Մեսրոպյան Արական դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Մեսրոպյան Արական դպրոց 1844 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Գանձակ / Գանձակ / Քիլիսաքյանդ

Պատմություն
1844 թ․

Սբ. Հովհաննես եկեղեցու «Մեսրոպյան» արական հոգևոր դպրոց. Գանձակում հիմնված հայոց ամենահին այս դպրոցը չի կարողացել ապահովել իր կանոնավոր գոյությունը և ընդամենը 3 տարի անց (1847-ին) փակվել է ուսուցչի և նյութական միջոցների բացակայության պատճառով. «Հոգևոր ուսումնարան Ելիսաւէտօպօլու բացեալն ի 1844 ամէ հետէ ի ներկայ ամի խափան եղև ի պատճառս պակասութեան ուսուցչի ռուս լեզուի և անհաստատութեան ի սակս չգոլոյ ռոճկի»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 43-44:

1862 թ․

Հետագա 1,5 տասնամյակի ընթացքում դպրոցի գոյության մասին վավերագրերը լռություն են պահպանում: Ըստ երևույթին այն միառժամանակ մնացել է փակ և վերաբացվել է 1862 թ.: Ի դեպ, 1912 թ. մեծ շուքով նշված դպրոցի 50-ամյա հոբելյանի մասին պատմող վավերագրում 1862 թվականը հիշված է որպես դպրոցի հիմնարկության տարեթիվ: Այդպիսով, փաստորեն, հաշվի չի առնվել դպրոցի 1840-ականների գործունեության հանգամանքը: Ի դեպ, այլ աղբյուրներում դպրոցի հիմնադրման տարեթիվ է համարվել 1863-ը կամ էլ նույնիսկ` 1864-ը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 461, ց. 1, գ. 33, թ. 1:
Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 472:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:

1899 թ․

Դպրոցի ուսուցիչներից մեծ հեղինակություն է վայելել Երվանդ Ղազարյանը: Վախճանվել է 1899 թ.: Նրա հիշատակին նվիրված հոգեհանգիստի արարողությունը կատարվել է հունվարի 31-ին, Սբ. Հովհաննես եկեղեցում:

«Մշակ», 1899, N 21:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:

1916 թ․

Հայտնի է, որ 1916 թ. Սբ. Հովհաննես եկեղեցու հոգաբարձությունը պայմանագիր է կնքել գանձակեցի Գևորգ Բաբասյան Հայրումյանցի հետ, ըստ որի՝ վերջինս 1 տարի ժամկետով (1916 թ. սեպտեմբերի 1-ից առ 1917 թ. սեպտեմբերի 1-ը) Բագրատունյաց փողոցի N 111 տունը վարձակալությամբ պետք է տար եկեղեցական-ծխական դպրոցին:

Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 473:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:

«Մեսրոպյան» դպրոցը գործել է սովորական երկդասյա դպրոցներից քիչ ավելի ընդարձակ ծրագրով: Այդտեղ դասավանդվել են նաև հիգիենա և քաղաքացիական իրավունք առարկաները:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 44:

Դպրոցի գործունեությանը վերաբերող մի շարք վավերագրերից քաղված տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Ուսուցիչներ	Աշակերտներ	Աշակերտուհի	Նշումներ	Աղբյուր
1844				Հիմնադրվել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1845	2	25			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1847				Փակվել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1862				Վերաբացել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 461, ց. 1, գ. 33, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1863	4	115			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1865		80			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 50: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1866		135			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 115: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1871	7	166			Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1873	6	134			Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1874				Գործել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1875	6	234		Ուսուցիչներ` վրդ. Գրիգոր Տեր-Ստեփանյանց, Գրիգոր քհն. Բաբաքևխիյանց, Հովսեփ Թառումյանց, Աղեքսանդր Հովհաննիսյանց, Պողոս Համասփյուռյանց, Ավետիս Շահսուվարյանց	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1876	7	112		Արական միջնակարգ	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1877	7	119			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1878	8				Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 178: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1883	6	96			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1884				Երկդասյա, արական	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: «Նոր-Դար», 1884, N 4, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1885				Փակվել է	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1886				Վերաբացել է	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1888				Երկդասյա	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1890	2	67			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 13, թ. 19: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1891		131		Եռդասյա	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 179: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1892		135		Երկդասյա	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1893		114		Երկդասյա	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 120: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1894				Գործել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 15, գ. 11, թ. 3-4: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1896				Փակվել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 173-174: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1906				Վերաբացել է	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1907		307		Երկդասյա, երկսեռ	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1908	10	320			Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 472: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1909	10	240		Երկդասյա, երկսեռ	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 473: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1911	11	123	98	5-ամյա` 5 դասարանով, նշվել է դպրոցի 50-ամյակը ուսուցիչներ՝ Նատալյա Տեր-Զաքարյան, Սիրանուշ Շահսուվարյանց, ՎարդանուշԱդիբեկյան, Շուշանիկ Քալանթարյան, Ալեքսանդր Շահսուվարյան, Գրիգոր Զաքարյանց, Ստեփան Թումանյանց, Արշակ Աղաբեկյանց, Հովհաննես Արզումանյանց, Սեդրակ Զաքարյանց, Կարապետ Ղլպուղյան	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 2, գ. 1849, թ. 16, ֆ. 35, ց. 1, գ. 682, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1912	12	202		6-ամյա	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 15, գ. 571, թ. 23: Նաև՝ Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 473: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44:
1914	9	190			Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 473: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 44: