ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ղարաչինար 16 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Շահումյան (Շրջան) / Ղարաչինար (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոն Շահումյան (Ներքիշեն) ավանից 6,3 կմ հյուսիս-արևելք՝ Սևջուր գետի աջ ափին՝ ծովի մակերևույթից 695-725 մ բարձրության վրա: Սահմանագծվում է «...արևմուտքից անտառով, հիւսիսից Պրմբատու, Պարիսու, և Մրուայ լեառներով, իսկ միւս կողմերից այգիներով, որք թուով բաւականին շատ են, մօտ 70: Գիւղի միջով անցանում է մի բաւականին մեծ գետ Ղարաչայ անուամբ, կան բացի սորանից բազմաթիւ աղբիւրներ...»:

Հրահատ Բարձունի, Զէյվայ, «Մեղու Հայաստանի», 1874, N 36, 14 սեպտեմբերի, էջ 3: 1881 թ. Ղարաչինար այցելած Րաֆֆին գրել է. «Էրքեջից դուրս գալով, շարունակեցի իմ ճանապարհը դեպի Կարաչինար կամ Աղջաղալա (Սպիտակ բերդ): Դեպի ձախ կողմի լեռները, որ շարունակություն են Մռավ լեռան, պատած էին անտառներով. իսկ դեպի ձախ բարձրավանդակները փոքր առ փոքր իջնում են լեռները, ավելի տափարակ ձև են ստանում, անտառներ չկան, միայն պատած են ճոխ խոտաբույսերով և մշակած արտերով: Երեկոյան ես հասա Ղարաչինար...» (Րաֆֆի, Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Երկերի ժողովածու, հ. 8, Երևան, 1963, էջ 581): Նաև՝ «Գիւղ Արցախի Կիւլիստան գաւառի մէջ, Սեւ գետակի աջ կողմը» (Էփրիկեան Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. Ա, Վենետիկ, 1903-905, էջ 490):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 135:

Այլ անվանումներ

Գյուղի պատմական անունը հայտնի չէ: Վկայվել է Աղջաղալա, Զեյվա, Կարաչինար անվանաձևերով:

Այս անունն իրենց հետ բերել են որոշ ժամանակ Բոլնիսի Աղջաղալայում բնակված, ապա հայրենի գյուղ վերադարձած բնակիչները. «Այդ գյուղը կոչվում է Աղջակալա նրա համար, որ երբ Գյուլիստանի մելիքները գաղթեցին Բոլնիս, այնտեղ բնակվեցան Աղջակալա գյուղում...» (Րաֆֆի, Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Երկերի ժողովածու, հ. 8, Երևան, 1963, էջ 582): Տե՛ս նաև Ռհաթ (Բալաբեկ Զաքարյան), Հիւանդանոցը Ղարաչինարում, «Մշակ», 1910, N 9, 16 յունվարի, էջ 3: Ըստ Սպարտակ Սեփյանի էլ` գյուղի Աղջաղալա անունը ստուգաբանվում է այսպես. «Գյուղը գտնվել է խիտ անտառի մեջ, շրջապատված դարավոր ծառերով, որ բերդի տեսք են տվել` Աղաջ-կալա, որ նշանակում է ծառերի բերդ, սա էլ հետագայում տառադարձվել, դարձել է Աղջակալա, որ նշանակում է Սպիտակ բերդ. մի բան, որ այս կողմերում չի եղել և չկա...» (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 3):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 135:

Ներկայիս Ղարաչինար անունը (բառացի թարգմանությամբ նշանակում է սև սոսի) փաստում է, որ այն խանական տիրապետության ժամանակաշրջանից մնացած հիշատակ է:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 135:

Անվան ծագում

Ըստ բանասաց Կարինե Հակոբյանի (ծնվ. 1957 թ. Ղարաչինարում: Ավանդությունը գրի է առնվել 2003 թ. Ստեփանակերտում)՝ մի երիտասարդ փախցնում է աղջկան՝ հարազատների անհամաձայնության պատճառով և «...շինան հանում: Շինին ղըրաղին մի չինարի յա ինում, էտ ծառին փըչակը էնքան մեծ ա մըէծ ինում, վար էրկուսըն էլ միչին տըղվարում են : Վար խըէլախ վախտ ա անց կըէնում, էտ տըղան քյնում ա, վար հաց պիրի: ամա դէ ըխճւկանը հըրնըմըէրը տազ չեն անում. տյուս էն կյալի, էն դյուզէրը մին-մին անում, աման քար ու քօլու տակ էլ յաշում էն, ախրը, վէրչը կյալիս էն, էտ փըչակումը ըխճըկանը քյըթանում, ծառին ճուղնան կախ էն տալի: Տըղան կյալիս ա, տըէնում տըհէնց, տյանակը հանում ա, ուրան էլ ըսպանում: Էրկու ջահիլըն էլ ծառին տակին էն մընում: Էտ օրան տէնը չինարին անումը մընում է Ղարա չինար (սըէվ չինարի), շէնին անումըն էլ տյընում էն Ղարաչինար»:

Սարգսյան Ա., Արցախի բանահյուսությունը, Երևան, 2015, էջ 197:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

Պատմություն

Ղարաչինարի վերաբերյալ մատենագրական տեղեկություններ չեն պահպանվել:

ԺԹ դարասկզբի հեղինակ շուշեցի տեր Բաղդասարը նշել է. «Ելից գալով եզր Քուրաքչային, որ Հայոց բառով Թնագետ կոչին, նաև Զէյվայ գետն, սոքայ ևս խառնին Քուռ գետն: Ի վերայ Զէյվայ գետին այժմս շինել ան նոր քաղաք, որ էր Մէլիք Ապովին, և Մէլիք Յուսուֆին, Մէլիք Ֆրիդոնին, իւրեանց հայրական քաղաքն այ, և թաքայորի շնորհն է սոցայ վերայ, և այժմս սոցայ որդոցն վերայ, և լսածով կասեն, եթէ աստուած հայոց թագաւոր հաստատի, պիտի յառաջ տեղս նստի: Այս նոր քաղաքս Զէյվայ է ի ներքոյ Մռաւայ սարին...: Եւ քաղաքն է այս ձևըն, և նոյն գետն յառաջևն անցանի, և այս Մռաւա սարս է երանեալեաց, այսինքն՝ ճքնաւորաց// բնակարան, որ մինչև ի այժմս և կան անծանօթի, որպէս երբեմն հանկարծակի պատայեն ի յորսողաց: Եւ սարն է անտառ մայրեաց և բազում գեղրանքս ունի ի ներքոյ իւրում, որ են բնակաց ի ազգէս մերմէ: Որ և գաւառիս անունն է Իգիրմիդօրթ»:

Տեր Բաղդասար Գասպարյան Շուշեցի, Ծաղկաքաղ աշխարհացոյց, տպագրության պատրաստեց՝ Հ. Քյուրտյան, «Բանբեր Մատենադարանի», 1969, N 9, էջ 296-297:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

Ղարաչինարի կալվածատերերը Մելիք-Բեգլարյաններն էին: Դա արձանագրվել է, օրինակ, 1831-1832 թթ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 50, թ. 366:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

Գյուղն առանձնապես ծաղկուն է եղել ԺԹ դարի երկրորդ կեսին, երբ դարձել է ենթաշրջանի վարչանիստ կենտրոնը: Ամռանն այդտեղ էր նստում տվյալ ոստիկանական շրջանի պետը:
Բեկական իրենց իրավունքներով այնտեղ էին բնակվում Մելիք-Բեգլարյանների ժառանգները, որոնցից, օրինակ, 1873 թ. հիշվում է գյուղի կառավարիչ Թեյմուրազ Մելիք-Բեգլարյանցը:

Եսայեանց Ա., Զէյվա (Ղարաչայ), «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 11, 24 մարտի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

Գյուղի նոր շրջանի պատմության մասին հայտնի են նաև հետևյալ տեղեկությունները:
1870 թ. Սբ. Էջմիածնում շինարարական աշխատանքներին օժանդակելու նպատակով գյուղի հասարակությունը հատկացնում է 38, իսկ Թեյմուրազ բեկ Մելիք-Բեգլարյանցը` 25, Սարգիս Մելիք-Ստեփանյանը` 2 ռուբլի:

«Արարատ», 1870, Դ, էջ 138:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

1905 թ. սեպտեմբերի վերջին թուրքերը Ղարաչինարի մոտ սպանում են 3 հայի և թալանում 3 ֆուրգոն:
Այդ օրերին «...տեղի ունեցաւ մի թեթև յարձակում, որի ժամանակ սպանւեցին երկու հայեր»:
Նույն ամսին հաղորդվում է. «Մեր գիւղն են ժողովուել շրջակայ հայ գիւղերի շինականները: Ներկայումս շրջապատուած ենք Արփաւոտ, Բարդա և այլ թրքաբնակ գիւղերի ձիաւորներով: Սպանուել է մեր տանուտէրը և մի քանի հոգի էլ վիրաւորուել են: Զօրքի օգնութեանն ենք սպասում»:
Սպանված տանուտերը Սերգեյ բեկ Մելիք-Ստեփանյանցն էր:

«Նոր-Դար», 1905, N 25, 6 հոկտեմբերի, էջ 1:
Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905-1906 թթ.), Երևան, 1907, էջ 327:
«Նոր-Դար», 1905, N 23, 4 հոկտեմբերի, էջ 1:
Սահակեան Աւ., Գանձակի գաւառի նորութիւններից, «Արշալոյս», 1905, N 26, 30 սեպտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

1905 թ. մեկ այլ տանուտեր էլ սպանվում է ազգադավ կեցվածքի պատճառով. ժողովրդին զինելու համար Համազասպ Սրվանձտյանցի կազմած տեղական մարմինը գումար է պահանջում Ղարաչինար (Աղջաղալա) գյուղի տանուտերից, վերջինս «...որ գիւղի ունևորներից էր, մերժել էր դրամ տալ: Համազասպը ղազախեցի Կարօին, որ խմբի լաւագոյն մարտիկներից մէկն էր, Բագւի դաշնակցութեան շարքերում թրծւած, գրաճանաչ, գիտակից երիտասարդներից, ուղարկում է Աղջաղալա երկու ուրիշ ընկերների հետ, քեօխւայից պահանջւած դրամը ստանալու, սակայն դարան մտած քեօխւան հրացանազարկ է անում Կարօին, որի մահը խիստ ծանր է ազդում թէ խմբի և թէ ժողովրդի վրայ, ընդհանուր զայրոյթ առաջացնելով: Կարօին մեծ շուքով հողին են յանձնում, Համազասպը կրակոտ ճառ է ասում և յայտարարում, որ յանցաւորը կը գտնւի և կը պատժւի: Եւ շատ երկար չտևեց, յայտնի դարձաւ ոճրագործը և կրեց իւր արժանի պատիժը, օրը ցերեկով գնդակահարւելով ժողովրդի աչքի առաջ»:

Իշխանեան Ե., Լեռնային Ղարաբաղ (1917-1920), Երևան, 1999, էջ 480:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136:

Նույն թվականի սեպտեմբերի 28-ի թղթակցության համաձայն՝ «Մի քանի օր սրանից առաջ Մռաւ սարի լանջերին գտնվող արօտատեղիներից անյայտ մարդիկ քշում-տանում են հարիւր ոչխար երկու թուրք հովիւներով: Որովհետև ոչխարները պատկանում էին Ահմադբէգլու գիւղի թուրքերին, ուստի սրանք հաւաքում են շրջակայ թուրք գիւղերից մի քանի հարիւր ձիաւոր և ամսիս 26-ին դիմում են դէպի Զէյվա թուրք գիւղը և այստեղից սպառնում են մօտակայ հայաբնակ Կարաչինար գիւղին, պատրուակ բռնելով իբր թէ իրանց ոչխարները հայերն են գողացել: Թուրքերն այսօր դեռ Զէյվայում են՝ սպառնական դիրք բռնած: Տեղիս հաշտարար միջնորդը այդ մասին հաղորդել է կառավարութեան»:

Հերթական թղթակցությունն էլ երկու օր անց նշում է. «Կարաչինար է գալիս Գանձակի գաւառապետ Րէուտը յիսուն կօզակով, սակայն թուրքերի վրա նրա գալը ոչ մի ազդեցութիւն չէ անում: Թուրքերը շարունակում են հաւաքվել Զէյվայում. նրանց թիւը, ըստ պ. գաւառապետի ասածի, հասնում է մօտ 1500 հոգու: Այս օրդուի մէջ են լինում հետևեալները՝ Ղասմբէգլուի թուրքերը Խանլար, Խաս-Մահմադ և Իսմայիլ բէգերի առաջնորդութեամբ, Ուսուֆ և Հախվերդի Ադիգեօզալօվ աղաները բերում են իրանց մարդկանց Բուահմադլու գիւղից (գտնվում է 7 վերստ Գեօրան կայարանից հեռու), Ղզլհաջիլուի գիւղացիները գալիս են իրանց ստարշինա Մահմուդ-բէկի հետ, Սալահլուի հասարակութեան առաջնորդում է իրանց ստարշինան, գալիս են Կարամուսալուի թուրքերը, իսկ Ջևանշիրի գաւառից Ջհանգիրխան Նուրիբէկօվն ուղարկում է հարիւր ձիաւոր: Այդքան մարդիկ գալիս են հարիւր ոչխար և երկու հովիւ յետ տանելու... իրանց հետ բերելով ջրմուղներ և նաւթ, որոնք հայերի ռումբերից աւելի մեծ գործեր են կատարում: Սեպտեմբերի 29-ին, վաղ առաւօտեան, Թափ գիւղի մօլօկանները ֆուրգոններով դիմում են դէպի իրանց ամարանոց Պարիս գիւղը, ուր պէտք էր ութ օր տօնէին դաշտային աշխատանքից յետոյ՝ ըստ մշտական իրանց սովորութեան: Մօլօկանների հետ նոյն Թափ գիւղից դուրս են գալիս և չորս սարաւցի հայեր: Գիւղից հազիւ երեք վերստաչափ անցած, հայերի և մօլօկանների վրա յարձակում է գործում ղասմբէկլուեցի Իսմայիլ-բէկն իր մարդկանցով: Հայերից մէկին աջողվում է ձին քշելով ազատվել, մօլօկաններն էլ թողնում են իրանց ֆուրգօնները և յետ փախչում, իսկ մնացած երեք հայը, ֆուրգօններն իրանց առջև պատնէշ ունենալով, երկու ժամվայ ընթացքում կռւում են թուրք խուժանի դէմ մինչև վերջին փամփուշտը: Իսկոյն իմաց են տալիս պ. գաւառապետ Րէուտին, որը միջադէպքի վայրն է ուղարկում թուրք պրիստաւ Բահրամ-բէկ Ջևանշիրին: Եթէ լրջութեամբ վերաբերվէին վերոյիշեալ ցաւալի դէպքին, յարձակվողների ետևից շուտափոյթ հետևէին, անշուշտ մօտակայ Կարակօյլու և Զէյվա թուրք գիւղերում կը գտնէին վիրաւորվածներ և սպանվածներ, որոնցով փաստօրէն ապացուցված կը լինէր յարձակվող թուրքերի ովքեր լինելը, որովհետև, ինչպէս մօլօկաններն են վկայում, ընդհարման ժամանակ թուրքերից սպանված են չորս հոգի և շատերը վիրաւորված, որոնց, իհարկէ, թուրքերը հեռաւոր վայրեր կուղարկեն բժշկվելու և թաղելու՝ ոստիկանութեան աչքին չընկնելու համար: Պրիստաւ Բահրամ-բէկ Ջևանշիրը չէր կարող խիստ հետազօտութիւններ կատարել գիւղում, որ, ինչպէս տեղիս ամբողջ ազգաբնակութիւնն է վկայում, ինքը շատ է նպաստել այդ 1500 հոգուց բաղկացած օրդուի հաւաքվելուն Զէյվայի մէջ...: Այդտեղ թուրքերը սպանում են երեք հայի, 11 ձի, 2 եզ, փշրում են երեք ֆուրգօն և մօլօկաններից խլում են ութ հատ բերդանի հրացան: Պրիստաւ Բահրամ-բէկին ուղարկելով յարձակման տեղը (գտնվում է Կարաչինարից 5 վերստաչափ հեռու), ինքը՝ գաւառապետ Րէուտը վերցնում է բոլոր կօզակներին, այդպիսով Կարաչինարն անպաշտպան թողնելով, և դիմում է դէպի Մռաւի սարերը, միջադէպքի տեղին բոլորովին հակառակ կողմը,– թուրքերի կորած ոչխարները որոնելու»:

Մխիթար, Դրութիւնը Ջիւանշիրի գաւառում, «Մշակ», 1905, N 205, 8 հոկտեմբերի, էջ 2:
Մխիթար, Դրութիւնը Ջեւանշիրի գաւառում, «Մշակ», 1905, N 206, 9 հոկտ., էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 136-137:

Համաձայն նույն օրվա՝ Ս. Տեր-Ավետիքյանի թղթակցության՝ «...Ղարաչինար (Աղջաղալա) գիւղի շրջականերում, վերջինիս պաշարման ժամանակ, սպանվել են երեք սարովեցի հայեր: Նրանք ունեցել են նաև չորրորդ ընկեր, ունեցել են զէնքեր, գնալիս են եղել օգնութեան պաշարված Ղարաչինարին: Շրջապատել են նրանց մօտ չորս հարիւր հոգի սպառազինված թուրքեր. սկսվել է մի անհաւասար կռիւ, որը տևել է երեք ժամ: Սարովեցի քաջերը կռւել են առիւծի նման, կռւել են մինչև վերջի փամփուշտը ու ընկել ռազմի դաշտում փառաւոր մահով. չորրորդ ընկերը ազատվել է: Հայ քաջերի արիւնը էժան չէ նստել թշնամուն, չորս հարիւրով չորսի դէմ կռւող տմարդի թշնամուն: Ղարաչինարը պաշարող թուրքերը մեծ մասամբ եղել են Գանձակի գաւառի III-րդ գաւառամասից: Պաշարումն այժմս վերացված է: Արել են այդ պաշարողները, համոզվելով, որ Ղարաչինարի ու շրջակայ հայաբնակ գիւղերի հայերը հեշտ կուլ գնացողներ չեն, որ ինքնապաշտպանութեան համար վճռաբար պատրաստ են ամեն րօպէ»:

«Մշակ», 1905, N 209, 13 հոկտեմբերի, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 137:

1905 թ. հոկտեմբերի 9-ին հաղորդում են. «Թուրքերը յետ քաշվեցին: Ղարաչինարը (Աղջըղալայ) ազատվեց թուրք հրոսակախմբերի յարձակումներից, որ սպասվում էր սրանից ընդամենը մի քանի օր առաջ, վայրկեանից վայրկեան...: Ամեն տեղ այժմ ասում են, որ խաղաղ է Ղարաչինարի շուրջը. թուրքերը յետ են քաշվել, էլ ոչինչ չը կայ և այլն և այլն»:

Պարզվում է, սակայն, որ թուրքերը միայն ժամանակավորապես էին հետ քաշվել, և ահա հոկտեմբերի 18-ին նրանք կրկին հարձակվում են. «Յարձակումն այնքան կատաղի էր, որ թուրքերին դիմադրող կազակները յետ նահանջեցին դէպի գիւղ: Գիւղն օգնութիւն է պահանջում իշխանութիւնից»:

Այս անգամ գյուղը նյութական զգալի կորուստ է ունենում. «...թուրքերը կրկին յարձակվեցին և տարան Ղարաչինարից 102 գլուխ տաւար: Յետ խլելն անկարելի է լինում, չը նայած սոսկալի հրացանաձգութեան, մանաւանդ որ սաստիկ ձիւնախառն անձրևը խանգարում էր»:

Յովասափեանց Ա., Տեղեկութիւններ գաւառից, «Մշակ», 1905, N 209, 13 հոկտեմբերի, էջ 3:
Հայոց ջարդը, թղթակցություն, «Նոր-Դար», 1905, N 36, 30 հոկտ., էջ 1:
Յովասափեանց Ա., Տեղեկութիւններ գաւառից, «Մշակ», 1905, N 221, 8 նոյեմբերի, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 137:

Վկայվել է, որ 1905 թ. «Հոկտեմբերի 19-ին Աղջաղալայից քշեցին 127 տաւար: Ապա քշեցին 70 տաւար և նորից 84 տաւար»:

Նույն թվականի հոկտեմբերի 23-ին թրքաբնակ Դոզիլար գյուղի մոտ սպանվում են ղարաչինարցիներ 35-ամյա Սարգիս Ղարայանը, 30-ամյա Դուխան Գզիրյանը, 25-ամյա Հովհաննես Մարինյանը, 20-ամյա Ֆրիդոն Բաղիյանը և 18-ամյա Ջավադ Շիրինյանը, իսկ 3 օր անց գյուղի մոտ՝ այգիներից մեկում, հափշտակում են Ղազար Հարությունյանի ձեռքի հրացանը և նրա 3 գոմեշները:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905-1906 թթ.), Երևան, 1907, էջ 328:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 137:

1906 թ. հունվարի 1-ին «Զէյվայի թուրքերը գիւղից կրակ բացին անցորդ աղջաղալեցի հայերի վրա, որից առաջ եկաւ ընդհարում: Այդ ընդհարման ժամանակ հայերից սպանւեց մի 20 տարեկան երիտասարդ՝ Միրզա Բաղմանեան անունով, իսկ թուրքերից սպանւեցին մի քանիսը: Այս դէպքը թուրքերը չը կարողանալով տանել, շրջականերից մեծ բազմութիւն հաւաքելով՝ յունվարի 4-ին, առաւօտեան ժամը 5-ին, մեծ ուժով յարձակւեցին Աղջաղալայի վրա, ուր տեղի ունեցաւ ամբողջ օրը տաք կռիւ: Յարձակումը վերջացաւ նրանով, որ թուրքերը բաւական սպանւածներ տալով, սակայն միմիայն 4 դիակներ թողնելով, փախան: Այդ կռւում հայերից սպանւեց Սարով գիւղացի Միքայէլ Ազիզեանը, 40 տարեկան և երեք հոգի էլ վիրաւորւեցին»:

Հունվարի 4-ի թուրքերի հարձակման մասին հայտնի են նաև այլ մանրամասնություններ: Այսպես՝ Սարով գյուղի թուրք կալվածատեր Շամիլ բեկ Ջամիլինսկին «...ուրիշ բէգերի հետ մի քանի հարիւր զինւած թուրքերի գլուխ անցած, յունւարի 4-ին շրջապատում է Կարաչինար հայ գիւղը (Գանձակի գաւառ), սպանում է մի հայի և երկուսին վիրաւորում: Սակայն երբ դաշնակցութեան զինւորական խմբերն օգնութեան են գալիս պաշարւածներին, թուրքերը յետ են նահանջում և գնում, դրագուններին գանգատւում են կարաչինարցիներից: Գալիս են դրագունները իրենց թնդանօթներով և քիչ է մնում, որ Կարաչինարը ռմբակոծեն, սակայն տեղեկանալով թուրքերի նախայարձակ լինելու մասին, յետ են գնում»:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905-1906 թթ.), Երևան, 1907, էջ 328-329:
Մխիթար, Չարագործութիւնը չէ պատժւում, «Յառաջ», 1906, N 16, 3 փետրւարի, էջ 1: 1906 թ. հունվարի 1-ի և 4-ի հարձակումների մասին նաև նշվել է. «...թուրքերը յարձակում գործեցին Կարաչինար գիւղի վրա, բայց յետ մղվեցին: Առաջին յարձակման ժամանակ սպանվեց 1 հայ և երկուսը վիրաւորվեցին, իսկ 2-րդ յարձակման ժամանակ սպանվեց 1 հայ և վիրաւորվեցին 3 հոգի: Ասում են, որ յարձակվողների հետ եղել են երկու կառքով բէկեր, որոնց թւում գտնւում էին կալուածատէր Ջամիլինսկին և 3-րդ մասի պրիստաւը» (Ե. Մ., Տեղեկութիւններ գաւառից, «Մշակ», 1906, N 20, 28 յունվարի, էջ 1):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 137:

1906 թ. փետրվարի 3-ի թղթակցությունն էլ հայտնում է, որ «Ղարաչինարում թուրքերը գերի են վերցրել 2 հովիւ, իսկ տաւարը հայերը յետ են խլել»:

Նույն թվականի «Փետրւարի 13-ին Աղջաղալայի վրա մի նոր յարձակում տեղի ունեցաւ Մօլլա-Վալադ գիւղի կողմից, բայց թուրքերը յետ փախան՝ ուժեղ դիմադրութեան հանդիպելով. հայերը զայրացած այդքան յանդգնութիւնից հետամուտ եղան նրանց մինչև գիւղը. այդ տեսնելով թուրքերը վերցրին իրենց ընտանիքները և փախան, որից յետոյ նրանց տներն աւերւեցին»:

«Յառաջ», Թիֆլիս, 1906, N 18, 5 փետրւարի, էջ 3:
Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905-1906 թթ.), Երևան, 1907, էջ 328-329:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 137-138:

1906 թ. հունիսի վերջերին «...մի օֆիցէր 11 կօզակներով Ղարաչինար գիւղի ճանապարհին, երբ հասնում են Դօզուլար թուրքաց գիւղի շրջանը (այս վայրում անցեալ տարի կոտորեցին 5 ղարաչինարցի հայերի), նրանց պատահում են մօտ 40 հոգի թուրքեր, զինված մօսինի ու մաուզէրի հրացաններով, սկսում են կրակել զօրքի վրա: Վերջինս երկար ժամանակ անկարող լինելով կռւել անհաւասար ոյժի հետ, դիրքեր մտնելով հալածում է նրանց, թուրքերից մէկին ձիաթափ անելով, իսկ կօզակներից մէկը վէրք ստանալով: Օֆիցէրը երբ հասնում է Ղարաչինար, իր հետ վերցնում է մի հարիւրեակ կօզակներ, գիւղիս այդ վայրում գտնվող թուրք Չայլիլար, Մոլլա-աւազլու և Դօզլար գիւղացիներին խստիւ պատժում»:

Սահակեան Աւ., Թղթակցություն, «Մշակ», 1906, N 146, 7 յուլիսի, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

1911 թ. հիշվում է հոր սպանությունը (ձիու պատճառով) 18-ամյա Մադաթ Ծատուրյանի կողմից: Զրկվելով բոլոր իրավունքներից՝ նոյեմբերի 9-ին նա դատապարտվում է 7 տարվա ազատազրկման:

«Ղարաբաղ», 1911, N 1, 17 նոյեմբերի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

1914 թ. մայիսի սկզբին սպանվում է տանուտեր Շ. Աղաջանյանը:

«Մշակ», 1914, N 103, 14 մայիսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

1916 թ. սեպտեմբերի 10-ին Ղարաչինարում, իսկ հոկտեմբերի 1-ին Աննենոյում բացվում են Կովկասյան ճակատի գաղթականների պարենավորման բաժնի պահեստներ (Ղարաչինարի պահեստապետն էր Միքայել Հովսեփյան Մելիք-Բեգլարյանը, Աննենոյինը` Սերգեյ Տեր-Մակարյանը):

Նույն թվականի դրությամբ գաղթականների պարենավորման Ղարաչինարի մասնաճյուղը հոգում էր 1014 գաղթականների պարենի հարցը. նրանք տեղավորված էին Մանաշեն, Բուզլուխ, Վերին Աղջաքենդ, Գյուլիստան, Ներքին Աղջաքենդ, Խրխափոր, Ենգիքենդ, Գաղթուտ, Ղարաչինար, Պարիս և Էրքեջ գյուղերում:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 28, ց. 1, գ. 554, թ. 1:
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 28, ց. 1, գ. 581, թ. 22 շրջ., 24, 25 շրջ.:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

1916 թ. «Հ. Կենդ. Կոմիտետը որոշել է պարենաւորման նոր պահեստներ բանալ Գանձակի նահանգի Ղարաչինար և Աննենօ գիւղերում»:

Նոյեմբերի 11-ին պետական միջոցներով պահվող փախստականների պարենավորման բաժանմունքից մի վագոն ցորեն և 63 պ. 30 ֆ. շաքարավազ, 1917 թ. գարնանը՝ մի վագոն ալյուր և 25 պ. 10 ֆ. սիսեռ է ուղարկվում Ղարաչինար:

«Գաղափար», Թիֆլիս, 1916, N 85, 16 հոկտեմբերի, էջ 4:
«Համբաւաբեր», 1916, N 47, 20 նոյեմբերի, էջ 1490-1491:
«Համբաւաբեր», 1916, N 12, 26 մարտի, էջ 286:
«Համբաւաբեր», 1917, N 16, 30 ապրիլի, էջ 390:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

1917 թ. հուլիսի 13-ին Կովկասի Հայոց Բարեգործական ընկերությանը կից Հայկական կենտրոնական կոմիտեի լիազոր Արմենակ Բորյանը գրում է. «Վանի Հայոց ձորի Քերծ գիւղից գաղթած և շրջանիս Ղարաչինար գիւղում տեղաւորւած գաղթականներից մօտ 40 տղամարդ, որոնք անցեալ ամառ դարձել էին երկիր և բաւականաչափ ցանքսեր արել, այժմ զրկւած են գնալու և հնձելու իրենց արտերը, որոնք այս տարի անչափ առատ են: Մի քանի նամակ անձամբ եմ կատարել, նրանց համագիւղացիները շարունակ գրում են, որ շտապեն, հնձի ժամանակն անցնում է, իսկ այս թշւառներին արգելւում է..., որովհետև համաձայն վերջին կարգադրութեան` երկաթուղային վարչութիւնը վագոն չի տալիս և ոչ էլ ժամանակ: Միակ ելքը գտնում են յանձնել իրենց արտերի հունձը մի որևէ հիմնարկութեան նոյնիսկ կիսով, միայն թէ դատարկ չնստեն իրենց արիւն-քրտինքի արդիւնքից: Արդ, դիմում եմ մեծարգոյ կոմիտէիդ և խորհուրդ հարցնում. հնարաւոր չէ յիրաւի նրանց մտքի իրագործումը»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 28, ց. 1, գ. 170, թ. 36: Արմատներով վանեցի էր Նինա Խաչատուրի Նասիբյանը (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 62, թ. 19):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

Նոր և առավել սոսկալի փորձության Ղարաչինարը ենթարկվում է 1920 թ. մարտի 25-27-ին: Գյուղն ամբողջությամբ ավերվում է թաթարների ձեռքով, իսկ բնակիչները ոչնչացումից փրկվում են միայն փախուստի շնորհիվ:

Վարդանեան Յ., «Ադրբէջան կոչեցեալ» հանրապետութեան մէջ, «Մշակ», 1920, N 39, 16 յունիսի, էջ 4:
Нагорный Карабах в 1918-1923 гг., с. 436.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

Շուրջ յոթ տասնամյակների հարաբերական խաղաղ կացությունը բեկվում է Արցախյան ազատամարտի օրերին, որը, սակայն, ողջ շրջանի հետ մեկտեղ ողբերգական ավարտ է ունենում նաև Ղարաչինարի համար: Հենց սկզբից օրավուր աճող լարվածությունն ի վերջո 1992 թ. հունիսի 13-ին ավարտվում է ադրբեջանցի ելուզակների կողմից գյուղի գրավմամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

Բնակչություն

Հայտնի է, որ գյուղի բնակիչների նախնիները բնիկներ են:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 244:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 138:

Համաձայն 1831-1832 թթ. կազմված շնչագրական տեղեկագրի՝ գյուղի բնակիչներն էին 50-ամյա Ստեփան Հարությունյան Սահակյանցը, կինը` 27-ամյա Մարիամը, որդիները` 7-ամյա Գալուստը, 4-ամյա Հակոբը և 2-ամյա Ռուստամը; 26-ամյա Թովմա Ավագյան Օհանյանցը, կինը` 21-ամյա Մարիամը, 3-ամյա որդին` Չատին, 1-ամյա դուստրը` Սոնան, Թովմայի եղբայրը` 20-ամյա Ռուստամը; 36-ամյա Սարգիս Խաչատուրյան Սիմեոնյանցը, կինը` 27-ամյա Սալբին, որդիները` 8-ամյա Գաբրիելը, 6-ամյա Սիմեոնը, Սարգսի եղբայր Հարությունի այրին` 30-ամյա Մարգարիտը, նրանց որդիները` 7-ամյա Ավանեսը, 3-ամյա Մովսեսը, և դուստրերը` 10-ամյա Հուրիփաշան և 8-ամյա Հերիքնազը, 33-ամյա Ավագ Հայրապետյան Շահնազարյանցը, կինը` 21-ամյա Մարիամը, 3-ամյա որդին` Հարությունը; 50-ամյա Ավագ Աստվածատուրյան Մկրտչյանցը, կինը` 39-ամյա Հուրիփաշան, որդիները` 21-ամյա Ալլահվերդին, 12-ամյա Մեհրաբը, 7-ամյա Ավանեսը, 1-ամյա Ռուստամը, Ալլահվերդիի կինը` 15-ամյա Հուրիփաշան; 40-ամյա Մարտիրոս Հարությունյան Ավանեսյանցը, կինը` 34-ամյա Ջավահիրը, որդիները` 13-ամյա Արզումանը, 4-ամյա Հարությունը և 2-ամյա դուստրը` Մագթաղը; 48-ամյա Հովսեփ Օհանյան Բաղյանցը, կինը` 40-ամյա Եղիսաբեթը, 4-ամյա որդին` Պողոսը, 2-ամյա դուստրը` Մարիամը; 50-ամյա Ղահրաման Բալասանյան Պողոսյանցը, կինը` 44-ամյա Սահարը, որդիները` 20-ամյա Սարգիսը, 12-ամյա Հարությունը, 8-ամյա Բալան, Սարգսի կինը` 16-ամյա Մարիամը, Գրիգորի եղբայր Օհանի այրին` 24-ամյա Անան, և 7-ամյա որդին` Գրիգորն ու 4-ամյա դուստրը` Գյոզալը; Պետրոս Բաղյանի այրին` 43-ամյա Անան, որդիները` 20-ամյա Հովսեփը, 16-ամյա Հարությունը, Հովսեփի կինը` 15-ամյա Եղիսաբեթը; Օհան Բեժանյանի 40-ամյա այրին` Հերիքնազը, որդիները` 18-ամյա Բաբալը, 12-ամյա Դոթանը, 8-ամյա Ասկերը, 5-ամյա դուստրը` Գյոզալը, 32-ամյա Գրիգոր Սարգսյան Փանյանցը, կինը` 21-ամյա Հուրիփաշան, դուստրը` 5-ամյա Մարիամը, Գրիգորի եղբայրները` 18-ամյա Բաբան և 12-ամյա Հովսեփը; 33-ամյա Ռուստամ Գրիգորյան Փանյանցը, կինը` Թառան, դուստրերը` 5-ամյա Մարիամը, 3-ամյա Հերիքնազը, Ռուստամի եղբայրները` 20-ամյա Պողոսը, 14-ամյա Պետրոսը, Պողոսի կինը` 15-ամյա Մարիամը; 50-ամյա Ստեփան Գրիգորյան Աղասարյանցը, կինը` 44-ամյա Սառան, որդիները` 23-ամյա Սահակը, 18-ամյա Հակոբը, 10-ամյա Հովսեփը, դուստրերը` 15-ամյա Փարիզադը, 12-ամյա Սոնան, Սահակի կինը` 16-ամյա Շամամը; 39-ամյա Ղուլի Վարդանյան Օհանյանցը, կինը` 27-ամյա Մարիամը, դուստրերը` 9-ամյա Գյուլին և 5-ամյա Սոնան; Պողոս Պաղլուվանյանի 51-ամյա այրին` Փարին, 22-ամյա որդին` Աբասը, 17-ամյա դուստրը` Անան; 45-ամյա Պետրոս Սարգսյան Խաչատուրյանցը, կինը` 30-ամյա Զանին, որդիները` 7-ամյա Ներսեսը, 4-ամյա Հովսեփը, դուստրերը` 3-ամյա Գյոզալը, 1-ամյա Սոնան, Պետրոսի եղբայրները` 23-ամյա Խաչատուրը, 15-ամյա Սարգիսը, Խաչատուրի կինը` 16-ամյա Վառին; Հարություն Ժամհարյանցի 60-ամյա այրին` Մարիամը, որդիները` 42-ամյա Միրզան, 34-ամյա Գաբրիելը, 25-ամյա Սարգիսը, Գաբրիելի կինը` 21-ամյա Նազլուն, և որդին` 1-ամյա Ավանեսը, Սարգսի կինը` 15-ամյա Ռեհանը; 33-ամյա Ավանես Գևորգյան Բախշյանցը, կինը` 25-ամյա Սառան, որդիները` 6-ամյա Օհանը, 4-ամյա Ռուստամը, Ավանեսի եղբայրները` 25-ամյա Արզումանը, 12-ամյա Հուսեինը, Արզումանի կինը` 17-ամյա Սառան; 30-ամյա Ավանես Հարությունյան Հակոբյանցը, կինը` 23-ամյա Խաթունը, 3-ամյա որդին` Ռուստամը; 30-ամյա Ավանես Պետրոսյան Նիկողոսյանցը, կինը` 23-ամյա Խանփարին, 8-ամյա որդին` Ավետիսը, Աբրահամ Գրիգորյանի այրին` 50-ամյա Վառին, որդիները` 25-ամյա Հարությունը, 23-ամյա Ավանեսը, 12-ամյա Գրիգորը, 8-ամյա Մկրտիչը, Հարությունի կինը` 20-ամյա Մարիամը և Ավանեսի կինը` 18-ամյա Ջավահիրը; Օհան Մխիթարյանի այրին` 52-ամյա Ջավահիրը, որդիները` 30-ամյա Հովսեփը, 26-ամյա Ռուստամը, Հովսեփի կինը` 23-ամյա Եղիսաբեթը, 2-ամյա դուստրը` Շամամը, Ռուստամի կինը` 19-ամյա Անան; Պողոս Ավետյանի այրին` 45-ամյա Ռեհանը, որդին` 14-ամյա Գրիգորը; 30-ամյա Վարդան Հարությունյան Աղասարյանցը, կինը` 24-ամյա Մարթան և 6-ամյա դուստրը` Սոնան; 60-ամյա Ապրես Հարությունյան Բեգլարյանցը, կինը` 44-ամյա Նախշունը, որդիները` 20-ամյա Բեգլարը, 16-ամյա Հովսեփը, Բեգլարի կինը` 17-ամյա Հուրիփաշան, 32-ամյա Սարգիս Պետրոսյան Չալյանցը, կինը` 25-ամյա Խաթունը, 5-ամյա դուստրը` Հերիքնազը; 20-ամյա Մովսես Օհանյան Բա..., կինը` 17-ամյա Անան; Ավանես Մկրտումյանի այրին` 49-ամյա Մարգարիտը, որդիները` 26-ամյա Ավետիքը, 18-ամյա Գրիգորը, 12-ամյա դուստրը` Հերիքնազը և Ավետիքի կինը` 26-ամյա Մալեքը; Օհան Օդունյանի այրին` 65-ամյա Հերիքնազը, որդիները` 30-ամյա Խաչատուրը, 17-ամյա Ռուստամը, Խաչատուրի կինը` 19-ամյա Մարիամը; Օհան Գաբրիելյանի այրին` 35-ամյա Սալբին և 16-ամյա որդին` Բաբան; Սահակ Խանլարյանի այրին` 40-ամյա Հուրիփաշան, որդիները` 18-ամյա Ապրեսը, 14-ամյա Պետրոսը, 8-ամյա Հարությունը, դուստրերը` 6-ամյա Մարիամը, 4-ամյա Սոնան; 30-ամյա Գաբրիել Գրիգորյան Հարությունյանցը, կինը` 27-ամյա Նանան, որդիները` 10-ամյա Յավրին, 6-ամյա Գրիգորը, Գաբրիելի եղբայրը` 24-ամյա Հակոբը, կինը` 19-ամյա Խանումը, որդին` 2-ամյա Ռուստամը; 25-ամյա Գևորգ Պետրոսյան Հովսեփյանցը, կինը` 18-ամյա Խաթան, Գևորգի եղբայրները` 20-ամյա Ավանեսը, 17-ամյա Հովսեփը, 15-ամյա Բաղին; 27-ամյա Կարապետ Ավանեսյան Խաչատուրյանցը, կինը` 20-ամյա Սոնան, և 4-ամյա դուստրը` Ջավահիրը; 28-ամյա Ավանես Հարությունյան Մխիթարյանցը, կինը` 22-ամյա Սառան, որդիները` 3-ամյա Հարությունը, 1-ամյա Ռուստամը, Ավանեսի եղբայրները` 15-ամյա Կարապետը և 12-ամյա Օհանը; 35-ամյա Ասրի Եսայան Սարգսյանցը, կինը` 31-ամյա Մարիամը, որդիները` 7-ամյա Հակոբը և 2-ամյա Հարությունը; 30-ամյա Ավանես Հակոբյան Խաչատուրյանցը, կինը` 18-ամյա Եղիսաբեթը; 50-ամյա Մովսես Մուրավյան Ամիրխանյանցը, կինը` 44-ամյա Հերիքնազը, 25-ամյա որդին` Մեհրաբը, կինը` 18-ամյա Մարիամը, և 1-ամյա դուստրը` Բեկզադը; 33-ամյա Քոչար Բալասյան Մելքումյանցը, կինը` 22-ամյա Սահարնազը, 3-ամյա որդին` Գաբրիելը; 40-ամյա Խաչատուր Սարգսյան Բաբայանցը, կինը` 34-ամյա Մագթաղը, Խաչատուրի եղբայրը` 25-ամյա Ամիրը, կինը` 19-ամյա Հեղնարը, և 1-ամյա դուստրը` Մարիամը; 50-ամյա Հարություն Դավթյան Մխիթարյանցը, կինը` 43-ամյա Մարիամը, դուստրերը` 10-ամյա Հուրիփաշան և 8-ամյա Հերիքնազը; 35-ամյա Մարութ Ծատուրյան Հակոբյանցը, կինը` 27-ամյա Մարիամը, որդիները` 8-ամյա Ստեփանը և 4-ամյա Պետրոսը; 20-ամյա Մեհրաբ Աբրահամյան Հակոբյանցը, կինը` Եղիսաբեթը, և եղբայրը` 15-ամյա Գրիգորը; 34-ամյա Ավանես Հակոբյան Խաչատուրյանցը, կինը` 21-ամյա Թազագյուլը, 8-ամյա որդին` Դավիթը, 1-ամյա դուստրը` Անան, Ավանեսի եղբայրը` 26-ամյա Ավանեսը, կինը` 20-ամյա Վարթին; 50-ամյա Բաղդասար Ծատուրյան Խաչատուրյանցը, կինը` 44-ամյա Մարիամը, 8-ամյա դուստրը` Վարթին, Բաղդասարի եղբայրը` Ավանեսը, կինը` Հերիքնազը, 9-ամյա դուստրը` Ջավահիրը; 41-ամյա Քամալ Հակոբյան Քամալյանցը, կինը` 39-ամյա Անան, 8-ամյա որդին` Մեսրոպը, 4-ամյա դուստրը` Վարթին; 35-ամյա Մկրտիչ Դանիելյան Չալյանցը, կինը` 28-ամյա Եղիսաբեթը, 7-ամյա որդին` Միրզան, 5-ամյա դուստրը` Ջավահիրը, Միրտչի եղբայրը` Ստեփանը, կինը` 21-ամյա Անան, և 3-ամյա դուստրը` Մարգարիտը; Առաքել Անտոնյանցի այրին` 46-ամյա Մարիամը, 25-ամյա որդին` Խաչատուրը, կինը` 21-ամյա Հերիքնազը, 1-ամյա որդին` Սարգիսը, և 3-ամյա դուստրը` Մարիամը; 60-ամյա Հակոբ Ավանեսյան Ջիլավյանցը, կինը` 52-ամյա Հուրիփաշան, որդիները` 23-ամյա Ավանեսը, 15-ամյա Ստեփանը, և Ավանեսի կինը` 18-ամյա Թագուհին; 53-ամյա Մկրտիչ Օհանյան Ջիլավյանցը, կինը` 39-ամյա Մարիամը, որդիները` 20-ամյա Հարությունը, 9-ամյա Ռուստամը, դուստրերը` 11-ամյա Թագուհին, 7-ամյա Հնազանդը, Հարությունի կինը` 19-ամյա Սահարբազը; 23-ամյա Վերդի Մարտիրոսյան Հարությունյանցը, կինը` 18-ամյա Անթառամը, 1-ամյա դուստրը՝ Ազիզը; 40-ամյա Մարտիրոս Ծատուրյան Հարությունյանցը, կինը` 34-ամյա Սառան, 8-ամյա որդին` Գալուստը, դուստրերը` 11-ամյա Մարիամը, 5-ամյա Հերիքնազը; 44-ամյա Հարություն Ապրեսյան Ալլահվերդյանցը, կինը` 37-ամյա Մարիամը, որդիները` 8-ամյա Ալլահվերդին և 5-ամյա Ռուստամը; 26-ամյա Ավանես Դանիելյան Ղազարյանցը, կինը` 24-ամյա Ռեհանը, 5-ամյա որդին` Ռուստամը; 64-ամյա Սաղաթել Եղյան Ադյանցը, կինը` 55-ամյա Խաթան, որդիները` 26-ամյա Ավանեսը, 23-ամյա Հարությունը, Ավանեսի կինը` 16-ամյա Մարիամը, Հարությունի կինը` 14-ամյա Փարիջան; 45-ամյա Մեհրաբ Ալլահվերդյան Ոսկանյանցը, կինը` 36-ամյա Նանանոզը, որդիները` 13-ամյա Մովսեսը, 8-ամյա Սողոմոնը, 5-ամյա դուստրը` Գոզալը, Մեհրաբի եղբայրը` 30-ամյա Աղաջանը, կինը` 23-ամյա Եղիսաբեթը, 5-ամյա որդին` Ոսկանը; 34-ամյա Սահակ Ղազարյան Հարությունյանցը, կինը` 28-ամյա Սոնան, որդիները` 11-ամյա Հակոբը, 4-ամյա Պողոսը, և 6-ամյա դուստրը` Մարգարիտը; 30-ամյա Ավանես Ասրյան Ծատուրյանցը, կինը` 22-ամյա Մարիամը, որդիները` 3-ամյա Սարգիսը, 1-ամյա Մկրտիչը; 29-ամյա Ավանես Հակոբյան Խաչատուրյանցը, կինը` 21-ամյա Եղսամանը; 40-ամյա Եսայի Պետրոսյան Խաչատուրյանցը, կինը` 31-ամյա Ռեհանը, որդիները` 11-ամյա Աբգարը, 8-ամյա Ասկերը, և 3-ամյա դուստրը` Մարիամը; 50-ամյա Պետրոս Վարդանյան Ջիլավյանցը, կինը` 39-ամյա Եղիսաբեթը, որդիները` 23-ամյա Ավագը, 13-ամյա Մեհրաբը, 13-ամյա դուստրը` Թագուհին, Ավագի կինը` 18-ամյա Հերիքնազը; 50-ամյա Շահդինար Գրիգորյան Ավանեսյանցը, կինը` 46-ամյա Թամամը, որդիները` 25-ամյա Սարգիսը, 20-ամյա Ավանեսը, Սարգսի կինը` 22-ամյա Ռեհանը, 1-ամյա դուստրը` Մարիամը, և Ավանեսի կինը` 15-ամյա Ռեհանը; 44-ամյա Բակի Գրիգորյան Ավանեսյանցը, կինը` 35-ամյա Հերիքնազը, 14-ամյա որդին` Բաբան, Բակիի եղբայրը` 39-ամյա Գալուստը, կինը` 30-ամյա Սառան, որդիները` 12-ամյա Գրիգորը, 5-ամյա Մկրտիչը, և 8-ամյա դուստրը` Հուրիփաշան; 40-ամյա Հարություն Պետրոսյան Օհանյանցը, կինը` 34-ամյա Ռեհանը, 5-ամյա որդին` Սարգիսը, և 2-ամյա դուստրը` Հերիքնազը; 32-ամյա Վերդի Սարգսյան Նազարյանցը, կինը` 25-ամյա Մարիամը, 7-ամյա որդին` Հովակիմը, դուստրերը` 5-ամյա Եղիսաբեթը, 2-ամյա Հերիքնազը; Պողոս Սարգսյանի այրին` 50-ամյա Աննան, 25-ամյա որդին` Հարությունը, կինը` Մագթաղը; Պետրոս Սարգսյանի այրին` 54-ամյա Մարիամը, որդիները` 35-ամյա Ռուստամը, 20-ամյա Սիմեոնը, Ռուստամի կինը` 30-ամյա Ռեհանը, 3-ամյա որդին` Գրիգորը; 40-ամյա Մաթևոս Աղաջանյան Մարտիրոսյանցը, կինը` 37-ամյա Վարին, 9-ամյա որդին` Հակոբը, դուստրերը` 7-ամյա Մարիամը, 3-ամյա Հուրիփաշան; 41-ամյա Գրիգոր Աբրահամյան Դիվանյանցը, կինը` 36-ամյա Մարիամը, որդիները` 15-ամյա Հարությունը, 9-ամյա Ավանեսը; 50-ամյա Առաքել ...ամյան Սարգսյանցը, կինը` 46-ամյա Եղիսաբեթը, 5-ամյա որդին` Մկրտումը, դուստրերը` 10-ամյա Հերիքնազը, 7-ամյա Սառան; 32-ամյա Ստեփան Առաքելյան Մխիթարյանցը, կինը` 21-ամյա Վարթին, և 3-ամյա դուստրը` Մարիամը; 30-ամյա Հարություն Մնացականյան Հարությունյանցը, կինը` 25-ամյա Սոնան, Հարությունի եղբայրը` 26-ամյա Ալեքսանդրը, կինը` 18-ամյա Սառան; 37-ամյա Սարգիս Հայրապետյան Ապրեսյանցը, կինը` 28-ամյա Մարմարը, որդիները` 10-ամյա Ղազարը, 6-ամյա Ապրեսը, Սարգսի եղբայրը` 23-ամյա Կիրեվյանը, կինը` Մագթաղը; 26-ամյա Բաղդասար Խաչատուրյան Հակոբյանցը, կինը` 18-ամյա Շուղին; Հարություն Չարիխչյանի այրին` 47-ամյա Սոնան, 24-ամյա որդին` Էդգարը; 55-ամյա Խաչատուր Հարությունյան Մարկոսյանցը, կինը` 49-ամյա Հուրիփաշան, 20-ամյա որդին` Հարությունը, կինը` 18-ամյա Մարիամը, Խաչատուրի եղբայրները` 40-ամյա Աբրահամը, 19-ամյա Դանիելը, Աբրահամի կինը` 31-ամյա Աննան, որդին` 8-ամյա Մկրտիչը, 6-ամյա դուստրը` Աննան; 70-ամյա Հարություն Ղալայան Սարգսյանցը, կինը` 58-ամյա Մարիամը, 40-ամյա որդին` Գրիգորը, կինը` 32-ամյա Հուրիփաշան, դուստրերը` 8-ամյա Հեղնարը, 5-ամյա Սառան, 3-ամյա Թագուհին; 53-ամյա Սարգիս Ղալայան Սարգսյանցը, որդիները` 18-ամյա Ստեփանը, 1-ամյա Պետրոսը; 48-ամյա Ղազի Սարգսյան Ղազարյանցը, կինը` 40-ամյա Հուրիփաշան, 19-ամյա որդին` Սարգիսը; 37-ամյա Դանիել Միքայելյան Մարկոսյանցը, կինը` 28-ամյա Հեղնարը, որդիները` 10-ամյա Հարությունը, 8-ամյա Ավանեսը; 31-ամյա Աբգար Ստեփանյան Սարգսյանցը; կինը` 22-ամյա Ջավահիրը, 3-ամյա դուստրը` Մարիամը; 50-ամյա Պետրոս Սարգսյան Ֆարհատյանցը, կինը` 37-ամյա Սառան, 18-ամյա որդին` Հարությունը, դուստրերը` 9-ամյա Թամամը, 4-ամյա Սոլթին; 30-ամյա Ռուստամ Վալիխանյան Մարկոսյանցը, կինը` 21-ամյա Մարիամը, 2-ամյա որդին` Ղահրամանը; 50-ամյա Հարություն Հովսեփյան Բայթանյանցը, կինը` 38-ամյա Նազլուն, 10-ամյա որդին` Նավասարդը; 30-ամյա Կոնստանդ Ալլահվերդյան Հարությունյանցը, կինը` 21-ամյա Աննան, դուստրը` 3-ամյա Խանփարը, Կոնստանդի եղբայրը` 22-ամյա Մովսեսը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 50, թ. 365 շրջ.-381:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 139-140:

Ղարաչինարը մելիքների շառավիղները ներկայացող կալվածատեր Բեգլարյանների և այլ ազնվականների նստավայրերից էր: 1874 թ. նրանցից հիշվում են 55-ամյա պրապորշչիկ Սողոմոն բեկ Հովսեփյան Մելիք-Բեգլարյանցը (ազգականներն էին հանգուցյալ Փրիդոն բեկի որդին` Հովսեփը և հանգուցյալ Ղահրաման բեկի որդիներ Ռոստոմն ու Արշակը), 48-ամյա Բաղիր Եղիա-Բեկյան Մելիք-Ստեփանյանցը (նրա որդին էր Հովսեփ, եղբայրները` Սողոմոն և Ստեփան բեկերը), 46-ամյա Ջհանգիր բեկ Հովհաննես-Բեկյան Մելիք-Ստեփանյանցը (որդին էր Խոսրով բեկը, ազգականները` քահանա Եփրեմ բեկն ու նրա որդիները` Մկրտիչը, Սարգիսը և Առուստամը), 36-ամյա Գրիգոր բեկ Մելիք-Շահնազարյան Շաֆերյանցը (որդիներն էին Նիկոլայն ու Սարգիսը), 60-ամյա Շամիր բեկ Առուստամ-Բեկյան Մելիք-Շահնազար Շաֆերյանցը (որդիներն էին Հովհաննեսը, Մովսեսը, Երեմիան և Դավիթն ու վերջինիս որդին` Միրզան), շտաբս-կապիտան 40-ամյա Բաստամ բեկ Հովսեփյան Չումարյանցը (ուներ 1 եղբայր` պորուչիկ Հովսեփը, որի որդիներն էին Ջավադը, Ղազարը, իսկ Իվանը թոռն էր՝ Ջավադի որդին):

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 384, թ. 106-108:
Տե՛ս նաև Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 85:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:

Հայտնի է, որ 1906 թ. օգոստոսին Սբ. Էջմիածնի սինոդը թույլատրել էր 1895 թ.-ից Ղարաչինարում բնակվող և 1900 թ. ղարաչինարցի Հերիք Պողոսյան Գրիգորյանցի հետ ամուսնացած Կազանի բնակիչ թաթար Շաքիր Գալիևին ընդունել «...ի ծոց Հայաստանեայց եկեղեցւոյ»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10328, թ. 1, 6 շրջ.: Ի դեպ, Շաքիր Գալիևի մահմեդական լինելու վերաբերյալ 1905 թ. մարտի 11-ին կազմված համախոսականի ներքո ստորագրել է 101 ղարաչինարցի (նշվ. գործը, թ. 15):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:

1910 թ. գյուղում էին բնակվում Մելիք-Բեգլարյանցներն ու Մելիք-Հովսեփյանցները:

Ռհաթ (Բալաբեկ Զաքարյան), Հիւանդանոցը Ղարաչինարում, «Մշակ», 1910, դ 9, 16 յունվարի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:

Տեղաբնիկներից զատ՝ 1920 թ. դրությամբ Ղարաչինարում բնակվում էին նաև Մեծ եղեռնը վերապրած 52 տուն (203 շունչ) հայ գաղթականներ, որոնցից 28 տունը՝ Հայոց ձոր գավառի Քերծ, 7 տունը՝ Խոշաբի Հյուրթուկ, 2-ը՝ Քռել, 5-ը՝ Վան-Տոսպ գավառի Ավերակ, 5-ը՝ Լեզք և 5-ը՝ Գյավաշի Նարեկ գյուղերից էին:

Թէրլէմեզեան Ե., Վիճակացոյց Գանձակի շրջանի տաճկահայ գաղթականութեան, «Հայաստանի ձայն», 1920, N 11, 6 փետ., էջ 2: Նշվ. հոդվ., «Հայաստանի ձայն», 1920, N 9, 1 փետրուարի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:

Ըստ Հայկանուշ Իվանյանի՝ գյուղում հաստատվել էին Մեծ եղեռնը վերապրածներից Բարսեղ Մկրտչյանի, Մինասի, Սաթենիկ Գալստյանի, Գյոզալ Գալստյանի, Մանուկ Խաչատրյանի, Ահարոն Մելքումյանի, Բեկզադե Բալասյանի ընտանիքները:

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 376-377:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:

Ազգատոհմերից հայտնի էին՝ Տափրունց կամ Դարբնունց՝ Ավագյաններ (փոխադրվել են Վերիշենից), Հյուրունց, Դոշունց (Հակոբյաններ, Հարությունյաններ և Աբրահամյաններ), Ճեպռունք, Կյուլունք և Օսեփանք (Հովհաննիսյաններ), Դբաջանց, Քյուքյունց (Ներքիշենից) և Բուշունց (Մարտակերտի Առաջաձոր գյուղից)՝ Գրիգորյաններ, Քաշ Ավաքանց՝ Ավագյաններ, Միրյուսանց, Զարգար-Եղունց, Տեր Եփրեմանց և Ջհանգիրանց, Բիլոյանք՝ Ստեփանյաններ, Չոբան-Եղունք՝ Եղիազարյաններ, Ղավալ-Եղունք՝ Եղյաններ, Զյառունց՝ Նազարյաններ, Ջավունց, Կիզիրանց և Ներքին Կիզիրանց՝ Ավանյաններ (Ավան Յուզբաշու հետնորդներն են), Սյուրմաղուլունց և Դալլաղուլունց՝ Ղուլյաններ), Սևյաններ (Վերիշենից), Սեփյաններ (Գյուլիստանից), Մռավյաններ, Ղարիբյաններ, Ղևոնդյաններ (Բեգում Սարովից), Թբիլիսիից փոխադրված Բոյախչունք (Եսայաններ) և Ուտուխմանք (Վարդանյաններ), Ղրգյոզանք՝ Սայամյաններ (Ներքիշենից):

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 356: Տե՛ս նաև նույնի՝ Օջախի գիրք, հ. Գ, էջ 59-60:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:

