի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ172:

1850 — 1894 թթ․

Տեր-Անդրեաս Վարդանյան Տեր-Միքայելյանց. 1850 թ. հիշվում է ի թիվս գյուղի 4 դպիրների: Քահանա է ձեռնադրվել 1861 թ. փետրվարի 5-ին: Որդիներն էին՝ Միքայելը (ծնվ. 1865 թ.), Լևոնը (ծնվ. 1866 թ.) և Գրիգորը (ծնվ. 1872 թ.): 1875 թ. դասավանդել է գյուղի ծխական դպրոցում: 1888 թ. օրհնել է Բանանցի նորաբաց դպրոցի շենքը: Վախճանվել է 1894 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 110: Նույն տեղում, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3893, թ. 193-194: Նույն տեղում, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 45:
«Նոր-Դար», 1888, N 13 (4 փետրվարի), էջ 1: Ըստ տապանագրի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ 172:

1840 — 1908 թթ․

Տեր-Պողոս Տեր-Հովհաննիսյան Եպիսկոպոսյանց. ծնվել է 1840 թ., քահանա ձեռնադրվել 1859 թ. մարտի 9-ին: Կինը՝ Թագուհի (վախճ. 1901 թ.): Ուներ 5 որդի՝ Արամ (ծնվ. 1862, վախճ. 1892), Հովհաննես (ծնվ. 1866 թ.), Սիմոն (ծնվ. 1872 թ.), Արտաշես (ծնվ. 1879 թ.) և Գարեգին (ծնվ. 1881 թ.): 1888 թ. հայրապետական կոնդակով հաստատվել է դպրոցի հոգաբարձության կազմում: 1890 թ. մեկ այլ կոնդակով Գետաշեն գյուղի միդասյա արական դպրոցի հոգաբարձության նախագահի պաշտոնը զիջել է Մեսրոպ Տեր-Գրիգորյանցին: Հիշվում է նաև 1908 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3893, թ. 193-194:
«Արարատ», 1888, էջ 129:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 11, թ. 6: Նույնը` ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 7: Ըստ տապանագրի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ 172:

1860 թ․

Տեր-Երվանդ (աշխարհական անունը՝ Ստեփանոս) Մկրտչյան Տեր-Միքայելյանց. ծնվել է 1860 թ., ավարտել է Երևանի հոգևոր սեմինարիան:1892 թ. Էջմիածնի Սինոդից ստացվել էր Ստ. Միքայելյանցին Բանանց գյուղի համար քահանա ձեռնադրվելու թույլտվություն և նույն թվականի հոկտեմբերի 11-ին ձեռնադրվել է քահանա: 1904 թ., երբ շարունակում էր քահանայագործել Բանանցում, ուներ չորս երեխա (Երանուհի՝ ծնվ. 1898 թ., Ստեփանոս՝ ծնվ. 1900 թ., Արմիկ՝ ծնվ. 1903 թ., Երվանդանույշ՝ ծնվ. 1905 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 795, թ. 24:
«Արարատ», 1892, էջ 565:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 461, ց. 1, գ. 12, թ. 61-62:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ 173:

1910 թ․

Գրիգոր Տեր-Ավետիքյանց. հիշվում է 1910 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ458, ց. 1, գ. 184, թ. 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային արցախ, Երևան, 2004, էջ173:

Հուշարձաններ

Բանանցը հարուստ էր ջրաղացներով: Դրանք բոլորն էլ գործում էին Արթինաջրի ջրերով, ուստի տեղադրված էին ձորի ողջ երկայնքով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 158:

19 — 20 դդ․

Բանանց գյուղը հարուստ ու նշանավոր է աղբյուրներով: Աղբյուր-հուշարձանները հիմնականում կառուցվել են տեղում բխող ջրերի վրա, բայց հնում եղել են նաև բերովի ջրերի վրա կառուցված աղբյուրներ:
Գյուղամիջում էին գտնվում «Փողոցքի», այնուհետև՝ «Յանցի», Քիքունց (Չղալունց), Ղուռուխի և «Բնիչանց» (Բանուչյանների) աղբյուրները: Վերջինս կառուցել է ոսկերիչ Քիքունց Մակին:
Գյուղի մերձակայքում հայտնի էին «Շինութաղի» և «Խաչի»՝ նույնպես քարաշեն ու ծորակահոս աղբյուրները: Վերջինիս ջրատար խողովակները (գունգերը) պատրաստված են եղել կերամիկայից:
Թվարկված աղբյուրների մեծ մասը ԺԹ-Ի դարերում կառուցված կամ նորոգված շինություններ են: Դրանցից վերջին երկուսի շինարարական արձանագրությունները մինչև 1988-89 թթ. հայերի բռնագաղթը անխաթար էին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 192:

Մանր կամուրջներ. կառուցվել են գյուղամիջով հոսող վտակի վրա: Ունեն միջինը 3 մ թռիչք, կիսաշրջանաձև թաղ: Շարված են անմշակ քարով, կրաշաղախով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 158:

Անվանի մարդիկ
1868 — 1918 թթ․

Մելիք Մելիքյան (ծնվ. 1868, Բանանց, վախճ. 1918, Բաքու). հայտնի հեղափոխական գործիչը հայտնի էր Դեդուշկա ծածկանվամբ: Գյուղի հյուսիսարևելյան կողմում կանգնեցված է նրա կիսանդրին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 203:

1868 — 1937 թթ․

Ստեփան Տեր-Ավետիքյանց-Բանանցեցի (ծնվ. 1868 թ., վախճ. 1937). գյուղագիր, հրապարակախոս, հասարակական գործիչ: 1889 թ. ավարտել է Թիֆլիսի Ալեքսանդրյան ուսուցչական ինստիտուտը: Ուսուցչություն և տեսչություն է արել Պյատիգորսկում, Ղարաբաղում, Գանձակում, Թիֆլիսի նահանգում: Ելիզավետպոլի նահանգի գյուղացիության կողմից 1907 թ. ընտվել է II Պետական դումայի դեպուտատ: Թղթակցել է բազմաթիվ թերթերի:

«Հայկական սովետական հանրագիտարան», հ. 11, Երևան, 1985, էջ 663: Ստ. Տեր-Ավետիքյանի գրչին են պատկանում «Կապ բռնողը» («Լումայ», 1896, գիրք Բ, էջ 229-248), «Մեր տէրը» («Լումայ», 1897, գիրք Ա, էջ 97-132), «Հայր սուրբը» («Լումայ», 1897, գիրք Բ, էջ 187-221), «Զփողը» («Լումայ», 1898, գիրք Ա, էջ 160-190) և բազմաթիվ այլ ստեղծագործություններ ու թղթակցություններ:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 203:

1888 — 1942 թթ․

Արշակ Տոնյան (ծնվ. 1888, վախճ. 1942). մաթեմատիկոս, մանկավարժ, բառարանագիր: 1906 թ. ավարտել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը, 1914-ին՝ Հալլեի համալսարանը: 1909-1910 թթ. մաթեմատիկա է դասավանդել Շուշիի թեմական դպրոցում, 1914-1921-ին՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան և Հովնանյան դպրոցներում, 1921-1937 թթ.՝ Երևանի համալսարանում:

«Հայկական սովետական հանրագիտարան», հ. 12, Երևան, 1986, էջ 59:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 203:

19 դ․

ԺԹ դարի կեսերին հայտնի էին նաև թերապևտ-բժիշկ Մեխակ Տեր-Միքայելյանը, ինժեներ Լևոն Տեր-Միքայելյանը, իրավաբան Հովհաննես Իսրայելյանը և այլոք:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 203:

Տեսակը Լուսանկար

Գյուղի ընդհանուր տեսքը 1920-ական թվականներին

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գյուղը 1985 թվականին

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գյուղը 1985 թվականին

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Հատված գյուղի` առավել խիտ կառուցապատված թաղամասերից

