ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ուդե 5 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ախալցխա (Շրջան) / Ուդե (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալցխայից ուղիղ գծով 17 կմ արևմուտք` Փոցխով գետի ձախ վտակ Քոբլիանի աջակողմում, ծովի մակերևույթից 1070-1260 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 288:

Պատմություն

Դատելով եկեղեցու շրջապարսպի մեջ ագուցված ԺԴ-ԺԶ դարերին վերաբերող մի քանի խաչքարերի առկայությունից, որոնք փաստում են տեղում, ըստ ամենայնի` վերակառուցման արդյունքում անհետացված հին եկեղեցու շուրջ տարածված հայկական (առաքելադավան հայերի) գերեզմանոցի գոյությունը նշյալ ժամանակաշրջանում, կարելի է եզրակացնել, որ նշյալ ժամանակաշրջանում գյուղն ունեցել է նաև առաքելադավան հայ բնակչություն:

Հայտնի է, որ հայ կաթողիկեները շարունակում էին կերտել նույնպիսի խաչքարեր, ինչպիսիք, սկսած Ը-Թ դարերից, կերտում էին նրանց առաքելադավան ազգակիցները, ուստի Ուդեում պահպանված խաչքարերն այս իմաստով հավելյալ լույս չեն սփռում տեղի հայերի կաթողիկե դառնալու ժամանակաշրջանը որոշելու խնդրում: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 288:

Բնակչություն
1595 թ․

Համաձայն 1595 թ. օսմանյան կառավարության կազմած հարկացուցակի` Ուդեն ունեցել է նաև որոշ թվով հայ բնակիչ: Դա երևում է ցանկում առկա հետևյալ անձնանուններից` Սավի որդի Աստվածատուր, Զատիկի որդի Գրիգոր, նրա որդի Ազար, նրա եղբայր Անանիա, Շահմիրանի որդի Մանվել, Ազարի որդի տեր Հակոբ, նրա եղբայր Անանիա, Էմանեթի որդի Աստվածատուր, Աղդարի որդի Աստվածատուր, նրա եղբայր Խաչատուր, Ատոլի որդի Աստվածատուր և այլն:

გურjისტანის ვილაიეთის დიდი დავტარი...,էջ 55-56: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 288:

18 դ․

Ուդեցի հայերի մասին գրավոր հիշատակություններ ունենք նաև ԺԸ դարի երկրորդ կեսից. «Ի թուին Քրիստոսի 1762 եւ դեկտեմբերի 16 մկրտեցի ուդեցի Պօղոսի զուստրըն Յակօբն, որ էր կնքահայր բիթլիզցի Օվանէսըն», նաև «Ի թուին 1767 եւ օգոստոսի 12-ին մկրտեցի ուդեցի բառբար Մարտիրոզի զուստրը` Պետրոսը, որ էր կնքահայր ժամկոչ «Պ(էտ)րէն»:

Յակոբեան Պ., Հրաւէր ողջմտութեան, Ս. Էջմիածին, 1993, էջ 91-92: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 288-289:

1879 թ․

1879 թ. Ուդեն հիշվում է որպես զուտ հայ կաթողիկեներով բնակեցված գյուղ:

Նիկողոսեան Գ., Նամակ Էրիս-Չալայից, «Մշակ», 1879, N 86, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289:

Քահանա
1842 թ․

1842 թ. Ուդեի հայ կաթողիկե համայնքին հովվել է տեր Մխիթարը:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 292: Համաձայն եկեղեցու նորոգման արձանագրության:

1909 թ․

1909 թ. հիշվում է հայ կաթողիկե ծխատեր քահանա Ստանիսլավ Կաճկաճյանցը:

“Кавказский календарь на 1909 г.”, Тифлис, 1908, с. 204. Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 292:

1915 թ․

1915 թ. հիշվում է Թովմաս Իգիթխանյանը` որպես «...ժողովրդապետ Ուդէ գեղջ հայ կաթողիկեայ ս. Աստուածամօր եկեղեցւոյ»:

Օրացոյց եւ պատկեր տօնից, Թիֆլիզ, 1915, էջ 70: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 292:

Ձեռագրեր
1899 թ․

Հայտնի է, որ 1899 թ. փետրվարի 25-ին տիրացու Պողոս Թաթենովը (քահանա` Պողոս Թունաշվիլի) «...ի գիւղ Ուտէ» կազմել է 740 էջանոց Հայ-վրացերեն բառարան:

Մելիքսեթ-Բեկ Լ., Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Վրաստանի կենտրոնական պատմական արխիվի, «Բանբեր Մատենադարանի», հ. 4, Երևան, 1958, էջ 404-405: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 292:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Ուդեաբնակ հայ կաթողիկե բնակչության թվաքանակին առնչվող ԺԹ-Ի դարերի վիճակագրական սուղ տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1824	65			320		Յակոբեան Պ., Հրաւէր ողջմտութեան, Ս. Էջմիածին, 1993, էջ 82: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289:
1884				964		«Արձագանք», 1885, N 26, էջ 368: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289:
1913	273	1200	1055	2255		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 316, ց. 1, գ. 26, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289:
1915				2220		Օրացոյց եւ պատկեր տօնից, Թիֆլիզ, 1915, էջ 79: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289:
1916	309	1293	1146	2439	Համաձայն մեկ այլ տեղեկագրի` նույն թվականին Ուդեն ուներ 2284 բնակիչ:	Օրացոյց եւ պատկեր տօնից, Թիֆլիս, 1916, էջ 79: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 289: