ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Դադեշ 4 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Դադեշ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 13 կմ հարավ-արևմուտք, ծ. մ. 1880-1940 մ բարձրության վրա, Թուրքիա-Վրաստան սահմանով ձգվող ջրբաժան լեռնաշղթայի հյուսիսահայաց ստորոտին:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 151:

Պատմություն
1595 թ․

1595 թ. գյուղն ունեցել է 16 տուն, հարկվել է 16.400 ակչե:

“გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 288: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 151:

1709 — 1717 թթ․

Թուրքական մեկ այլ հարկացուցակի համաձայն՝ 1709-1710 թթ.` տանուտեր Աբդուլլահի օրոք գյուղից հարկվել է 8.000, իսկ 1716-1717 թթ.՝ տանուտեր Հասան Ահմեդի օրոք` 8.400 ակչե:

“ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 132, 148: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 151:

Բնակչություն

Ներկայիս բնակիչների նախնիները փոխադրվել են Կարնո գավառի Աշխալա գյուղից, Կարսից և այլ բնակավայրերից:

Աշխալան (այժմ՝ Aşkale) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 51 կմ արևմուտք` Եփրատ գետի աջ ափին: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակից 277 դադեշցիներից 107-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:

Ջրամատակարարում
1843 թ․

1843 թ. Կարապետ եպիսկոպոս Բագրատունու նախաձեռնությամբ Դադեշ գյուղը` որպես կալվածք, գնվում է Ախալցխայի Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցու համար: Պայմանավորված այն հանգամանքով, որ 1843 թ-ից գյուղի հասույթը հիշյալ եկեղեցու սեփականությունն էր, ժամանակ առ ժամանակ ծագող զանազան կարիքները հիմնականում հոգում էր նույն եկեղեցին: Ասվածի վառ օրինակն է սակավաջուր Դադեշում 1857 թ. ջրի խնդրի լուծումը «...Ներսէս Ե. ամենայն հայոց կաթուղիկոսը 1857 թուականին բերել է տուած վերևում յիշեալ «Սովուխ-Բուլախ» կոչուած աղբիւրի ջուրը խողովակներով մինչև գիւղ, ...երեք չորս տարի գոյութիւն ունենալուց յետոյ այդ խողովակները խախտուել են և աղբիւրը ցամաքէլ է: Աղբիւրի գմբէթի ճակատին, որ տակաւին մնում է կանգուն, մարմարեայ քարի վրայ գրուած է այս արձանագրութիւնը. Շինեցաւ աղբիւրս հրամանաւ կաթուղիկոսին ամենայն հայոց Ներսէսին և արդեամբք ս. Փրկիչ եկեղեցւոյ Ախալցխոյ աշխատութեամբ բնակչաց Տատէշ գեղջ. 1857: Այս աղբիւրի վերանորոգութեան համար ձեռնհաս վարպետները հաշուել են ծախս մօտաւորապէս 4000 ր. ...»: Սովուղ-Բուլաղ լեռան աղբյուրների ջուրը գյուղ հասցնելու աշխատանքները բարեհաջող ավարտին է հասցրել Բալխո գյուղի Մինաս քահանա Մկրտչյանը: Այս ձեռնարկը Դադեշի համար խոշոր իրադարձություն էր, քանի որ հատկապես ձմռանը և ամռանը ջրի իսպառ ցամաքելու պատճառով բնակիչները ստիպված էին լինում ձիերով ջուր կրել մոտակա գյուղերից: Ընդամենը մի քանի տարի անց ջրմուղը խափանվել է և իսկույն ևեթ վերականգնվել: Ջրանցքի և գյուղամիջում կառուցված աղբյուրի հերթական խափանումը վերացնելու մտահոգությամբ 1901 թ. գյուղի հասարակությունը խնդրագրով դիմել է Ամենայն Հայոց Մկրտիչ կաթողիկոսին՝ Ախալցխայի Սբ. Փրկիչ եկեղեցու գումարներից 2500 ռ. ստանալու ակնկալիքով: Ջրմուղը վերականգնելու առթիվ սկսված գրագրությունը հոգևոր իշխանությունների մեղքով ցավալիորեն ձգձգվել է:

«Նոր-Դար», 1895, N 161, էջ 3: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3891, թ. 2, գ. 9823, թ. 1-5: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 151-152:

Ջրի խնդիրը Դադեշում չլուծված ամենակարևոր խնդիրներից է նաև մեր օրերում:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ղուռի-Դադեշ

ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում գյուղի բնակչության թվաքանակն անընդմեջ աճել է: Դա ակնառու է ստորև ներկայացվող աղյուսակից.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1849		150	141	291		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1853		168	164	332		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1854		168	162	330		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1857		215	203	418		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1860		237	213	450		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1861		250	217	467		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1862		252	216	468		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1863		261	226	487		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1864		265	273	538		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1866	45	268	275	543		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1867		286	284	570		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1868		302	293	595		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1869		312	299	611		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1870		318	305	623		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1873		343	329	672		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1876		351	338	689		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1877		362	312	674		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1878		360	314	674		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1882		404	365	769		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1884	69					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1887		451	397	848		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1889		457	397	854		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1890		467	405	872		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1891		482	412	894		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1892		493	407	900		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 114: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1893		495	415	910		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1894		501	409	910		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 167-168: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1897		538	440	978		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 140-141: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1898		549	456	1005		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 163: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1899		556	473	1029		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1900		567	476	1043		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1901		596	530	1126		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1902		618	548	1166		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1905		679	597	1276		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 260-261: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1908	126	697	626	1323		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1910		693	639	1332		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1912		740	664	1404		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1914		795	711	1506	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում նշված է 1203 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 148):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 171-172: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1916		792	716	1508		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1918	180	905	900	1805		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1921		204	202	406		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1926	165			998		Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 124: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152:
1987	263			1123		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 152: