ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մատրասա 10 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Շամախի (Շրջան) / Մատրասա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից (Շամախուց) 7 կմ հարավ-արևմուտք։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

Պատմություն
1403 թ․

Շրջանի հին ու նշանավոր հայկական գյուղերից էր։ Հայ մատենագրության մեջ Մատրասան հիշատակվում է սկսած 1403 թվականից։ Այդ թվականին գյուղում գրված մի ձեռագրի հիշատակարանում կարդում ենք. «... ի յերկիրս Շրվանայ, ի գեղջս որ հորջորջի վերաձայնելով Մատրասայ, ընդ հովանեաւ մօր լուսոյ սուրբ Աստուածածնիս, ի նեղ և ի դառն և ի յանծկացեալ ժամանակիս ...»։

«Հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ» ԺԵ դար, մասն Ա, կազմեց՝ Լ. Խաչիկյան, Երևան, 1955, էջ 31-33։

1918 թ․

1918 թ. ամռանը օսմանյան բանակի և մուսավաթականների համատեղ հարձակման ժամանակ Մատրասան նշանավորվեց, որպես կազմակերպված դիմադրության կենտրոն, ուր պատսպարվել էին շրջակա 16 հայաբնակ գյուղերի բնակիչները։ Հերոսամարտը տևել է 3 օր, որից հետո թշնամիներին հաջողվել է գրավել զյուղն ու այն ենթարկել սոսկալի ջարդի ու թալանի։

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ. 278, ց. 4, գ. 4, թ. 56։

1988 թ․

Մատրասան ինչպես հնում, այնպես էլ մինչև 1988-ի բռնագաղթը մնում էր որպես գավառի գլխավոր ու հայաշատ բնակավայրերից մեկը։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

Բնակչություն
1918 թ․

Հայաբնակ էր մինչև 1918 թ.:

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

1988 թ․

Ադրբեջանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Մատրասան վերստին շենացավ ու դարձավ շրջանի ամենամարդաշատ ու բարգավաճ գյուղերից մեկը։ 1988-ի բռնագաղթի նախօրեին ուներ շուրջ 1700 հայ բնակիչ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 47:

Նկարագրություն

Մատրասան հարուստ է պատմական հուշարձաններով։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 47:

Բնակչություն.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1861	340			Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139։
1874		2187		“Кавказский Календарь на 1885 г.”, Тифлис, 1884, с. 211.
1890	2810	566		Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139:
1914		4611	Հունվարի 1-ի դրությամբ:	“Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 157.