Արցախյան ազատամարտի ընթացքում ղարաչինարցիներից զոհվել կամ անհետ կորել է 90 հոգի: Այսպես՝ Գարո Հովսեփի Ավանյան (1991 թ. ամռանը տան բակում՝ գրադից), Շուշանիկ Հունանի Իվանյան (1991 թ.՝ պատերազմական գործողությունների ժամանակ), Վոլոդյա Սամսոնի Հակոբյան, Շուշանիկ Սիմոնի Հարությունյան (գյուղում՝ պատերազմական գործողությունների ժամանակ), Յուրիկ Ենոքի Եսայան, Ռոզա Խաչատրյան և Սլավիկ Յուրիկի Խաչատրյան (1991 թ. հոկտեմբերի 3-ին՝ իրենց տների բակերում), Մանյա Միրզոյան (1991 թ. ձմռանը՝ գյուղում), Մերկես Մելիի Նազարյան և Նորա Վերդիի Նազարյան (1991 թ. դեկտեմբերին՝ բակում աշխատելիս ռմբակոծությունից), Սլավիկ Ջավադի Ղազարյան (1992 թ. մարտին՝ խփված ուղղաթիռի մեջ), դպրոցականներ Հակոբ Արամի Ավագյան, Սվետա Զավենի Եսայան (1992 թ. մայիսին գրադից՝ դպրոցի բակում), Գենո Լևոնի Թարխանյան, Ժորիկ Լաչինի Մարտիրոսյան (1992 թ. գարնանը՝ պատերազմական գործողությունների ժամանակ), Լենա Խաչատուրի Օգանեսյան (1992 թ. գարնանը գյուղում՝ ալազանի պայթյունից), Աբրահամ Սահակի Աբրահամյան, Զարուհի Ալեքսանյան, ծագումով մանաշիդցի Սիմոն Գրիգորի Ալեքսանյան, Մարուսյա Կարապետի Ալեքսանյան, Ռազմիկ Առուստամի Բալայան, Փառանձեմ Բալայան, Լուսիկ Գևորգյան, Արմենուհի Գրիգորի Հարությունյան, Հովհաննես Յաշայի Ղազարյան, Բորիկ Մուխանի Ղարիբյան, Արկադյա Հարությունի Նեսունց, Մարալ Առուստամի Վելիխանյան (սպանվել են 1992 թ. հունիսի 13-ին), Սաշոկ Դուխանի Ավանյան, Դավիթ Պավլիի Ավանյան, Մանիկ Սաշոկի Ավանյան, Էդիկ Սաշոկի Ավանյան, Ժորիկ Լևոնի Բաղմանյան, Ժուլետա Իսակի Բաղմանյան, Ցոլակ Եփրեմի Հովսեփյան (սպանվել են 1992 թ. հունիսի 13-ին մեքենայի մեջ), Ժորիկ Ասլանի Հովսեփյան (1992 թ. հունիսի 13-ին՝ ավիառմբակոծությունից), Վլադիմիր (Լենո) Հովսեփյան (1992 թ. հունիսի 13-ին. տան բակում դիմադրություն ցույց տալիս հասցրել է ոչնչացնել մի քանի հոգու), Գարեգին Փեդոյի Աղաջանյան (1992 թ. հունիսի 13-ին՝ գյուղում), Էդիկ Ապրեսյան (1992 թ. հունիսի 13-ին գնացել է դիրքեր և անհետ կորել), Դոնարա Եփրեմի Աբրահամյան, Ժորիկ Արշակի Գրիգորյան (անկման օրը մնացել է Ներքիշենում), Անահիտ Առուստամյան, Հայկանուշ Ղուլյան, Նոյեմզար Ղևոնդյան, Բորիկ Ջալալի Ստեփանյան (մնացել են նահանջի ճանապարհին), Գալյա Տիմոֆեյի Աբրահամյան, Զինիկ Լևոնի Աբրահամյան (մահացել են գաղթի ճանապարհին), Սոնա Բուշունց (մնացել է Գյուլիստանում), Շամո Հակոբի Հարությունյան (Գյուլիստանում՝ պատերազմական գործողությունների ժամանակ), Սեդրակ Վեքիլյան, Վերգուշ (Գյուլիստանում՝ 1992 թ. հունիսի 14-ին), Սոնա Քեսիի Դանիելյան (սպանվել է Գյուլիստանում՝ գաղթի ժամանակ), Մինաս Միքայելի Գևորգյան (ճակատագիրն անհայտ է), Էդիկ Սարգսի Ոսկանյան (մահացել է պատանդության մեջ), Արուսյակ Սաքիի Աղաջանյան, Հայկո Խալափի Ապրեսյան, Մանյա Ավագյան, Աննա Բալայան, Ժորիկ Յաշայի Բաղյան, Բորիս (Գարեգին) Բուշունց, Մուրադ Իսակի Բուշունց, Զարմիկ Թալիշի Գրիգորյան, Թամարա Գրիգորյան, Բորիկ Ստեփանի Գրիգորյան, Շուշի Եղիազարյան, Ֆենյա Իսակի Եղիազարյան, Շամիկո Ղուլիի Իվանյան, Նունիկ Խաչատրյան, Սամվել Սամսոնի Հակոբյան, Վեդիկ Յաշայի Ղազարյան, Սաթենիկ Զախարի Ղազարյան, Վարինկա Ղարիբյան, Նարինգյուլ Դավթի Ղուլյան, Օնիկ Միքայելի Ղևոնդյան, Գոհար Մարտիրոսի Ղևոնդյան, Միշա Սարգսի Մակարյան, Գանձակից փախստական Արփենիկ Պիլունց, Մարգուշ Պողոսյան, Կառլեն Ջումշուդի Սահակյան, Բենիկ Շամոյի (Շմավոնի) Սողոմոնյան, Աննա Սողոմոնյան, Ղարաբեկ Քեսիի Տոնոյան (մնացել են գյուղում), աշխարհազորայիններ Վալերիկ Մամիկոնի Խաչատրյան (զոհվել է բնակիչներին փրկելիս. դիակը գտել է գյուղ վերադարձած մայրը և հողին հանձնելիս գերեվարվել: Մոր տանջահար դիակը վերադարձվել է 4 տարի անց), 17-ամյա Ռոմա Սևիի Մովսիսյան (1992 թ. փետրվարին՝ դիրքերում), Էդիկ Մարտիրոսի Խաչատրյան (1992 թ. մարտի 10-ին գրադից՝ տան բակում), 22-ամյա Արամ Ալբերտի (Թելման) Բալայան (1992 թ. գարնանը մեքենայի մեջ՝ զինամթերք բերելիս), Բենիկ Մինասի Ղուլյան (1992 թ. հունիսի 13-ին):

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 674-678:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141, 145:

Խաղաղ բնակիչներից զատ՝ զոհվել է նաև 10 ազատամարտիկ՝ ծնունդով Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Հոռաթաղ գյուղից Արիկ Արզումանյան և Գագիկ Գրիգորյան (1991 թ. օգոստոսի 28-ին), Հայաստանի Հանրապետության Թալինի շրջանի Դավթաշեն (այժմ՝ Արագածոտնի մարզում) գյուղից Աթաբեկ Գևորգի Վարդանյան (1991 թ. հոկտեմբերի 11-ին), նույն շրջանի Կարմրաշեն գյուղից Արշավիր Ասլանյան (1991 թ. հոկտեմբերի 18-ին), Բարխուդար Մինասի Գալստյան (1991 թ. հոկտեմբերին), 19-ամյա Վրեժ Ցոլակի Սահակյան (1991 թ. դեկտեմբերին՝ գրադից), Արամայիս Մարտիրոսի Խաչատրյան (1992 թ. մարտի 10-ին՝ Գաղթուտում), Յուրիկ Վլադիմիրի Հակոբյան (1992 թ. մարտի 16-ին՝ Շեֆեկում), ծագումով Չայլուից Վալերիկ Ղամբարյան (1992 թ. գարնանը), Արմեն Բազյան (1993 թ. ապրիլի 17-ին՝ խփված ուղղաթիռի մեջ):

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 678:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

Ղարաչինարի տնատերերի ցանկը
(կազմողներ՝ Գերասիմ Վարդանյան, Կոլյա Եղիազարյան և Մանյա Աբրահամյան)

1 Գերասիմ Կոստիի Բաղյան
2 Մակիչ Ոսկանյան
3 Սերգեյ Սամսոնի Ոսկանյան
4 Շիմշադ Սամսոնի Ոսկանյան
5 Էդիկ Սիմոնի Ալեքսանյան
6 Սիմոն Գրիգորի Ալեքսանյան
7 Արկադյա Սիմոնի Ալեքսանյան
8 Գյուլի Պապեն
9 Օհան Աղաջանյան
10 Ռաֆիկ Վերդիի Խաչատրյան
11 Յուրիկ Զաղիի Խաչատրյան
12 Սիմոն Խաչատրյան
13 Վոլոդյա Սիմոնի Խաչատրյան
14 Վլադիմիր Եղիի (Լենո) Հովսեփյան
15 Բորիկ Եղիշի Հովսեփյան
16 Մարտիկ Իվանյան
17 Ժորիկ Ասլանի Մովսեսյան
18 Փիրո Առուստամի Գրիգորյան
19 Ֆենյա Փիրոյի Գրիգորյան
20 Գրիշա Ղուկասի Ավանյան
21 Սլավիկ Զավենի Հովսեփյան
22 Յուրիկ Ենոքի Ղուկասյան
23 Սուսան Գրիգորյան
24 Ջալալ Ղուլյան
25 Պավլի Ղուլյան
26 Մանյա Միքայելի Եսայան
27 Սաթենիկ Չատուրի Եղիազարյան
28 Մանյա Եղիազարյան
29 Մարգո Ղուլյան
30 Մանվել Ղուկասի Հովսեփյան
31 Դավիթ Պավլիի Ավանյան
32 Արմիկ Մակիչի Ղազարյան
33 Արեստ Շամիրի Եղիազարյան
34 Շմավոն Շաբատուրի Սևյան
35 Վոլոդյա Առուստամի Հարությունյան
36 Օնիկ Միքայելի Հարությունյան
37 Մարալ Առուստամի Վելիխանյան
38 Ռաֆիկ Հակոբի Ավագյան
39 Մելիք Սարգսի Մակարյան
40 Վովա Մելիքի Մակարյան
41 Սևի Մովսեսյան
42 Վոլոդյա Ապրեսյան
43 Շուշանիկ Հարությունյան
44 Սմբուլ Ղուկասի Ապրեսյան
45 Դաթիկո Բեգլարյան
46 Փրիդուն Սաքիի Ծատրյան
47 Վարսենիկ Գրիգորյան
48 Ջիվան Մակարյան
49 Ալբերտ Ջիվանի Մակարյան
50 Խաչատուր Բոդունց
51 Գենադիկ Ղուլյան
52 Միշա Ղուլյան
53 Բորյա Վեքիլյան
54 Բենիկ Միքայելի Հարությունյան
55 Նարինգյուլ Ղուլյան
56 Իսակ Ապրեսյան
57 Ալբերտ Իսակի Ապրեսյան
58 Ալեքսան Բալայան
59 Սվետլանա Մովսեսի Ավետյան
60 Մովսես Ավետյան
61 Վեդիկ Կլիմենտի Աբրահամյան
62 Ալբերտ Սուղիի Ապրեսյան
63 Ռազմիկ Պողոսյան
64 Բորիկ Ռազմիկի Պողոսյան
65 Գոգոլ Ապրեսյան
66 Բենիկ Սահակի Հակոբյան
67 Արինուս Յաշայի Ղազարյան
68 Սերյոժա Բաղմանյան
69 Վոլոդյա Սերյոժայի Բաղմանյան
70 Արմենուհի Գրիգորի Հարությունյան
71 Ռոբերտ Պավլիի Աբրահամյան
Կենտրոնական ճանապարհից դեպի Գաղթուտ
72 Ոսկան Առուստամի Ոսկանյան
73 Ռաֆիկ Առուստամի Ոսկանյան
74 Նարգիզ Ոսկանյան
75 Բորիկ Հովհաննեսի Ոսկանյան
76 Հովհաննես Ոսկանյան
77 Արմենակ Խաչատուրի Մարյանյան
78 Վոլոդյա Ջավադի Մկրտումյան
79 Համբարձում Դանիելի Ավագյան
80 Լևոն Պետրոսյան
81 Շմավոն Լևոնի Պետրոսյան
82 Արմենակ Լևոնի Պետրոսյան
83 Յուրիկ Ծատուրի Մարյանյան
84 Սահակ Ավագյան
85 Բորիկ Սահակի Ավագյան
86 Էդիկ Սահակի Ավագյան
87 Հուրիկ Սահակի Ավագյան
88 Հրաչիկ Նիկոլայի Ավագյան
89 Գյարաք Հովհաննեսի Մարյանյան
90 Պետրոս Մարյանյան
91 Ռուդիկ Թևոսի Մարյանյան
92 Նորա Հանեսի Ղուլյան
93 Աղասի Սաքոյի Նասիբյան
94 Գրիշա Աղասիի Նասիբյան
95 Սուրեն Ասլանի Ավագյան
96 Ռազմիկ Նիկոլայի Ավագյան
97 Արուսյակ Ղարախանի Ղուլյան
98 Ռանտիկ Սամսոնի Ղուլյան
99 Աննա Նեսունց
100 Գերասիմ Մարյանյան
101 Բենիկ Գերասիմի Խաչատրյան
102 Ռուբեն Ցականի Դանիելյան
103 Յաշա Նեսունց
104 Սոկրատ Խաչատրյան
105 Կատյա Ավագյան
106 Նահապետ Ավագյան
107 Ռաշիդ Բահապետի Ավագյան
108 Սաթենիկ Բալասյան
109 Գարեգին Դանիելի Ավագյան
110 Խորեն Պետրոսի Մարյանյան
111 Իսակ Ավագյան
112 Գերասիմ Միքայելի Բալասյան
113 Եղիշ Բալասյան
114 Գեներա Թևոսի Մարյանյան
115 Պավլի Աղաջանյան
116 Վոլոդյա Պավլիի Աղաջանյան
117 Գարեգին Փեդոյի Աղաջանյան
118 Յուրիկ Ջավադի Աղաջանյան
119 Ջավադ Աղաջանյան
120 Գոգո Սարգսի Նասիբյան
121 Աբրահամ (Էպրի) Մարյանյան
122 Վոլոդյա Աբրահամի Մարյանյան
123 Զարմիկ Դանիելի Ավագյան
124 Մանյա Խաչատրյան
125 Սիրուհի Ավագյան
126 Ռիբիկ Ռաքելի Խաչատրյան
127 Բենիկ Գրիգորի Խաչատրյան
128 Հակոբ Խաչատրյան
129 Սանամ Ապրեսյան
130 Վաղարշակ Սայամյան
131 Կոլյա Վաղարշակի Սայամյան
132 Աշոտ Վաղարշակի Սայամյան
133 Բալաբեկ Ստեփանյան
134 Ներսես Ավանյան
135 Ղարախան Զոհրաբյան
136 Արփենիկ Զոհրաբյան
137 Էդիկ Գալուստի Դանիելյան
138 Մարկոս Գրիգորի Աբրահամյան
139 Հայկազ Ստեփանյան
140 Միքայել Գրիգորյան
141 Թումար Գևորգյան
142 Գալեն Լևոնի Ստեփանյան
143 Շմավոն Միրզայի Շահնազարյան
144 Մարգուշ Հովսեփի Ավանյան
145 Ռուբեն Նահապետի Ավագյան
146 Թումար Գրիգորյան
147 Գյոզալ Տոնյան
148 Ալյոշա Սաշայի Ոսկանյան
149 Վարդանուշ Մարդիի Տոնյան
150 Նախշուն Տոնյան
151 Շալիկո Ուդունյան
152 Գարեգին Հովսեփի Ավանյան
153 Բահատուր Գոսյան
154 Էդիկ Ամիրխանի Զոհրաբյան
155 Ալբերտ Եփրեմի Վեքիլյան
156 Փեդոշ Կոստիի Բաղյան
157 Արմենակ Եփրեմի Աբրահամյան
158 Գարեգին Մինասի Աբրահամյան
159 Բենիկ Սեդրակի Վեքիլյան
160 Նիկոլայ Կարապետի Բաղմանյան
161 Մարտիկ Կարապետի Բաղմանյան
162 Մամիկոն Առուստամյան
163 Էլիչկա Եղիազարյան
164 Էդիկ Սարգսի Ավանյան
165 Վերդի Ավանյան
166 Ղազար Ավանյան
167 Ալեքսանդր Ղազարի Ավանյան
168 Յաշա Ղազարյան
169 Նադյա Յաշայի Ղազարյան
170 Վեդիկ Յաշայի Ղազարյան
171 Մարգարիտ Յոսյան
172 Սլավիկ Սեդրակի Գրիգորյան
173 Պետրոս Օհանյան
174 Արմենակ Շահնազարյան
175 Ռուբեն Առուստամի Վելիխանյան
176 Սուրեն Եղիազարյան
177 Ժորա Արշակի Գրիգորյան
178 Ալբերտ Սողոմոնի Վելիխանյան
179 Մայկո Ավետյան
180 Վերդի Նազարյան
181 Գյոզալ Գրիգորյան
182 Լյովա Շամիրի Ստեփանյան
183 Բորիկ Ջամալի Ստեփանյան
184 Ռուբեն Խաչատուրի Հովսեփյան
185 Ավո Փաշայի Ստեփանյան
186 Փաշա Ստեփանյան
187 Արշակ Ստեփանյան
188 Վոլոդյա Արշակի Ստեփանյան
189 Սաշա Մարտիրոսի Գրիգորյան
190 Ջալալ (Կալչակ) Առուստամյան
191 Շարմաղ Ղազարյան
192 Մարգուշ Թարխանյան
193 Գենո Լևոնի Թարխանյան
194 Վալերիկ Լևոնի Թարխանյան
195 Լևոն Թարխանյան
196 Պավլի Սողոմոնյան
197 Գենրիխ Մարտիրոսի Խաչատրյան
198 Մովսես Գրիգորի Աբրահամյան
199 Սահակ Գրիգորի Աբրահամյան
200 Աբրահամ Սահակի Աբրահամյան
201 Ջավադ Բաբայան
202 Սեդրակ Բալաբեկյան
203 Արկադյա Բալաբեկյան
204 Արարատ Սոկրատի Հարությունյան
205 Արամայիս (Արտո) Հայկազի Ավետյան
206 Էդիկ Համբարձումի Տոնյան
207 Թևոս Ավետյան
208 Ժորա Յաշայի Բաղյան
209 Մարալ Ավետյան
210 Նիկոլայ Սողոմոնյան
211 Մայիս Սողոմոնյան
212 Մարկոս Ալիքի Նազարյան
213 Արշակ Հարությունյան
214 Բերիկ Լևոնի Աբրահամյան
215 Փեդյա Հայկազի Աբրահամյան
216 Մարտիկ Մովսեսի Վարդանյան
217 Գերասիմ Մովսեսի Վարդանյան
218 Փաշա Ավանյան
219 Մարտիրոս Խաչատրյան
220 Վոլոդյա Միրզոյան
221 Յուրիկ Միրզոյան
222 Մարտիկ Ավետյան
223 Լևոն Գրիգորյան
224 Փրոնձիկ Գևորգյան
225 Բորիկ Մովսեսի Բաղմանյան
226 Պավլիկ Դուխանի Ավանյան
227 Ալեքսանդր Դուխանի Ավանյան
228 Հրաչիկ Պավլիի Ավանյան
229 Ռազմիկ Սողոմոնյան
230 Մովսես Վարդանյան
231 Ժորա Մանասի Ավանյան
232 Շուղի Վեքիլյան
233 Գեղեցիկ Ավետյան
234 Վաղինակ Հակոբի Զոհրաբյան
235 Իսակ Իվանյան
236 Գերասիմ Իսակի Իվանյան
237 Մարտիկ Իսակի Իվանյան
238 Ջալալ Իվանյան
239 Անինկա Սևյան
240 Գարեգին Սևյան
241 Սարգիս Մադաթի Սահակյան
242 Բորիկ Պատվականի Մարյանյան
243 Վոլոդյա Նալբանդյան
244 Խաչատուր Ղուլյան
245 Լևոն Մովսիսյան
246 Բորիկ Ներսեսի Հովսեփյան
247 Ռանտիկ Լևոնի Վարդանյան
248 Արկադյա Լևոնի Ավագյան
249 Արմո Ջամալի Իվանյան
250 Բորիկ Շամիրի Հովհաննիսյան
251 Հայկանուշ Ղուլյան
252 Փեդոշ Ջամիլի Իվանյան
253 Մանվել Հովսեփյան
254 Արմիկ Եղիշի Բալասյան
255 Ժորա Ասլանի Հովսեփյան
256 Շամիկո Իվանյան
257 Ցոլակ Սեդրակի Սողոմոնյան
258 Գևորգ Ավագյան
259 Ալյոշա Շամիկոյի Իվանյան
260 Գարեգին Գոսյան
261 Գրիշա Գևորգի Ավագյան
262 Վոլոդյա Սամսոնի Հակոբյան
263 Յուրա Վոլոդյայի Հակոբյան
264 Սամվել Սամսոնի Հակոբյան
265 Հրաչիկ Հակոբի Ավագյան
266 Վարդանուշ Բալայան
267 Ռաֆիկ Եփրեմի Հովսեփյան
268 Բենիկ Սողոմոնյան
269 Ռազմիկ Հունանյան
270 Գրիշա Ռազմիկի Հունանյան
271 Լևոն Հունանյան
272 Մովսես Խաչատրյան
273 Արամայիս Մարդիի Խաչատրյան
274 Նունիկ Խաչատրյան
275 Լևոն Մամիկոնի Խաչատրյան
276 Գուրգեն Բալայան
277 Նորա Ապրեսյան
278 Ալեքսանդր Ղազարյան
279 Շամիր Ջավադի Եղիազարյան
280 Օհան Շամիրի Եղիազարյան
281 Սիրանուշ Իսակի Մելքումյան
282 Վովա Իսակի Եղիազարյան
283 Հարություն Շամիրի Եղիազարյան
284 Ֆենյա Իսակի Եղիազարյան
285 Գերասիմ Գրիգորյան
286 Ժորա Գրիգորի Եսայան
287 Բենիկ Շամիրի Ղուլյան
288 Իսակ Ղուլյան
289 Ժորա Իսակի Ղուլյան
290 Արշալույս Աբրահամի Մարյանյան
291 Ռուբեն Առուստամի Բուշունց
292 Էմմա Հարությունի Ավագյան
293 Էդիկ Ղազարի Ավանյան
294 Ալբերտ Սարգսի Բուշունց
295 Սարո Ջավադի Հարությունյան
296 Սերյոժա Ջավադի Հարությունյան
297 Ասյա Հարությունյան
298 Սեյրան Ռուբենի Բուշունց
299 Ռոբերտ Իսակի Գրիգորյան
300 Իսակ Բուշունց
301 Գարեգին Բուշունց
302 Ֆենյա Մռավյան
303 Շիմշադ Նահապետի Ավագյան
304 Բորիկ Գարեգինի Բուշունց
305 Մուրադ Իսակի Գրիգորյան
306 Վովա Գարեգինի Բուշունց
307 Վլադիմիր Ավագյան
308 Ալյոշ Սարգսի Գրիգորյան
309 Աշոտ Զաքարի Գևորգյան
310 Մայիս Մռավյան
311 Շմավոն Մռավյան
312 Յուրա Մռավյան
313 Իշխան Սարգսի Սահակյան
314 Անդրանիկ Ղևոնդյան
315 Փրիդոն Ղևոնդյան
316 Օնիկ Մուխանի Ղևոնդյան
317 Էդիկ Խալափյան
318 Վոլոդյա Ղևոնդյան
319 Սաքի Ղևոնդյան
320 Ռաքել Ղարիբյան
321 Քնարիկ Մռավյան
322 Մանվել Իշխանի Սահակյան
323 Ռանտիկ Ղարիբյան
324 Բորիկ Եսայան
325 Թելման Անդրանիկի Ղևոնդյան
326 Միքայել Ղարիբյան
327 Բորիկ Միքայելի Ղարիբյան
328 Ջավադ Ղարիբյան
329 Գալուստ Հովսեփյան
330 Գրիշիկ Ղևոնդյան
331 Սլավիկ Ջավադի Ղարիբյան
332 Ղարիբ Ջավադի Ղարիբյան
333 Մովսես Սարգսի Գևորգյան
334 Բորիկ Ներսեսի Հովսեփյան
335 Բահատուր Իվանյան
336 Բորիկ Դադաշի Ապրեսյան
337 Հրաչիկ Բահատուրի Իվանյան
338 Կիմիկ Իվանյան
339 Սերգի Գևորգյան
340 Բենիկ Սերգիի Գևորգյան
341 Վոլոդյա Գևորգի Գևորգյան
342 Ռուսլան Յաշայի Ավանյան
343 Հայկազ Ղևոնդյան
344 Եփրեմ Սահակյան
345 Կարապետ Ղևոնդյան
346 Յուրիկ Կարապետի Ղևոնդյան
347 Ալբերտ Մովսեսի Նեսունց
348 Իսակ Բալայան
349 Սուրեն Իսակի Բալայան
350 Խորեն Իսակի Բալայան
351 Պարսեղ Պարսեղյան
352 Յուրիկ Պարսեղի Պարսեղյան
353 Թելման Իսակի Բալայան
354 Մինաս Պետրոսի Գալստյան
355 Կառլեն Ջումշուդի Սահակյան
356 Արկադյա Արմենակի Ավետյան
357 Արմենակ Ավետյան
358 Իսակ Հակոբյան
359 Միքայել Իսակի Հակոբյան
360 Էնգելս Բաղյան
361 Գալյա Անտոնյան
362 Թալիշ Գրիգորյան
363 Զարմիկ Թալիշի Գրիգորյան
364 Սաշա Գևորգյան
365 Շմավոն Հարությունյան
366 Էմմա Սաշայի Գևորգյան
367 Արմիկ Ապրեսյան
368 Սոնա Բուշունց
369 Մեջիթ Բուշունց
370 Նախշուն Բաբայան
371 Արկադյա Նեսունց
372 Վարյա Եղիազարյան
373 Արտեմ Կալանդարի Սարգսյան
374 Էդիկ Ռուբենի Բաղյան
375 Փաշա Բաբայան
376 Թևոս Սողոմոնի Եսայան
377 Երվանդ Ղահրամանի Զաքարյան
378 Եղո Գալստյան
379 Իսկուհի Բաղյան
380 Վոլոդյա Նեսունց
381 Գյարաք Մանուկյան
382 Մուշեղ Սողոմոնի Ավագյան
383 Աբրահամ Եսայան
384 Ռոմիկ Մուշեղի Ավագյան
385 Սաքան Շեգյան
386 Գրիշա Ծատուրի Շեգյան
387 Լյովա Գրիշայի Շեգյան
388 Սյոմա Աբրահամի Եսայան
389 Մադաթ Սահակյան
390 Լենա Մուխանի Ղևոնդյան
391 Զինավոր Բաղյան
392 Վալերիկ Զինավորի Բաղյան
393 Կառլեն Խաչատուրի Նեսունց
394 Գրիշա Իսակի Բալայան
395 Գրիշա Նիկոլայի Բալայան
396 Նորա Հակոբի Գրիգորյան
397 Բարմեն Գարեգինի Խալափյան
398 Վարդուհի Խալափյան
399 Ռանտիկ Արշակի Խալափյան
400 Զարմիկ Թևոսի Ավետյան
401 Վալերիկ Ավետյան
402 Արեգա Ավետյան
403 Կարապետ Ազրյան
404 Արմիկ Հակոբի Զոհրաբյան
405 Զարմիկ Արմիկի Զոհրաբյան
406 Հրաչիկ Կարապետի Ազրյան
407 Արշակ Բալայան
408 Միշա Կարապետի Ազրյան
409 Ցոլակ Խաչատուրի Սահակյան
410 Էնգելս Խաչատուրի Սահակյան
411 Նիժդիր Ուդունյան
412 Բենիկ Ալեքսանի Բաբայան
413 Կարո Մովսեսի Ղուլյան
414 Ալյոշա Սուրենի Ավագյան
415 Բենիկ Սերգիի Գևորգյան
416 Իլյիչ Հակոբի Բուշունց
417 Սիրուհի Պետրոսի Գալստյան
418 Վազգեն Պետրոսի Գալստյան
419 Ռաֆիկ Հակոբի Զոհրաբյան
420 Արեստ Սարգսի Նասիբյան
421 Ժորա Սերգիի Գևորգյան
422 Ռանտիկ Աբրահամի Մարյանյան
423 Ժորա Հովսեփյան
424 Նազար Մարդիի Տոնյան
425 Յաշա Զոհրաբյան
426 Արկադյա Ջամիլի Իվանյան
427 Վովա Իվանյան
428 Յուրա Մարկոսի Նազարյան
429 Գուրգեն Բալայան
430 Բորիկ Վեքիլյան
431 Վաչագան Օգանով
432 Լյովա Գերասիմի Սալախյան
433 Հրաչիկ Անդրանիկի Ավետյան
434 Վանիկ Զաքարյան
435 Դավիթ Ավագյան
436 Վիլգեմ Եփրեմի Սահակյան
437 Փրունզիկ Եփրեմի Սահակյան
438 Արմենակ Կարապետի Ղևոնդյան
439 Սուրեն Հակոբի Խաչատրյան
440 Սերգեյ Վաղարշակի Կարապետյան
441 Ռուզան Վաղարշակի Կարապետյան
442 Մանյա Միրզոյան
443 Փրիդոն Շամիկոյի Իվանյան
444 Գրիգոր Էդիկի Ալեքսանյան
445 Սամսոն Ալիքի Նազարյան
446 Սարգիս Գևորգյան
447 Կլիմենտ Եփրեմի Աբրահամյան
448 Վահան Շամիրի Եղիազարյան
449 Ցոլակ Եփրեմի Հովսեփյան
450 Նիկոլայ Գրիգորի Եսայան
451 Աննա Բալայան
452 Նատալյա Ոսկանյան
453 Միքայել Ավանյան
454 Ռանտիկ Հայկազի Ստեփանյան
455 Խուդան Ջամալի Հարությունյան
456 Ռաշիդ Աբրահամյան
457 Գոգա Վաղարշակի Կարապետյան
458 Ռուբեն Ջամիլի Իվանյան
459 Էդիկ Մանվելի Հովսեփյան
460 Վալոդ Իվանյան (կինը՝ Հայկանուշ Մուխանի Ղևոնդյան)
461 Արկադյա Գերասիմի Սալախյան
462 Յաշա Հովսեփի Ավանյան
463 Գերասիմ Ղազարի Ավանյան
464 Ղարաբեգ Մինասի Տոնյան
465 Եփրեմ Մակիչի Աբրահամյան
466 Ժորա Եփրեմի Աբրահամյան
467 Ռոբերտ Սողոմոնի Վելիխանյան
468 Գենադիկ Բենիկի Խաչատրյան
469 Մարգուշ Ալիքի Տոնյան
470 Սաշա Սարգսի Ոսկանյան
471 Գարեգին Սարգսի Նասիբյան
472 Մալեն Վերդիի Նազարյան
473 Գուրգեն Հայկազի Ստեփանյան
474 Էդիկ Սերգեյի Մայրանյան
475 Վալերիկ Յաշայի Ղազարյան
476 Լյովա Սեդրակի Սողոմոնյան
477 Սյոմա Սաշայի Գրիգորյան
478 Ռուբեն Լևոնի Գրիգորյան
479 Սյոմա Զինավորի Աբրահամյան
480 Շմավոն Հովհաննիսյան
481 Սերգեյ Շմավոնի Հովհաննիսյան
482 Կարո Գուրգենի Ղուլյան
483 Ժորա Բաղմանյան
484 Գրիշա Ալեքսանդրի Ավանյան
485 Էդիկ Ղուկասի Ավանյան
486 Յուրիկ Արմենակի Ավագյան
487 Արմենակ Դանիելի Ավագյան
488 Սերգեյ Ադամյան
489 Ռոբերտ Ջամալի Առուստամյան
490 Գրիշա Սահակի Աբրահամյան
491 Սուրիկ Ներսեսի Ավանյան
492 Զինավոր Լևոնի Աբրահամյան
493 Զիրավարդ Լևոնի Բալասյան
494 Յուրիկ Սուղիի Ապրեսյան
495 Լյովա Գերասիմի Իվանյան
496 Մադլենա Գարեգինի Ղլեչյան
497 Տոլիկ Գարեգինի Ապրեսյան
498 Միշա Սաշայի Ոսկանյան
499 Վոլոդյա Աշոտի Ավետյան
500 Հրաչիկ Արամի Գալստյան
501 Յուրիկ Մարտիրոսի Խաչատրյան
502 Մելիք Սերգեյի Մայրանյան
503 Վիլգեմ Պետրոսի Մարյանյան
504 Վալերիկ Զարմիկի Պողոսյան
505 Յաշա Կարապետի Տոնյան
506 Ռուդիկ Զարմիկի Պողոսյան
507 Միշա Սարգսի Մակարյան
508 Մովսես Փրունզիկի Սահակյան
509 Գարեգին Ղազարի Ավանյան
510 Սլավիկ Գարեգինի Ավանյան
511 Ռոմա Գուրգենի Ստեփանյան
512 Ժորա Իսակի Բուշունց
513 Նվարդ Ապրեսյան
514 Ռուբեն Ղևոնդյան
515 Հերոս Հայկազի Աբրահամյան
516 Գուրգեն Համբարձումի Ավագյան
517 Հայկազ Հերոսի Աբրահամյան
518 Վովա Իսակի Ղուլյան
519 Շուշանիկ Սալախյան
520 Վովա Սամսոնի Նազարյան
521 Ռոմա Ռաֆիկի Զոհրաբյան
522 Մանվել Ժորայի Ղուլյան
523 Վովա Իսակի Ապրեսյան
524 Հրաչիկ Վլադիմիրի Միրզոյան
525 Լյովա Վլադիմիրի Միրզոյան
526 Ռիկո Զաքարյան
527 Բենիկ Եղիշի Բալասյան
528 Էդիկ Պավլիի Սողոմոնյան
529 Ռաֆիկ Սերոժի Մարյանյան
530 Շուրիմ Եսայան
531 Վոլոդյա Աբրահամի Մարյանյան
532 Կառլեն Աղամալյան
533 Շուրիկ Սուղիի Ապրեսյան
534 Վալերիկ Մարտիրոսի Խաչատրյան
535 Ռուբեն Լևոնի Բալասյան
536 Վոլոդյա Եղիշի Բալասյան
537 Բորիկ Աշոտի Ավետյան
538 Սյոմա Վլադիմիրի Մարյանյան
539 Մալեն Եղիշի Բալասյան
540 Ալեքսան Բաբայան:

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. կարոտի հասցեներ, հ. Գ, Երևան, 2011, էջ 60-74:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 143-144:

Կառուցապատում

Դժվար է պարզել, թե ինչպես էր կառուցապատված Ղարաչինարը թեկուզ ԺԸ դարի վերջերին, բայց արդեն ԺԹ դարի երկրորդ կեսին այն ունեցել է բավականաչափ կանոնավոր հատակագիծ. «Փողոցները առանց բացառութեան լայն և մաքուր են, այնպէս, որ կարող են երկու բաւական մեծ սայլեր առանց նեղութեան անցնել միասին»:

Հրահատ Բարձունի, նշվ. հոդվ., «Մեղու Հայաստանի», 1874, N 36, 14 սեպտեմբերի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

1874 թ. տրված մի նկարագրությունից երևում է, որ արդեն այդ ժամանակ գյուղի հին գլխատները փոխարինված էին «նոր ձևի» կամ այսպես կոչված «եվրոպական» տիպի տներով. «Գիւղացւոց բնակարանները շինուած են նոր ձևով, այն է՝ մի քանի սաժէն բարձր են հողի մակերևոյթից և լինում են քառանկիւնաձև ու քարաշէն հանդերձ պատուհաններով: Այս տներից շատերը երկյարկ են և ունենում են պատշգամբներ...»:

Հրահատ Բարձունի, նշվ. հոդվ., «Մեղու Հայաստանի», 1874, N 36, 14 սեպտեմբերի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

Միևնույն ժամանակ գյուղն աչքի էր ընկնում իր մաքրությամբ. «Չկայ գիւղի մէջ անմաքրութիւն: ...տները, գաւիթներն և փողոցները մաքրում են...»:

Ինչպես այլուր, Ղարաչինարում էլ պարզ գյուղական շինությունների մեջ աչքի ընկնողը կալվածատիրոջ տունն էր: Սրա մասին ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդում 1881 թ. տեղս այցելած Րաֆֆին. «Կալվածատիրոջ տունը համարյա մի ամրոց է. նրա մոտով խոր ձորի միջով անցնում է Գորան գետը: Ահագին դարվազայից ներս մտնելով, ձեր առջև բացվում է մի ընդարձակ բակ: Նրա մի կողմում շինված են ցորենի և այլ բերքերի պահելու համար ամբարներ, մյուս կողմում՝ գինի պահելու մառաններ և զանազան ծածկոցներ երկրագործական անոթներ պահելու համար. մի կողմում ձիաների ախոռատունն է. մի կողմում կալվածատիրոջ բնակարանն է զանազան վայելուչ սենյակներով: Սենյակների մի երեսը նայում է դեպի բակը, իսկ մյուս երեսը` դեպի գեղեցիկ պարտեզը: Տունը ունի բոլոր հարմարությունները կանոնավոր գյուղատնտեսության համար»:

Հրահատ Բարձունի, նշվ. հոդվ., «Մեղու Հայաստանի», 1874, N 36, 14 սեպտեմբերի, էջ 3:
Րաֆֆի, Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Երկերի ժողովածու, հ. 8, Երևան, 1963:, էջ 582:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

Կարելի է ենթադրել, որ Րաֆֆու նկարագրած տունը կամ առնվազն նրա դարպասը կառուցվել էր 1868 թ., քանի որ այդ տանը պատկանող զույգ առյուծաքանդակներով հարդարված բարավորը, որը մինչև Շահումյանի շրջանի զավթումը պահվում էր շրջկենտրոնի պատմաերկրագիտական թանգարանում, կրում էր նշյալ թվականը.

Թիւ ՌՅԺԷ (1868):

Հրատ. առաջին անգամ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

1912 թ. գյուղում առկա էր զանազան նշանակության 388 շինություն, այդ թվում՝ 1 եկեղեցի, 185 բնակելի տուն, 190 տնտեսական կառույց, 8 խանութ և 4 ջրաղաց:

Памятная книга Елисаветпольской губернии на 1914 год, с. 53.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

Ըստ Սպարտակ Սեփյանի` գյուղի թաղամասերն էին Թոխմաչարը, Նորաշենը, Շենամեջը, Տորնի, Սարովեցունց, Բուշունց, Մալակունց, Ձեպռունց և Գյուրգյուռի թաղերը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 7-8:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 145:

Տնտեսություն

Գյուղաբնակների հիմնական զբաղմունքներն էին հողագործությունը, այգեգործությունն ու անասնապահությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Ղարաչինարն ունեցել է բավականաչափ աշխույժ տնտեսություն. «Գլխաւոր պարապմունքը մեր գիւղացւոց են երկրագործութիւն, այգեգործութիւն և անասնապահութիւն: Կանայք գործում են զանազան խալիներ, կապերտներ, պարկեր և այլն, ևս և այն բոլորը, որ հարկաւոր է իւրեանց»: Ընդ որում, հարևան գյուղերի հետ համեմատած, շնորհիվ կալվածատիրոջ, գյուղատնտեսական աշխատանքներն այստեղ կատարվում էին համեմատաբար ավելի արդիական գործիքներով. «Կանոնավոր գյուղատնտեսություն ասելով չպետք է հասկանալ եվրոպական գյուղատնտեսություն, այլ մեր տեսած, մեր ունեցած գյուղական տնտեսություններից ամենակատարյալը: Մելիք Բեգլարովները առաջինը եղան Գանձակի գավառի կալվածատերերի մեջ, որ բերել տվեցին եվրոպական գութան և հնձելու մեքենա»:

Հրահատ Բարձունի, նշվ. հոդվ., «Մեղու Հայաստանի», 1874, դ 36, 14 սեպտեմբերի, էջ 3:
Րաֆֆի, Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Երկերի ժողովածու, հ. 8, Երևան, 1963, էջ 583:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

1910 թ. Բալաբեկ Զաքարյանցը նշել է. «Ղարաչինարը... սակաւահող է, բայց նա յայտնի է իր պտղաբեր այգիներով, անդ ու անդաստանով: Նա ընկած է Ղարաչայ գետի երկու ափերի տափարակներում»:

Ռհաթ (Բալաբեկ Զաքարյան), Հիւանդանոցը Ղարաչինարում, «Մշակ», 1910, N 9, 16 յունվարի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Հայտնի է, որ 1912 թ. գյուղացիներն ունեին 14 ձի, 254 խոշոր և 200 մանր եղջերավոր անասուն, 40 խոզ:

Памятная книга Елисаветпольской губернии на 1914 год, с. 53.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Գյուղացիները կալվածատիրոջը միայն տասանորդ էին վճարում, ուստի և կարողանում էին բարվոք վիճակում պահել սեփական տնտեսությունները: Ըստ էության՝ հենց սա է արձանագրվել 1898 թ. «Մեր գիւղը... բաղկացած է մօտ 200 նիւթապէս համարեա ապահով տներից»:

Րաֆֆի, Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Երկերի ժողովածու, հ. 8, Երևան, 1963, էջ 584:
«Մշակ», 1898, N 108, 23 յունիսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Իհարկե, ներազգային կյանքում ամեն ինչ այնքան էլ վարդագույն չէր, և վերոնշյալների կողքին առկա էին նաև ցավալի, անգամ կորստաբեր երևույթներ. «...յետադէմ գիւղերից մէկն է: Կուլտուրան այդ գիւղում և նրա շրջակայքում կրիայի քայլերով է առաջ ընթանում և համարեա չէ ընթանում: Ղարաչինարցիք մինչև այսօր յայտնի են եղել իրանց արբեցողութեամբ, ալկօհօլիզմը նրանց մէջ զարգացած է վերին աստիճանի: Քիչ բարկանալն ու չնչին վիրաւորանքը՝ ալկօհօլիզմի ազդեցութեան տակ ստիպել է նրանց կրակել, վառել հարևանի խոտի դէզը, հարևանի գոմը՝ տաւարը միջին, այգու չափարը. նրանք կատաղի կերպով կոտորել են հարևանի քրտնաթոր վաստակով տնկած ու արդիւնաւոր խաղողի ու այլ մրգեղէնների ծառերը. նրանց մէջ եղան մի շարք բարբարոսային սպանութիւններ և այլն և այլն...»:

Ռհաթ (Բալաբեկ Զաքարյան), Հիւանդանոցը Ղարաչինարում, «Մշակ», 1910, դ 9, 16 յունվարի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

1920 թ. դրությամբ Ղարաչինարը «...դաշտային և ջրառատ դիրքով հայաբնակ մեծ գիւղ է..., ունի ընդարձակ այգիներ և շատ ջրաղացներ»:

Թէրլէմեզեան Ե., նշվ. հոդվ., «Հայաստանի ձայն», 1920, N 9, 1 փետր., էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Խորհրդային տարիներին գյուղատնտեսության ավանդական ճյուղերից նշանակալի զարգացում են ապրում հատկապես խաղողագործությունը և ծխախոտագործությունը:

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 352:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Ղարաչինարը նշանավոր էր թթենիներով: Նախախորհրդային տարիներին մինչև 450 թթենիներով տեղանքից՝ թթոտից թորած օղին վաճառվում էր Թիֆլիսում: Ամենամեծ թթոտների տերերն էին Բոյախչունցը, Սիմունցը, Թփալանցը, Գոսունցը, Եղունցը, Տափրունցը, Ճուլհականցը և Իվանանցը: Խորհրդային տարիներին, բացի Թփալանց թթոտից, մյուսները ոչնչացվում են:

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 352:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Գյուղը հայտնի էր նաև ջրաղացով, որի հիմնադիրն էր Միրաբ Ավագյանը, իսկ գործը շարունակողը՝ Դանիել Ավագյանը:

Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. հողը կանչում է, հ. Բ, Երևան, 2005, էջ 353:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 146:

Քահանա

Ղարաչինարում քահանայագործած հոգևորականներից հայտնի են ներքոհիշյալները.

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Տեր Սողոմոն. 1847 թ. մարտին արդեն վախճանված էր:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 2, գ. 456, թ. 28 շրջ.:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Գրիգոր Սարգսյան Եղիազարյանց (ծնվ. 1835 թ., ձեռն. 1865 թ. հունիսի 8-ին). քահանայագործում էր 1865 թ.-ից մինչև թերևս 1904 թ., երբ արդեն հանգուցյալ հոգևորականը հիշվում է որպես «...գիւղական մի տգէտ» քահանա: 1893 թ. ուներ 3 որդի` Սողոմոն, Հարություն, Բեգլար: Հիշվում է նաև 1895 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10294, թ. 1 շրջ.: Տե՛ս նաև Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 384, թ. 124: «Արարատ», 1871, Ը, էջ 484: 1873, ԺԲ, էջ 486: 1888, ԺԲ, էջ 807: Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք, հ. Բ, էջ 87:
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8889, թ. 190: Տե՛ս նաև Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք, հ. Բ, էջ 89, 96: Ի դեպ, ԺԹ դարի երկրորդ կեսի վերջերին դպիրն էր Սարգիս (Սերգեյ բեկ) Ավագ-Բեկյան Մելիք-Ստեփանյանցը (1893 թ. 42 տարեկան էր):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Հարություն Տեր-Աստվածատրյան Տեր-Ղազարյանց (ծնվ. 1772 թ.). քահանա է ձեռնադրվել 1807 թ. մարտի 17-ին Տփղիսի Սբ. Նշան եկեղեցում: Պաշտոնավարել է 1807 թ.-ից առնվազն մինչև 1845 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 12, գ. 531-533:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Հովհաննես Ռուստամյան. հիշվում է 1851 թ.:

Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 209:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Հովհաննես Տեր-Սողոմոնյան. ըստ ամենայնի՝ 1874 թ. հանգուցյալ էր: 1893 թ. ուներ 1 որդի՝ Նիկոլայ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 384, թ. 124: Տե՛ս նաև Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8889, թ. 190:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

1898 թ. քահանայական խնդրի առթիվ նշվել է. «Մեր գիւղը ահա մի քանի տարի է առանց քահանայի է մնացել, չը նայելով, որ բաղկացած է մօտ 200 նիւթապէս համարեա ապահով տներից: Ինչպէս լսում ենք, հոգևոր վարչութիւնը, երևի զիջանելով որոշ նպատակի ձգտող մարդկանց խնդիրքին, հակառակ իր կարգադրութեան, որոշել է ձեռնադրել մեր գիւղի հանգուցեալ քահանայի որդուն, որը անպայման տգէտ է և անարժան այդ կոչման համար: Ինչ պիտի սպասել այնպիսի մի քահանայից, որ հազիւ կարդալ միայն գիտէ. ինչ հեղինակութիւն պիտի ունենայ նա այն գիւղում, ուր կան բաւական թւով հասկացող, փոքր ի շատէ ուսում առած երիտասարդներ»:

«Մշակ», 1898, N 108, 23 յունիսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

1901 թ. գյուղն ուներ 2 քահանա:

Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 416:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Սողոմոն Եղիազարյան. քահանայագործում էր Ի դարասկզբին՝ 1904 թ.: Սպանվել է 1907 թ. օգոստոսի 29-ին Նիկոլայ քահանայի ձեռքով:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10294, թ. 2:
Աբրահամյան Հ., Արցախահայության հասարակական-քաղաքական կյանքը և Արցախի թեմը, Ս. Էջմիածին, 2009, էջ 88:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

Նիկոլայ Տեր-Հովհաննիսյան Տեր Սողոմոնյանց. 1906 թ.՝ հայ-թուրքական ընդհարումների ժամանակ, Սարով գյուղից փոխադրվում է Ղարաչինար՝ որպես երկրորդ քահանա, սակայն «...տեր Սողոմոն Եղիազարովը դեմ էր դրան: Նիկոլայ Տեր-Սողոմոնովը բողոքներ է ուղարկում Աշոտ եպիսկոպոսին և սպառնում բացահայտորեն: Նա վախեցնում էր կարաչինարցիներին: 1907 թ. օգոստոսի 19-ին սպանում է քահանա տեր Սողոմոն Եղիազարովին և հետո ինքը նշանակվում այդ պաշտոնում: Կարաչինարցիները խիստ զարմացել էին, թէ այդ ինչպես է Աշոտ եպիսկոպոսը մարդասպանին նշանակել գյուղի քահանա: Դրանից հետո կարաչինարցիները հրաժարվում են եկեղեցի գնալ, որովհետև “այստեղ քահանա մարդասպան էր” տիրություն անում: Կարաչինարցիները պնդում էին, որ նույն մարդասպանի ձեռքով սպանվել է նաև համագյուղացի Թևոս Խաչանովը: Նրանք պահանջում էին պատժել հանցագործներին և նրանց հեռացնել գյուղից: Կարաչինարցիները բացահայտ բողոքում էին, թե իրենք չեն “ցանկանում մարդասպան քահանա ունենալ”: Նիկոլայ Տեր-Սողոմոնովը Դաշնակցության կուսակցության անդամ էր: Ելիզավետպոլի թեմի քահանա վարդապետ Կորյունը, որը 1905-1907 թթ. Դաշնակցության կուսակցության Ելիզավետպոլի տեղական կենտրոնական կոմիտեի ղեկավարն էր, շահագրգռված էր, որ նա դառնար Կարաչինարի եկեղեցու քահանա: Այդ մասին 1909 թ. մայիսի 27-ին ցուցում էր տվել Ելիզավետպոլի բնակիչ Խուստին Կամկրելիձեն: ...վարդապետ Կորյունը չէր սիրում Կարաչինարի քահանա տեր Սողոմոն Եղիազարովին, որովհետև վերջինս չէր ընդունում դաշնակցությանը ու չէր կատարում Կորյունի պահանջը՝ դրամ հատկացնել թուրքերի դեմ պայքարելու և հայերին պաշտպանելու համար: Այդ պատճառով էլ... Նիկոլայ Տեր-Սողոմոնովին հրահանգվել էր վերացնել Եղիազարովին»:

Աբրահամյան Հ., Արցախահայության հասարակական-քաղաքական կյանքը և Արցախի թեմը, Ս. Էջմիածին, 2009, էջ 88-89: Այլ աղբյուրի համաձայն՝ ցարական իշխանությունները Նիկոլայ քահանային առաջադեմ հայացքների համար աքսորում են Նովոչերկասկ, որտեղ էլ կնքում է մահկանացուն, իսկ Եղունց քահանային սպանում են գյուղում (Ղահրամանյան Կ., Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 1990, էջ 52: Տե՛ս նաև նույնի՝ Հյուսիսային Արցախ. գոյության պայքար, գիրք Բ, Երևան, 1993, էջ 22):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 150:

1910 թ. փետրվարի 2-ին Ռհաթ ծածկանունով «Մշակ»-ի թղթակից Բալաբեկ Զաքարյանը վերոնշյալ դեպքերի առնչությամբ գրում է. «Սրանից մի քանի տարի առաջ, այսինքն` թուրք-հայկական կօնֆլիկտների ժամանակ, Ղարաչինարը կամ Աղջաղալան ունէր մի ծխական քահանայ` հանգուցեալ տէր Սօղոմոն Եղիեանցին: Նոյն գիւղացի տէր Նիկօղայոս Տէր-Սօղոմոնեանը, որը քահանայ էր ձեռնադրուած Ջիւանշիր գաւառի Խորուզլու գիւղի համար, պատճառ բերելով Խորուզլուի` թուրք-հայկական ընդհարումների ժամանակ աւերուելը, կամեցաւ ինքն էլ իր հայրենի գիւղում քահանայ լինել, ինչպէս երկրորդ քահանայ, բայց վերոյիշեալ հանգուցեալ Սօղոմոն քահանան խանգարեց նրան այդ բանը աջողացնելու, կամենալով միայն ինքը օգտուէլ Ղարաչինար գիւղի արդիւնքովը: Եւ պատճառն այն էր, որ այդ երկու քահանաների մէջ մեծ խռովութիւններ, տարաձայնութիւններ տեղի ունեցան, որոնց ձայնը հասաւ և Ղարաբաղու կօնսիստորիայն: Դրանից յետոյ, թուրք-հայկական ընդհարումների ժամանակ, Սօղոմոն քահանայ Եղիեանցը սպանուեց Ղարաչայ գետի մօտ գտնւող Ներքին-Շէն կոչւած գիւղի վերևում: Սպանուեց, ինչպէս ասում են, կուսակցութեան տերրորիստների ձեռքով այն պատճառով, որ նա իբր թէ եղել է հեղինակը Ղարաչինարում տեղի ունեցած մի շարք սպանութիւնների և այլ վատթար արարքների, որոնք վնաս են, ըստ կուսակցութեան «տեմպերամենտի» ժողովրդի շահերին: Կասկածելով, որ տէր Սօղոմոնը սպանւել է տէր Նիկօղայոսի դրդումով, կառավարութիւնը նրան աքսորեց Բագուի նահանգը: Ազատւելով աքսորից, տէր Նիկողայոսը վերադարձաւ Ղարաչինար գիւղը և շարունակեց այդ գիւղում իր քահանայագործութիւնը, սակայն նրան անցեալ 1909 թ. ամառը նորից ձերբակալեց կառավարութիւնը և ուղարկեց... Նօվաչերկասկ: Շուտով լինելու է նրա գործի քննութիւնը...:
Այժմ, Աղջաղալայ կամ Ղարաչինար մեծ գիւղը քահանայ չունի: Թէկուզ հարևան գիւղի քահանան կատարում է և այդ գիւղի եկեղեցական օրէնքները, բայց մեծ դժուարութիւններով...»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 227, ց. 1, գ. 477, թ. 9-10:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 151:

1910 թ. գյուղը քահանա չուներ: Կացությունը նույնն էր նաև 1912 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 11139, թ. 227: Նշվ. ֆոնդ, գ. 11608, թ. 361 շրջ.:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 151:

Սրապիոն Ավետյանց. հիշվում է 1923-1924 թթ.: 1923 թ. մինչև նոյեմբեր ամիսը բանտարկված էր:

Վավերագրեր հայ եկեղեցու պատմության (1921-1938 թթ.), էջ 46:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 151:

Ըստ Սպարտակ Սեփյանի` «Գյուղի հինգ գերդաստաններ քահանաներ են տվել. դրանք են` Բոստունք (Աբրահամյաններ), Եղունք (Եղիազարյաններ), Տեր-Նիկոլայանք (Սողոմոնյաններ), Վետունք (Ավետյաններ), Մորուսանք (Ստեփանյաններ): Սրանց մեջ ժառանգական, քահանայական գերդաստանը Բոստունք են, որոնք հնագույն շրջանից մինչև այսօր կոչվում են Իրիցանք (Տերտերանք): Այս տոհմի յուրաքանչյուր անդամ մինչև 1920 թվականը գրվում էր Տեր-Աբրահամյան ազգանունով, իսկ 1920 թվից հետո նոր աճող սերունդը ազատվեց «Տեր» մասնիկից...: Եղունց տոհմը տվել է միայն մեկ քահանա, Տեր-Նիկոլայանց տոհմն էլ էր տվել մեկ քահանա` տեր Նիկոլայ անունով: Այս վերջինս աշխատում էր Եղունց քահանայի հետ և որոնք իրար հետ չէին հաշտվում: Սրանց մեջ անհաշտությունը ծագում էր ծխերի անհավասար բաշխման, եկամուտի անհավասար բաժանման և նյութական այլ հարցերի շուրջ: Տեր Նիկոլայը ազատամիտ էր, հարում էր դաշնակցական կուսակցությանը, այս էլ հող ստեղծեց Եղունց քահանայի համար, որ տեր Նիկոլային մատնի ցարական կառավարությանը ու նրան աքսորել տա Նովոչերկասկ, որտեղ էլ անհայտության մեջ կորավ տեր Նիկոլայը, իսկ դաշնակցությունն էլ իր կուսակցականի վրեժը լուծելով, օրը ցերեկով սպանեց Եղունց քահանային: ...մինչև այսօր էլ Սողոմոնյանները գյուղում հայտնի են Տեր-Նիկոլայունք կոչումով:
Բուն ղարաչինարցի քահանաների վերջին մոհիկանը ողորմածիկ Ավետյան Հայկն էր, որը Ներսիսյան դպրոցը ավարտած, բազմակողմանի զարգացած, շատ կիրթ մի անձնավորություն էր...: Նա կամավոր կերպով հրաժարական տվեց Էջմիածնին և կարգալույծ եղավ: Երկար ժամանակ աշխատեց շրջանի գյուղատնտեսական բաժնի մեղվաբուծական սեկտորում ու մահացավ ավտովթարից...» (1980-ականներին):

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 20:
Տե՛ս նաև Ղահրամանյան Կ., Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 1990, էջ 52:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 151-152:

Մանրատեղանուններ

Հայտնի էին Բրի չիմի (Մրջյունի) տափը, Գյոդավ արխը, Գյուրջին ձորը, Շոր ջուրը, Գյազխանան, Յաթաղի ձորը, Չալունց թախտը, Սուրանի ձորը, Միմյանց ձորը, Հովուզի դուզը, Դիք տափերը, Գերեզմանուտի յալը, Շլորուտը, Քավթառի ձորը, Կուճուր դուչը, Մեշ դուզը, Թալիշանց տափերը, Զկռոտը, Ցեխին տակը, Զաքի նահատակը, Կրակտվածը, Դարբանդը, Յանըղը, Բուրուլ-Պետին, Թոլիլածը, Աղվեսի յալը, Ճալան, Միջավայրը, Չլկոտը, Աղջի յազին, Աջին, Բուշունց առուն, Բադատեղերը, Շունքարը, Տանին զարուտեղը, Չալակաղնուտը, Խնձորի ձորը, Սառնատանի դոշը, Մեղրունց ղորուղը, Ալին կեծանը, Խազազի ձորը, Շըրշըռը:

ՀԱԴ, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 8:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 153:

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Մելիք-Բեգլարյանների տան կամ դարպասի բարավորը, 1868 թ.

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Վիճակագրական տվյալները փաստում են, որ Ղարաչինարը ողջ գավառի զուտ հայաբնակ առավել մարդաշատ գյուղերից էր.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1832		219	187	406		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 50, թ. 366-380: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1841	62	117	115	232		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 305, թ. 47: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1851	70	159	115	274		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 92: Տե՛ս նաև Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1876				486		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 6775, թ. 115-116: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1886	124	397	368	765	Բացի հայերից՝ նույն թվականին գյուղում բնակվում էին նաև 1 տուն ռուս (2 անձ, որից 1-ը՝ ար., 1-ը՝ իգ.) և 1 տուն թաթար (1 ար.): Свод статистических данных извлеченных из посемейных списков населения Кавказа. Елисаветопольская губерния, Тифлис, 1888, с. 82-83.	Свод статистических данных извлеченных из посемейных списков населения Кавказа. Елисаветопольская губерния, Тифлис, 1888, с. 82-83. Բացի հայերից՝ նույն թվականին գյուղում բնակվում էին նաև 1 տուն ռուս (2 անձ, որից 1-ը՝ ար., 1-ը՝ իգ.) և 1 տուն թաթար (1 ար.): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1889		338	256	594	Ի դեպ, ըստ վիճակագրական մի տվյալի (Բարխուտարեանց Մ., նշվ. աշխ., էջ 245)՝ նույն թվականին գյուղն ուներ 120 տուն՝ 805 (405-ը՝ ար., 400-ը՝ իգ.) բնակիչ:	Վավերագրեր հայ եկեղեցու պատմության, գիրք ԺԹ, էջ 335: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1893	126	308	272	580	Այլ վկայության համաձայն (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8889, թ. 190)` նույն թվականին գյուղն ուներ 124 տուն բնակիչ:	Վավերագրեր հայ եկեղեցու պատմության, գիրք ԺԹ, էջ 335: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1897				1114		Кавказский календарь на 1905 г., отд. III, Tифлис, 1904, с. 12. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 140:
1901		437	302	739		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 205, թ. 241-242: Տե՛ս նաև Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 409: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1902		445	310	755		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10044, թ. 118-119: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1905	141	465	326	791		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10403, թ. 140-141: Տե՛ս նաև Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ..., էջ 325, սակայն ըստ մատաղատների՝ 200 տուն հայ: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1908		480	329	809	Ի դեպ, այլ տեղեկությունների համաձայն՝ նույն թվականին գյուղն ուներ 185 տուն՝ 1825 (959-ը՝ ար., 866-ը՝ իգ.) բնակիչ (Памятная книга Елисаветпольской губернии на 1910 год, с. 22):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 10837, թ. 223-224: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1909		498	334	832		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 242-243: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1910		506	512	1018		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 11139, թ. 189: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1912	185	450	468	918	Համաձայն նույն թվականին վերաբերող մեկ այլ տեղեկության (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 11608, թ. 330)` գյուղն ուներ 1080 (549-ը՝ ար., 531-ը՝ իգ.) բնակիչ:	Памятная книга Елисаветпольской губернии на 1914 год, с. 52. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1914				935		Кавказский календарь на 1915 г., Тифлис, 1914, с. 136. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1918	196	648	523	1171		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 150, ց. 1, գ. 59, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1925	200			1200		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2635, թ. 93: Տե՛ս նաև Խաչատրյան Կ., Սուքիասյան Հ., Բադալյան Գ., նշվ. աշխ., էջ 139: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1930-ական	360					Խաչատրյան Վ., Ազատաբեր հոկտեմբերի դրոշի ներքո, «Նոր ուղի», 1977, N 103, 27 օգոստոսի, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1940	497			1988		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1970	438	940	1070	2010		Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք, հ. Ա, էջ 26: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1977	847					Խաչատրյան Վ., Ազատաբեր հոկտեմբերի դրոշի ներքո, «Նոր ուղի», 1977, դ 103, 27 օգոստոսի, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141:
1989	511			2141		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 60, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 141: