Գրասիրաց ընկերություն Գրադարան :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Գրասիրաց ընկերություն Գրադարան

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Սալմաստ / Հաֆթվան

Պատմություն

Հիմնվել է 1886 թ. մարտի 16-ին տփղիսեցի Ալեքսանդր (Վարդան) Գոլոշյանի նախաձեռնությամբ և գաղափարակից ընկերների (Հ. Ագրիպպասյան, Կ. Գուլաքսըզյան, հաֆթվանցիներ Գ. Մահտեսի-Ղազարյան, Խ. Խուտիկյան և Խ. Մահտեսի-Կարապետյան) ջերմ աջակցությամբ. «Հաֆթւանում առաջին հերթին հիմք է դնում գրադարանին, կոչելով այն «Գրասիրաց Միութեան» գրադարան: Շատ տարիներ յետոյ, գիւղի երիտասարդութեան կողմից, ի յիշատակ հիմնադրի՝ վերակոչւում է «Գոլոշեան»...: «Գոլոշեան»-ի անւան գրադարանը իր բազմամեայ գոյութեան ընթացքում, ունեցել է իր կարեւոր դերը ժողովրդի մտաւոր զարգացման գործում: Արել է աւելին քան այդ կարելի էր սպասել բոլորովին աչքաթող արւած մի գաւառի համար: Գրադարանն եւս մի քանի անգամ ենթարկւել է խափանման, գրքերի իսպառ անհետացման: Գաղթը, փախուստները, ահաւոր երկրաշարժը եւ այլ դէպքերի հետեւանքով, դադարել է աշխատելուց, բայց երբ մի փոքր տանելի պայմաններ են ստեղծւել, նա պատրաստի, վերականգնած անցել է իր պատւաւոր ու ազգօգուտ սպասարկութեան գործին»:

Ման. Արմէն, Նամակ Պարսկաստանէն, «Արմէնիա», 1900, N 60, 7 մարտի, էջ 2:
Աստւածատրեան Ա., Ալեքսանդր Գոլոշեան, «Ալիք», 1957, N 131, 19 յունիսի, էջ 1: Նաև՝ «Ապա գալիս է Գօլօշեանը, որի գործունէութիւնը կենդրոնանում է Հաֆթվանում: Նա է դնում գրադարան ընթերցարանի հիմքը Հաֆթվանում, դպրոցը կարգի բերում և բաւականին բարձրացնում դրութիւնը» (Ֆրանգեան Ե., նշվ. աշխ., էջ 120-121, 170-171): Տե՛ս նաև Ռուբէն Խան-Ազատ, նշվ. հոդվ., «Հայրենիք», 1927, N 10, օգոստոս, էջ 61: Վրացեան Ա., նշվ. հոդվ., «Հայրենիք», 1933, N 11, սեպտեմբեր, էջ 63:
Բաբլոյեան Առ., նշվ. հոդվ., «Ալիք», 1961, N 259, 25 նոյեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

Գոլոշյանի և ընկերների զոհվելուց (1889 թ.) հետո, ցավոք, հաֆթվանցիների մեջ չեն գտնվում լույսի հարգն իմացող այն կարող և սրտացավ ուժերը, որոնք եթե չզարգացնեին, ապա գոնե պահպանեին մեծ նվիրումով ստեղծված և արդեն կայացած հանրօգուտ հաստատությունը. «...90-ական թուականներին գրադարանը զանազան բախտախնդիր մարդկանց միջոցով քայքայւում է և նորից վերանորոգւում է 1893 թ., մի երկու տարի կանոնաւոր շարունակւում է և դարձեալ քայքայւում: Այս տարի... հազիւհազ այնտեղի ուսուցիչը կարգի է բերել, բայց հաւատացնում են, որ գրադարանի գրքերից մօտ 200 կտոր ցրուած կան սրա ու նրա մօտ, որ կորստի հաշւին են գրուած»:

Կարօ, Գրադարանները Սալմաստի գաւառում, «Նոր-Դար», 1903, N 174, 1 հոկտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1890 թ. նշվել է. «Նշանակութեան արժանի է Հաֆթւանի Գրասիրական ընկերութիւնն իւր մատենադարանով... գրադարանը... ուսումնարանին կից է... բաւական թուով գիրքեր... նուիրուած են նոյն ընկերութեան զանազան տեղերէ: Նոքա, որոնք այցելած են Հաֆթուան, տեսնելով տեղւոյն երիտասարդութեան ուսումնասիրական եռանդը, ի քաջալերութիւն տեղւոյն ժողովրդեան դրամական և գրական նուէրներ արած են... Այս ընկերութեան հիմնադրութիւնն եղած է 86 թուին: Հիմնադիրներն եղած են հայրենանուէր Վարդան Գոլոշեան, Յովհաննէս Ագրիպպասեան և Կարապետ Գուլագսըզեան, թէեւ նրանց հեռանալէն յետոյ բաւական անորոշ վիճակի մէջ մնացած էր ընկերութիւնն, բայց արդ կազմակերպութիւն և բաւական կանոնաւոր գիրք ստացած, կը շարունակուի» (ի դեպ, նվիրատուների թվում էր նաև մի շվեդ):
Հատկանշական է, որ իրենց գրադարանին սատարելուց զատ՝ հաֆթվանցիները հնարավորինս աջակցում էին նաև հոգեհարազատ գրահրատակչատներին: 1890 թ. մարտին Մարսելում լույս տեսնող «Արմէնիա» թերթին փոխանցում են 95 ֆրանկ:

Արտօս, Ատրպատականի Սալմաստ գաւառը, «Արմէնիա», 1890, N 83, 11 յունիսի, էջ 1:
«Արմէնիա», 1890, N 69, 23 ապրիլի, էջ 2: Կից տրված է նվիրատուների ցուցակը:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1892 թ. ամռանը նշվել է, որ երկար ժամանակ փակ մնալուց հետո գրադարանը վերստին սկսում է գործել Սանուց ընկերության վերահսկողությամբ:

«Արմէնիա», 1892, N 97, 30 յուլիսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1893 թ. Գրասիրաց ընկերությունը վերակազմավորվում է: Հանգանակվում է 200-300 ռուբլի, բացի այդ էլ` Մկրտիչ Ավետիսյանը և դպրոցի ուսուցիչը Ռուսաստանից բավական գրքեր են բերում. 1895 թ. գրադարանն արդեն ուներ 500 կտոր գիրք, ստանում էր 10 անուն պարբերական մամուլ: Ընթերցարանն էլ տեղափոխվում է նոր և լուսավոր սենյակ:

Ման. Արմէն, Նամակ Պարսկաստանէն, «Արմէնիա», 1900, N 60, 7 մարտի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

Արդեն 1895 թ. համարվում էր որպես Սալմաստ գավառի հայկական միակ գրադարանը:
Նույն թվականին հաստատվում է նաև գրադարանի կանոնադրությունը. «...որ տպագրված է այս տարի Թաւրիզ քաղաքում: Ընկերութիւնը, ինչպէս երևում է այդ տետրակից, հիմնված է 1886 թւին և վերանորոգված 1893 թւին. նպատակ ունի ընթերցասիրութիւն տարածել Սալմաստի հայերի մէջ»:

«Մշակ», 1895, N 14, 4 փետրվարի, էջ 4:
«Մշակ», 1895, N 97, 26 օգոստոսի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1890-ական թթ. վերջերը Գրասիրաց ընկերության համար ծանր տարիներ էին. «Սաֆարը, գիւղի բռնակալը...: Միացած պարսիկ պաշտօնեայի հետ, հալածում էր, մատնում էր գիւղական ուսուցիչներին և երիտասարդներին: Հանգամանքից օգտւելով հրաւէր է կարդում գիւղացի խաւարամիտներին, գնալ գրադարան-ընթերցարանի շէնքը հիմնայատակ անելու, գրքերն այրելու, բայց բարեբախտաբար մի ոյժ խոչընդոտ է դառնում նրա այս գաղափարին և նա էլի սպասում է յաջող հանգամանքի...: 1898-ի ձմեռը նոյնպէս սարսափելի խուզարկութիւն կար: Այդ ժամանակ գիւղական ուսուցիչն ապահովութեան համար գրադարանի գրքերը փոխադրում է եկեղեցին: Այդ սարսափներ անցկենալուց մի քանի ամիս յետոյ, էլի գրքերը փոխադրում են ընթերցարանը: Մինչև 99 մարտ 15 դեռ այնպէս անկերպարան և անկանոն շարունակւում էր գրադարանի գործը»:

Ման. Արմէն, Նամակ Պարսկաստանէն, «Արմէնիա», 1900, N 61, 10 մարտի, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1898 թ. գրադարան-ընթերցարանում կար շուրջ 1000 կտոր գիրք:
1899 թ. հայտնի էր Ընթերցասիրաց անվամբ:

«Արարատ», 1898, սեպտեմբեր, էջ 404:
Մելիք-Բաբախանեանց Ա., Նամակ Պարսկաստանից, «Մշակ», 1899, N 240, 23 դեկտեմբերի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201:

1903 թ. հոկտեմբերի 1-ի գրություններից մեկում թղթակիցը ցավով ներկայացնում է հաստատության անմխիթար վիճակը. «...մի քանի տարի խանգարված դրութեան մէջ է եղել. այդ առիթից օգտվել են շատ շատերը և սեփականացրել են իրանց մօտ գտնված գրքերը, և մի քանիսները թոյլ են տուել իրանց գողանալ ընտիր օրինակներ. մինչև այսօր էլ գրադարանը չունի իր համար [տեղ], որտեղ կարելի լինի կանոնաւորել և ամփոփել եղած գրքերը: Գրադարանն ունի իր կանոնադրութիւնը՝ հաստատված թեմական առաջնորդարանից: Ռուսաստանում մի քանի պարոններ (սալմաստեցի) մտածել են առանձին մի ճիւղ հիմնել և աշխատել գրադարանի նիւթականը ապահովեցնել. այդ նպատակով նրանք նուիրատւութեան են դիմել. նուիրատուների մէջ աչքի է ընկնում պ. Առաքել Ունանովը, որ բարեհաճել է նուիրել հարիւր րուբլի և մի յոյն՝ Գէորգատի ազգանունով, որ նուիրել է տաս րուբլի: Նուէրների գումարը հասնում է մօտ երկու հարիւր րուբլու... Ներկայումս գրադարանը ունի մօտ 550 հատոր գիրք, մօտ 300 օրինակից բաղկացած և այդ բոլորը տեղ չը լինելու պատճառով տեղաւորված են երկու փոքրիկ պահարաններում: Ցանկալի է, որ գրադարանի վարչութիւնը մտածէր գլուխ բերել մի տարուց ի վեր կիսատ թողած շէնքը, կանոնաւորէր գրադարանը և աշխատէր եթէ ոչ կորուսածը յետ բերել - գոնէ ունեցածը չը կորցնէր»:

Մոլորակ, Նամակ Պարսկաստանից, «Մշակ», 1903, N 243, 5 նոյեմբերի, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 201-202:

1905 թ. «Կա մի գրադարան, որ առաջ Գրասիրաց անունն էր կրում, իսկ այժմ «Գօլօշեան» է կոչւում իր հիմնադրի (տաճկահայ) անունով. գրադարանն ունի 800 կտորից աւելի հայերէն գիրք և ստանում է մի քանի պարբերական հրատարակութիւն»: Նույն թվականին նաև նշվել է. «...գրադարանը այժմ ունի 750 տեսակի 900 կտոր գիրք: Լուծւելու դէպքում այս հիմնարկութեան բոլոր գոյքը և դրանը պէտք է յանձնել Հաֆթվանի դպրոցին: Այս գրադարանը ստանում է «Մուրճ», «Մշակ», «Տարազ-Աղբիւր», «Առողջապահիկ» և արտասահմանեան մի քանի թերթեր»:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 24-25:
Ֆրանգեան Ե., Ատրպատական, Թիֆլիս, 1905, էջ 171:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1906 թ. գրադարանի վարչությունը շնորհակալություն է հայտնում նախորդ տարվա ընթացքում Թիֆլիսից կատարված նվիրատվությունների համար. «Շնորհակալութիւն եղբ. Աֆրիկեաններին, որոնք նախընթաց տարիների նման նուիրեցին մի օր. «Մուրճ», առևտրական տան Յարութիւնեան և Շալամեաններին, որ նախընթաց տարիների նման մի օր. «Մշակի» բաժանորդագինը՝ 10 ր., մեր տրամադրության տակ դրեցին: Նաև «Մշակի» և «Աղբիւր-Տարազի» խմբագրութիւններին, որոնք կիսով չափ զիջեցին բաժանորդագինը», ինչպես նաև գրադարանի թիֆլիսաբնակ 10 անդամներին:

«Մշակ», 1906, N 11, 18 յունվարի, էջ 3 (անդամներն էին Խաչատուր Թառլանյանը, Հովհ. Շահգալդյանը, Կարապետ Գուլազյանը, Ավետիք Օջախյանը, Մարտիրոս և Թովմաս Բարոյանները, Մարգար Մուխս-Ակոբյանը, Գրիգոր Բարխոյանը, Հովհ. Ավետիսյանը և մահլամցի Հարություն Հարությունյանը):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1913 թ. հոկտեմբերի 11-ին նշվել է. «Մի քանի հաֆթվանցի երիտասարդների նախաձեռնութեամբ քսան տարիներից ի վեր, յօգուտ Հաֆթվանի «Վ. Գոլոշեան» գրադարանի Ռուսիայում մի գումար փող է հանգանակւել և, չնայած որ զանազան ժամանակներում մի քանի անգամ դիմումներ են եղել, որոնց որ պէտքն է` այդ գումարը ձեռք բերելու նպատակին ծառայեցնելու համար, սակայն ցարդ ոչ մի հնար չի եղել աջողացնելու այդ: Հանգանակիչները այլ և այլ քմահաճ առարկութիւններով այդ փողերն իրենց ձեռքի տակից բաց չեն թողնում: Արժանահաւատ անձերից լսում ենք, որ այդ դրամների քանակը այժմ հասնում է մօտ 4000 րուբլու և, որպէս թէ գտնւում է Խուդիկեանի և Գ. Մհտ. Ղազարեանցի (պանդուխտ հաֆթվանցիներ) տրամադրութեան տակ»:

Պատրիկեան Վ., Ընթացիկ կեանքը, «Հորիզոն», 1913, N 237, 22 հոկտեմբերի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1917 թ. գարնանն արդեն որոշակի ջանքեր են գործադրվում 1914 թ.` տարեվերջին, թուրքական հրոսակների ներխուժումից ի վեր ոչնչացված հաստատությունը վերաբացելու ուղղությամբ. («Հաւթւանի նման մեծ գիւղը կարողացել է մի «Անհաճոյ» ներկայացումից յետոյ 130 րուբլու չափ մի գումար յատկացնել «Գօլօշեան» գրադարանին»), սակայն այն իրականանում է միայն 1931 թ.:

Շաւան, Կեանքը մեզնում, «Այգ», 1917, N 23, 11 յունիսի, էջ 3:
Կոսոյեան Հ., Սալմաստում եւ Դերիկում, «Ալիք», 1964, N 201, 12 սեպտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1940-1960-ական թթ. նվիրատվությունների շնորհիվ գրադարանը համալրվում է նոր հավաքածուներով:
1943 թ. Ավագյան եղբայրները, ի հիշատակ Խոսրով Ավագյանի, «Ցախաւել» երգիծական ժողովածուից նվիրում են մեկ տարով 3 օրինակ, իսկ Միհրան Պետրոսյանը ծնողների՝ Նարգիզի և Պողոսի հիշատակին՝ մեկ տարով մեկ օրինակ:

«Ցախաւել», 1943, N 1, սեպտեմբեր:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1948 թ. սեպտեմբերին դպրոցի և գրադարանի աշխատանքները ղեկավարող մարմնի նախագահ Աշոտ քահ. Պողոսյանը, քարտուղար Առ. Բաբլոյանը և անդամներից Գ. Շահոյանը նշում են. «...հնագոյն մտաւոր կուլտուրական մի հաստատութիւն է եղել մեր կեանքում: Աւելի քան 60 տարւայ (հիմնւած՝ 1886 թ.) իր պատկառելի անցեալով, ունեցել է խիստ բարերար ազդեցութիւն մեր ժողովրդի մտաւոր յառաջադիմութեան վրայ: Նրան ճոխացնելու և հարստացնելու համար շատ բան է արւած, թէ՛ ներսի ոյժերի և թէ՛ դրսում գտնւող մեր հայրենակիցների կողմից: Վերջին պահին գրադարանն ունէր 1200 օրինակ գիրք. մեծ մասը բաղկացած աչքի ընկնող և թանկարժէք հատորներից, որոնցից կարող ենք մատնանշել մի քանիսը – Ստեփան Մալխասեանի քառահատոր բառարանը, Թորամանեանի «Հայկազուն ճարտարապետութիւնը», «Զվարթնոց» տարեգիրքը, Վենետիկեան «Գեղունի»՝ 6 հատորից բաղկացած, հայ երգերի «Գանձարանը», «Հայրենիք» ամսագրի բոլոր համարները, նոյնպէս «Անահիտ» հանդէսի ամբողջական հաւաքածուն, հայ կլասիկ երկերի մեծագոյն մասը և այլն: Բացի հայերէն գրքերից կային նաև ֆարսերէն, ֆրանսերէն, անգլերէն և ռուսերէն հատորներ: Հայերէն գրքերը կազմում էին ամբողջ քանակի 85 տոկոսը: Կրթական նախարարի Թաւրիզի ներկայացուցչի մատնանշած գրքերի մի մասի վերադարձման առթիւ կասենք, որ ճիշտ է արժ. տէր Աշոտ քահ. Պօղոսեանի և գիւղի տանուտէրի միջոցով վերադարձւել է ընդամենը 70 կտոր գիրք, որից 2-ը հայերէն, իսկ 68 հատ ֆարսերէն, որի համար տրւած է համապատասխան ստացական: Մնացած 1030 օրինակ գրքերը մնում են չվերադարձւած»:

«Ալիք», 1948, N 214, 22 սեպտեմբերի, էջ 4: Ի դեպ, ղեկավարող մարմինը շնորհակալություն է հայտնել խորհրդարանի պատգամավոր Արամ Բուդաղյանին և Թեհրանի ազգային դպրոցների տեսուչ Հովհաննես Հախնազարյանին՝ դպրոցի և գրադարանի հետ կապված խնդիրները կարգավորելու համար:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1949 թ. դեկտեմբերի վերջին խոսրովացի Իսրայել, Ջիբրայել և Միքայել Սահակյանները մոր՝ Հռիփսիմեի հիշատակին դպրոցի գրադարանին են նվիրում մեկ տարվա «Ալիք» թերթի լրակազմը:

«Ալիք», 1950, N 1, 1 հունվարի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1950 թ., ի հիշատակ հանգուցյալ Լուսաբեր Բարոյանի, հարազատները նվիրում են «Ալիք» թերթի տարվա լրակազմը, իսկ Մարգար Սարգսյանը՝ «Ցախաւել» երկշաբաթաթերթ (մեկ տարով մեկ օրինակ):

«Ալիք», 1950, N 55, 7 մարտի, էջ 4:
«Ցախաւել», 1950, N 2, մայիս, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

1951 թ. ապրիլի 10-ին Գրիգոր Շահոյանը 22 օրինակ թերթ («Արփի» և «Մանկական արփի») է հանձնում գրադարանին:
Նույն թվականին Վասյա Սարգսյանը նվիրում է «Ցախաւել» երկշաբաթաթերթ (մեկ տարով 3 օրինակ), իսկ Սարգիս Մելքոնյանը՝ 1 օրինակ:

«Ցախաւել», 1951, N 1, 15 յունիսի, էջ 9:
«Ցախաւել», 1951, N 21, 15 ապրիլի, էջ 10; դ 4, 1 յունիսի, էջ 11:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202:

Նյույորքաբնակ Սահակ Խուդիկյանն ընկերոջ՝ Մկրտիչ Սարհադյանի հիշատակին 1956 թ. հունվարին նվիրում է մեկ տարով մեկ օրինակ «Ալիք» օրաթերթ:
Նույն թվականի աշնանն Աբադանից Բաղդիկ Ավետիսյանը Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Զարեհ Ա-ի օծման առթիվ նվիրում է «Հասկ» ամսագրի բացառիկ մի համար:

«Ալիք», 1955, N 273, 13 դեկտեմբերի, էջ 3:
«Ալիք», 1956, N 230, 19 հոկտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 202-204:

1957 թ. թեհրանաբնակ Աղավնի Մանգասարյանն ամուսնու՝ Սարդարի հիշատակը հավերժացնելու նպատակով նվիրում է 32 կտոր, իսկ 1958 թ. Առաքել Հարությունյանը (տիկնոջ՝ Աստղիկի հիշատակին)՝ 2 կապոց գիրք:

«Ալիք», 1957, N 212, 30 սեպտեմբերի, էջ 3:
«Ալիք», 1958, N 138, 30 յունիսի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 204:

1960 թ. հիշվում է դպրոցի շենքում զետեղված գրադարան-ընթերցարանը, որտեղ տեղի էին ունենում ոչ միայն դպրոցական հանդեսներ, այլև հասարակական ժողովներ, թատերական ներկայացումներ և այլն:

«Ալիք», 1960, N 188, 1 սեպտեմբերի, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 204:

1962 թ. դեկտեմբերին «Լուսաբեր»-ի խմբագրությունը տարվա ընթացքում ամսագրից մեկ օրինակ է ուղարկում Հաֆթվանի հայ համայնքին (ասել կուզի՝ գրադարանին):

«Ալիք», 1962, N 282, 29 դեկտեմբերի, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 204:

Գրադարանը գործում էր նաև 1968 թ. և թերևս նաև հետագա մի քանի տարիներին (համենայն դեպս, գոնե այնքան ժամանակ, որքան գործում էր Հաֆթվանի հայոց դպրոցը):

Թղթակից, «Ալիք»-ի տեսակցութիւնները Ատրպատականի Հայոց թեմի առաջնորդ գերպ. տ. Վարդան ծ. վրդ. Դեմիրջյանի հետ, «Ալիք», 1968, N 150, 15 յուլիսի, էջ 6:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 204:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ընթերցասիրաց