Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Եկեղեցի 9 — 10 դդ․

ԼՂՀ / Քաշաթաղ / Վարազգոմ

Պատմություն
1982 թ․

Վարազգոմի եկեղեցու առաջին նկարագրությունը տրվել է 1982 թ. (1960-ականների սկզբի այցելության հիման վրա):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 7։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 136.

1986 թ․

Այնուհետև 1986 թ. լույս տեսավ եկեղեցուն նվիրված առաջին հանգամանալի ուսումնասիրությունը:

Ռ. Աբգաղան, Հայ ճարտարապետության նորահայտ հուշարձան, «էջմիածին» ամսագիր, 1986, Զ, էջ 48-53։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 136.

1985 թ․

1985 թ. մեր կողմից տեղում կատարված ուսումնասիրություններից որոշ նյութեր (լուսանկար, հատակագիծ) հրապարակվեցին նաեւ հետագա տարիներին:

"Documenti di architettura Armena". Gharabagh, N 19, Milano, 1988, Էջ 60.
Patrick Donabedian, Claude Mutafian, Artsakh, Histoire du Karabagh, Paris, 1991, Էջ 152-153.
«Ազատամարտ» շաբաթաթերթ, 1992, N 21, Էջ 14։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 136.

Ճարտարապետություն
16 — 17 դդ․

Հայտնի է, որ խաչաձեւ-գմբեթավոր հորինվածքը հայ ճարտարապետության մեջ բավական տարածված է եղել հատկապես վաղ միջնադարում: Այդ հորինվածքով եկեղեցիները իրենց հերթին միմյանցից տարբերվում են խորանների քանակով: Մասնավորապես հայտնի են նշված հորինվածքն ունեցող եկեղեցիների միախորան, եռախորան կամ էլ քառախորան տարբերակները, իսկ երկխորան (արեւելյան եւ հյուսիսային կողմերում) խաչաձեւ-գմբեթավոր հորինվածք ունեցող այլ հուշարձան, բացի սույն՝ Վարագգոմի եկեղեցուց, մեզ դեռեւս հայտնի չէ: Եզակի այս տաճարը կառուցված է կոփածո եւ սրբատաշ քարերով, կրաշաղախով: Ներքուստ սվաղված է: Արտաքուստ (հատկապես արեւմտյան ճակատում) կրում է XVI–XVII դդ. նորոգման հետքեր: Թմբուկի վեղարն ու հարավային պատը փլված են: Տեղացի քրդերի ձեռքով քանդված են նաեւ պատերի (հատկապես արեւելյան ճակատի) երեսպատի ստորին շարվածքները: Շինարվեստն ու կառուցողական առանձնահատկությունները հար եւ նման են Սյունիքի IX–XI դարերի այլ պաշտամունքային կառույցներին (Տաթեւ, Որոտնավանք եւ այլն): Թմբուկը ե՛ւ ներքուստ, ե՛ւ արտաքուստ բոլորաձեւ է (գլանաձեւ): Գմբեթակիր որմնասյուներից անցումը գմբեթարդին արված է ինչպես զույգ տրոմպների (արեւելյան կողմում), այնպես էլ առագաստների (արեւմուտքում) միջոցով: Դրանց մեջ չորս ավետարանիչների բարձրաքանդակներն են: Եկեղեցու արտաքին չափերն են՝ 10,55x10,00 մ, իսկ պահպանված բարձրությունը մինչեւ թմբուկի քիվագոտու գագաթը (երբեմնի վեղարի սկիզբը) 9,60 մ է։ Պատերի հաստությունը՝ 95 սմ է:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 136-138:

Նկարագրություն

Եկեղեցու մոտ պահպանվել են Ժ-ԺԲ դդ. մի շարք խաչքարեր։

Kortoshian, Raffi. The Endangered Christian Armenian Heritage of Artsakh, Yerevan, 2022, p. 194.

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1994 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գմբեթատակ քառակուսու չորս անկյունների առագաստներն ու տրոմպները

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գմբեթատակ քառակուսու չորս անկյունների առագաստներն ու տրոմպները

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գմբեթատակ քառակուսու չորս անկյունների առագաստներն ու տրոմպները

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Գմբեթատակ քառակուսու չորս անկյունների առագաստներն ու տրոմպները

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2016 թ․

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան