ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Զարգարան 9 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Իսմայիլի (Շրջան) / Զարգարան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Բնության գեղտեսիլ ու ամենաշռայլ տեսարաններով շրջապատված այս գյուղը գտնվում է Մեծ Կովկասի հարավահայաց անտառածածկ ստորոտին, շրջկենտրոնից 30 կմ հարավ-արևելք, Իսմայիլի-Շամախի մայրուղուց 0,5 կմ հյուսիս։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Ըստ տեղական ավանդության՝ հին Զարկարանը գտնվում էր Բիլիստան և Գյուրջևան գյուղերի միջև, խոր ձորում՝ «Շամնան» կոչված տեղում։ Ցայսօր այդտեղ ևս պահպանվում են գյուղատեղի և գերեզմանոցի մնացորդները։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Պատմություն

1918 թ. Զարկարանը ենթարկվել է ավերածության և թալանի։ Նրա բնակիչները խուսափելով թիրջանցիների հարձակումներից (մոտակա գյուղն է, ուր բնակվում են սյուննի մահմեդականներ) ապաստանել են հարևան Բասխալ գյուղում (շիա պարսիկներ են, ներկայումս՝ թրքախոս), ուր մեկ ամիս գոյատևելուց հետո ի վերջո փրկվել են Ամիրովի (ծնունդով Գիրքեցի) զորքերի գալստյամբ։ Տարագրության ժամանակ զարկարանցի հայերը, որոնք հասել էին մինչև Բաքու և Աշխաբադ, սովի ու հիվանդությունների պատճառով մեծ կորուստներ են տվել։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո զարկարանցիների մնացորդները վերստին համախմբվել են այրված հայրենի գյուղում և շենացրել այն։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Բնակչություն
1986 թ․

1986 թ. Զարկարանն ուներ 8 տուն բնակչություն, որից 3-ը (5 շունչ) հայեր։ 1988– ից հայաթափ է։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Կառուցապատում

Գյուղամիջի փողոցները և տների բակերը ամբողջապես սալահատակ են։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Նկարագրություն

Գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են վեց գերեզմանոցներ, եկեղեցի, սրբատեղեր և այլն։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 22:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Զարկարան

Բնակչություն.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1861	119			Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139։
1890	163	1025		Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139:
1914		1558	Հունվարի 1-ի դրությամբ:	“Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 125.