Փրիշատ Մատուռ :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Փրիշատ Մատուռ

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Սալմաստ / Զևաջուկ

Տեղադրություն

Գտնվում է գյուղի հարավարևմտյան եզրի փոքր բարձրության վրա (N 38 06՛46.38՛՛; E 044 45՛34.80՛՛):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Այլ անվանումներ

Հայտնի է Հազարափրկիչ, Ամենափրկիչ կամ Փրիշատ (Փիր-շահադ՝ սուրբ վկա) անուններով:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 55-56:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Ճարտարապետություն

Անկանոն ուղղանկյուն հատակագծով, քարաշեն, հողածեփ և փայտածածկ մի պարզ շինություն է՝ արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքով (արտաքին չափերն են՝ 9,18 x 8,34 մ):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Պատմություն

Ավանդաբար այս մատուռին են վերագրվել մի շարք բուժիչ հատկություններ. իբրև թե այստեղ ապաքինվում էին բորոտներն ու ականջի ցավով տառապողները:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 138, 180:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Ուխտագնացության օրն էր Կարմիր կիրակին, սակայն հաճախում էին նաև ցանկացած օր:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 179-180:
Տե՛ս նաև Հայրապետեան Յ., Սալմաստ, «Ալիք», 1969, N 211, 22 սեպտեմբերի, էջ 5:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Հայտնի է, որ այստեղ ևս զանգահարությունն արգելված է եղել:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 56:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

Մատուռի մերձակա հանքային աղբյուրի ավազանից օգտվում էին բորոտներն ու ջերմախտավորները:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 56:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

1955 թ. Արամ Խալաթյանն ուխտատեղիին է նվիրում սեղանի, Գոհար Մանուկյանը, Հայրապետյանը և տիկ. Շուշանիկը՝ սկիհի մեկական, ոմանք՝ սկիհի և ավազանի մեկական ծածկոց:

«Ալիք», 1955, N 119, 6 յունիսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

1957 թ. դրությամբ ուխտի օրը Համբարձման տոնին էր: Հաջորդ՝ 1958 թ., ուխտատեղի տանող ճանապարհը բարեկարգված էր:

Թղթակից, Ամփոփ տեղեկանք Սալմաստի հայ համայնքի մասին, «Ալիք», 1957, N 103, 15 մայիսի, էջ 4:
«Ալիք», 1958, դ 97, 9 մայիսի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

1958 թ. Հազարափրկիչ մատուռը սպիտակեցնելու համար Հախվերդի Մանասերյանը նվիրում է 3100, իսկ Հովհաննես Բաքմազյանը՝ 500 ռիալ:

«Ալիք», 1958, N 98, 11 մայիսի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144:

1966 թ. մայիսի 19-ին՝ սրբավայրի ուխտի օրը, թավրիզաբնակ Արշավիր Մանասերյանը, ի նպաստ եկեղեցու վերանորոգության, նվիրում է 6500, Կանանց միությունը՝ 1000 ռիալ: Ի դեպ, վիճակախաղից գոյացած 4000 ռիալը ևս հատկացվում է նույն նպատակին: Մեկ տարի անց վերոնշյալ նվիրատվությունների շնորհիվ տեղադրվում է եկեղեցու դուռը. «Սալմաստի Մահլամ գիւղի մօտ գտնւող Բրիշատ (Հազարփրկիչ) ուխտատեղին նորոգւել եւ երկաթեայ դուռ է գցւել նւիրատւութեամբ թաւրիզաբնակ սալմաստեցի պ. Արշաւիր Մանուկեանի»:

Մ. աւ. ք. /Մեսրոպ ավագ քահանա Մինասյան/, Համբարձման տօնը, «Ալիք», 1966, N 117, 5 յունիսի, էջ 5:
Տե՛ս նաև Տէմիրճեան Վ. եպիս., Դիւան Ատրպատականի հայոց պատմութեան, հ. Ա, Պէյրութ, 1980, էջ 255
Մինասեան Լ., Ճամբորդական տպաւորութիւններ Ս. Ստեփանոս նախավկայի վանքից եւ Թաւրիզ ու Թեհրան քաղաքներից, «Ալիք», 1967, N 229, 17 հոկտեմբերի, էջ 8:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 144-145:

2011 թ. պարզվեց, որ վերջին նորոգություններն իրականացվել են Միքայել Մարգարյանի դստեր` Շողիկի ջանքերով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 145:

Նկարագրություն

2013 թ. մարտի 21-ին մատուռ այցելած Գրիգոր ծ. վարդապետ Չիֆթճանը նշում է, որ ԺԸ դարին վերաբերող այս կառույցը «Հողաշէն եւ փայտածածկ լինելով, ...մինչեւ այսօր չի՛ տարբերւում շրջակայ տներից, որոնք եւ արտաքնապէս յարդի ու ցեխի շաղախով ծեփւած են: Աւելի նոր կառոյցներում օգտագործւել է նաեւ աղիւս: Ս. Ամենափրկիչը 7 x 8 մետր տարածքով եւ հողաշէն հաստանիստ պատերով ու 4.5 մետր բարձրութիւն ունեցող մի եկեղեցի է: Եկեղեցու դռան մուտքը մէկուկէս մետր բարձրութիւն ունի...: Դուռի երկու կողմերին եւ վերեւի մասը միակտուր երեք քարեր զետեղել են, ամրացնելու համար հողաշէն եկեղեցու մուտքը: Ներսը լուսաւորւում է արեւելքից կտուրի տակ բացւած երկու 40 x 60 սմ պատուհաններով, ինչպէս նաեւ միւս երեք պատերի բարձր կէտի վրայ գտնւող նոյնքան մեծութեամբ մէկական պատուհաններով, որոնք բոլորն էլ, ինչպէս դուռը, վերջին տարիներին նորոգւած լինելով, այժմ երկաթեայ խաչանիշ փեղկեր ունեն: Այս վերանորոգութեան ընթացքում նաեւ եկեղեցու գետինը սալայատակւել է...: Կտուրը լցւած հողի վրայ արդիական ծածկ է պատւել, կառոյցը պաշտպանելու համար փլուզումից: Եկեղեցու ներսի պատերը սպիտակացւած են եւ ջուրի թափանցումից պաշտպանելու համար յատուկ իւղային ներկով ներկւած»:

«Արտազ», 2013, N 3, մարտ, էջ 9:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 145:

Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․

Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․

Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հազարափրկիչ (Փրիշատ) կամ Սբ. Ամենափրկիչ մատուռի հատակագիծը (չափ.՝ Ա. Հակոբյանի, 2011 թ.). կառույցի հատակագիծն առաջինմ անգամ հրապարակվել է Ricerca sull' architettura Armenia. Iran, vol I, 17, rapporto della missione 1976, Milano, 1977, p. 141.

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Հազարափրկիչ
Ամենափրկիչ
Փիր-շահադ