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Դարպաս

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1986 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1886 թ․

1988 թ. ի վեր հայաթափ գյուղի ընդհանուր տեսքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Բանանց, գյուղամիջի զույգ եկեղեցիներին հարող թաղամասը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Բակ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Բանանց. երջանիկ մանկությունը հարազատ գյուղում

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1986 թ․

Սաբեթ մայրիկը` Չալումյանց օջախում

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1908 թ․

Ստեփան Տեր-Ավետիքյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1908 թ․

Վազգեն Տեր-Ավետիքյան (վերևում նստած), Ստեփան Տեր-Ավետիքյան (գրկին` Լուսիկ Վազգենի Տեր-Ավետիքյանը):

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Բանանցեցիներ. Գնդապետ Եգոր Տեր-Ավետիքյանի զինյալները

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

1-ին շարքում՝ Պողոս Պողոսյան (Քաչալ), Աթանես Թնիսանց (կոխբռնող), Մակի Օհանյան (Սայունց), 2-րդ շարքում՝ Սարգիս Բադալյան (Մուրադանց), Հովհաննես Անտոնի Սեյրանյան (Բոռ-բոռ) և Ստեփան Տոնի Տոնյան (հայրը Բանանց էր փոխադրվել Ջրաբերդի Տոնաշեն գյուղից). 1908 թ.

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Բանանցեցի Գրիգոր Օհանյան (Թաթողլի)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Բանանցեցի մարտիկ (1918 թ.):

Ստորև ներկայացնում ենք Բանանցի բնակչության 1804-1917 թթ. վիճակագրական պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1804	51	100	80	180		“Акты, собранные Кавказскою археологическою коммиссиею”, т. II, Тифлис, 1868, с. 596. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1839	49	191	191	382		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1845		477	414	891		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1847		485	439	916		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1849		509	438	947		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1850	118	519	509	1028		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 110: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1852		529	517	1046		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1853		536	523	1059		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 16-18: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1854		553	527	1080		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 68-69: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1856		582	562	1144		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3828, թ. 112: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1857		589	579	1168		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 74-75: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1858		595	582	1177		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3831, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1860		599	584	1183		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 108-109: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1861	75					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1863		620	580	1200		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1864		635	595	1230		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1865	103	640	595	1235		«Նոր-Դար», 1889, N 204, էջ 2: Տե՛ս նաև՝ Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1866	146	709	573	1282		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1872		964	874	1838		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1873				1644		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1874				1560		”Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 124. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1875				1704		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1876				1739		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1877		923	843	1766		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1878		929	836	1765		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1881		990	883	1873		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1882		1021	911	1932		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1883		1003	884	1887		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1885		950	900	1850		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1886	174	1135	860	1995	Վիճակագրական մեկ այլ տվյալով նույն թվականին գյուղն ունեցել է 272 տուն («Նոր-Դար», 1889, N 204, էջ 2):	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 78-79. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1887		1029	925	1954		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1888		1063	951	2014		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3883, թ. 131: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1889		1076	952	2028		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1890		1104	981	2085		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 150: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1891		1144				Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1892		1198	1131	2329		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 121: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1893		1221	1145	2366		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 77-78: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1894		1232	1180	2412		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 174-175: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1897		1326	1279	2605		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1898		1374	1312	2686		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 169: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1899		1382	1316	2698		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1900		1390	1333	2723		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 91-92: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1901		1436	1365	2801		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1902		1431	1384	2815		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1905		1448	1392	2840		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 266-267: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1906		1516	1412	2928		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1907				2310		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1908	262	1156	930	2086	Ի դեպ, նույն թվականին գյուղն ունեցել է 2070 բնակիչ (”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 201):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1909		1462	1394	2856		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, 117: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1910		1203	971	2174		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1912		1508	1423	2931		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1914				2390		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 98. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1917	400			2596		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի և Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին, «Բանբեր Հայաստանի Արխիվների», 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146:
1976				1675		«Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան», հ. 1, Բաքու, 1976, էջ 541: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 146: