ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Սուրբ Վարդան 2 Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Վան (Նահանգ) / Հայոց Ձոր (Գավառ) / Սուրբ Վարդան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գավառի լճափնյա գյուղերից է: Ծովի մակերևույթից բարձր է 1648-1650 մ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Պատմություն

Եթե անտեսենք Սբ. Վարդան վանքին վերաբերող հիշատակությունները, ապա բուն գյուղը գրավոր աղբյուրներում հիշվում է միայն ԺԹ-Ի դարերին վերաբերող տեղեկագրերում, իսկ եղած վկայություններն էլ, ըստ էության, սոսկ գույժ և բոթ են գյուղի բնակիչների դժբախտ կյանքից: Այսպես` Համիդյան ջարդի օրերին գյուղում կողոպտում են 9 տուն, 4 հոգու սպանում: 1914 թ. նոյեմբերի 27-ին Ծվստանի արտերի մեջ սպանվում է ուսուցիչ Արտաշես Սարգսյանը, որի «Ամբողջ յանցանքը մաուզէր ատրճանակ մը կրելն էր»:

Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 370: Տե՛ս նաև Աղթամարայ հանգուցեալ Խաչատուր կաթուղիկոսի վերջին թուղթն եւ տեղեկագիրը, «Արարատ», 1896, Ե, էջ 247: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 242, ց. 1, գ. 78, թ. 8 (Օննիկ Դերձակեան-Վռամեան, Յիշատակագիր մատուցուած Վանի կուսակալ Ճևդէթ բէյին): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

1913 թ. գարնանը «...Ս. Վարդան գիւղին մօտ գտնուող Մանտապուռ օղլի անուն թիւրքի մը տուն կիներէն մէկը երեկոյեան ճրագը կազ լեցնելու ատեն քարիւղի թիթեղը կրակ կառնէ ու կը բռնկի: Կը վնասուին ընտանիքի 4 անդամները, որոցմէ անզգոյշ կինը կը մահանայ: Կը պատմուի, թէ տգէտ ու մոլեռանդ պարագաները կը մեղադրեն իրենց քարիւղ վաճառող Սապոնջեանը, թէ քարիւղը խարդախուած էր և կամ մէջը պայթուցիկ իրեր կը գտնուէին»:

«Վան-Տոսպ», 1913, N 15, 4 մայիս, էջ 174: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Ինչպես վկայում է Մեծ եղեռնի ժամանակ ընտանիքի 7 շնչից 3-ին զոհ տված և արդեն 1916 թ. Բաքվի Հայոց գյուղում հաստատված Թառեր Տեր-Ավետիսյանը, 1915 թ. ապրիլի 7-ին «...գիւղը պաշարեցին: ...գիւղը սպանդանոց դարձուցին, 8 տարեկանէն վեր տղամարդ ըսուածին խնայել չկար, ամբողջը հաւաքեցին ծովափը և սպաննեցին»:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. վերապրածների վկայություններ, հ. 1, Երևան, 2012, էջ 186: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

1915 թ. դեկտեմբերի դրությամբ Կասպից ծովի Նարգեն կղզում գտնվող 168 գերիների թվում էր նաև սուրբվարդանցի Միսակ Սարգսյանը:

«Վան-Տոսպ», 1915, N 3, 13 դեկտեմբեր, էջ 14: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Բնակչություն

Ըստ գյուղապետարանի տվյալների՝ 1990 թ. գյուղն ուներ 368, իսկ 2000 թ.՝ 486 քուրդ բնակիչ:

http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=263986 Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Անվանի մարդիկ

Հայտնի էր «Ենթակոմիտէի անդամ և գիւղական յեղափոխական գործերու վարիչ Լևոնը»:

«Վասպուրական» ժողովածու, էջ 347: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Այլ անվանումներ

Թվում է, թե գյուղն իր անունը ստացել է ավելի վաղ ժամանակներից տեղում գոյություն ունեցած վանքից: Ներկայումս պաշտոնապես վերանվանվել է Քըյըջաք (Kıyıcak):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:

Մինչև ցեղասպանությունը զուտ հայաբնակ Սուրբ Վարդան գյուղին վերաբերող վիճակագրական տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
19 դարասկիզբ	25-30			Ինճիճեան Ղ., Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի, հ. Ա, Վէնէտիկ, 1806, էջ 144: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1855	10	57		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 468, ց. 1, գ. 3, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1873	10			Տևկանց Ե., Ճանապարհորդություն Բարձր Հայք և Վասպուրական (1872-1873 թթ.), Երևան, 1991, էջ 223: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1883	12			Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 123: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1897	24			Маевский В., Ванский вилает, Тифлис, 1901, էջ 262: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1909	42	305	Շիրինի կազմած վիճակագրության համաձայն՝ նույն թվականին գյուղն ունեցել է 22 տուն (105 շունչ` 55 ար., 50 իգ.) հայ բնակիչ (Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 47):	«Հորիզոն», 1913, N 12, 17 յունվար, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1914	18	114		Бекгульянц Р., По Турецкой Армении, Ростов на Дону, 1914 г., էջ 93: Տե՛ս նաև Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երեւան, 1917, էջ 18: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1915 Մ. ե. ն			Մ. ե. ն = Մեծ եղեռնի նախօրե:	Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. վերապրածների վկայություններ, հ. 1, Երևան, 2012, էջ 185: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188:
1916 հոկտ. 10			Մեկ այլ վկայությամբ` նույն թվականի հոկտեմբերի 15-ի դրությամբ Սուրբ Վարդան գյուղում հաստատվել էր ընդամենը 5 տղամարդ («Աշխատանք», 1917, N 72, 14 յունուար, էջ 3):	«Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3 (միայն բնիկներ էին): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 188: