Բողոքական միսիոներների հիմնած դպրոցը Դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Բողոքական միսիոներների հիմնած դպրոցը Դպրոց

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Սալմաստ / Հաֆթվան

Պատմություն

Հայտնի է, որ պրեսբիտերական միսիոներ Ջոն Շեդն Ուրմիայում ուսանած 2 երիտասարդների աջակցությամբ 1884 թ. մայիսի վերջերին Հաֆթվանում հիմնում է իրենց կենտրոնատեղին:

The Forty-Eighth Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1885), p. 72.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1884 թ. դեկտեմբերի 25-ին օրիորդ Վան Դուզին, որ բավական լավ տիրապետում էր հայերենին, բացում է իգական առաջին դպրոցը: Այն սկզբում ուներ 2 աշակերտուհի, սակայն մի քանի շաբաթ անց նրանց թիվը հասնում է 14-ի:

The Forty-Eighth Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1885), p. 72.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1886 թ. նրանք շարունակում էին գործել Հաֆթվանում (բնագրում` Հեֆթդևան):
Միսիոներները գյուղում մի մատուռ ունեին, որի շուրջ համախմբված հետևորդների թիվը հասնում էր 70-80-ի, բայց այնտեղ դեռ պրեսբիտերական եկեղեցի չկար:

The Forty-Ninth Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1886), p. 78.
The Fifty-Second Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1888), p. 88.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1888/1889 թթ. իգական դպրոցի գիշերօթիկ բաժնում ուսանում էր 15 երեխա: Եվս մի քանիսն էլ սովորում էին ցերեկային բաժնում:

The Fifty-Second Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1888), p. 88.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1888 թ. վկայվել է, որ ամերիկացի բողոքական քարոզիչները Հաֆթվանում մոտ 200 սաների համար երկսեռ դպրոց են հիմնել:

Մ. Փիրան, Սալմաստ, «Արշալոյս», 1906, N 18, 26 յունւարի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1889 թ. նշվել է, որ «Բողոքականները իգական սեռի դպրոց էլ ունեն Հաւթվանում, ուր սովորում են մեծ թւով հայ և մի քանի ասորի աղջիկներ»:

Ա. Տ. Ե., Նամակ Պարսկաստանից, «Մշակ», 1889, N 85, 1 օգոստոսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1892/93 ուստարվա սկզբին դպրոցում ուսանում էր 84 աշակերտ (80 աղջիկ և 4 տղա):

«Արմէնիա», 1893, N 42, 11 յունվարի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1893/94 ուստարում գործում էր բողոքականների բացած երկսեռ դպրոցը:

Ա., Պարսկստանի հայերը, «Արմէնիա», 1893, N 19, 22 նոյեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1895 թ. նշվել է, որ միսիոներները «Հաֆթուան կը պահեն աղջկանց գիշերօթիկ մի վարժարան, տարրական ուսման և կրօնագիտութեան ծրագրով. 25-էն աւելի են գիշերօթիկ աղջիկներ, շրջակայ գեղերէն և գաւառներէն բերուած. Հաֆթուանէն ալ ունին 25 աղջիկ երթևեկ. այն աղջիկներ, որ մինչև իսկ գրքի և թղթի փող չեն ուզեր կամ չեն կրնար վճարել, կը դիմեն միսիօնարական վարժարանը, ուր այդ նիւթեր ձրի կը տրուին ձրի ուսման հետ: Այս ձմեռ 30 մանչ տղաներ ալ մի տաք սրահի մէջ կրցան հաւաքել, և կրօնի դասեր տալ»:

«Արարատ», 1895, Զ, էջ 219:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1896 թ. «Բողոքականներն ևս ունին դպրոց, ուր բազմաթիւ հայ մանուկներ են յաճախում»:

Պալունի., Նամակ Պարսկաստանից, «Նոր-Դար», 1896, N 216, 10 դեկտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1898 թ. շեշտվել է. «Ազգային վարժարաններից զատ ամերիկացի միսիօնարներն ունին մի ուսումնարան Հաֆթվանում և կաթոլիկ Մխիթարեանները՝ Սավրայում: Պէտք է ասած, որ այս դպրոցները մերիններից շատ աւելի անխնամ և խեղճ դրութեան մէջ են»:

«Արարատ», 1898, Թ, էջ 404:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1900-ական թթ. կեսերին գյուղ այցելած ֆրանսիացի դեսպան Օ. Օբենը նշում է. «Հաֆթվանում հանդիպեցի շվեյցարական բողոքական միսոներների հետ, որոնք հովանավորվում են Ֆրանսիայի կառավարության կողմից: Այս եզակի հաստատությունը, որի կենտրոնը Ցյուրիխում է, մի հայ քարոզիչ է հիմնադրել 1904 թ., որի անունը Փիրան է և նրա օգնականն է օրիորդ Մարի Բերն Վալդերը»:

Eugene Aubin, La Perse d’aujourd’hui: Iran, Mésopotamie, Paris, 1908, p. 62.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 200:

1909/1910 թթ. Հաֆթվանում հիշվում է Քաշա Յոհաննանի և Կարապետ Պետրոսյանի հոգածությամբ գործող կիրակնօրյա դպրոցը (վերջիններս պրեսբիտերական միսիոներների օգնականներն էին):

The Seventy-Third Annual Report of the Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church (New York, 1910), p. 340.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201: