Աղթամարի Սբ. Խաչ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Աղթամարի Սբ. Խաչ Եկեղեցի

Թուրքիա / Վան / Գյավաշ / Աղթամար

Վերականգնում
2005 թ․

2005 թ. Թուրքիայի վարչապետի և մշակույթի նախարարության որոշմամբ սկսվում են Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցու վերականգնման աշխատանքները (վերականգնող կազմակերպությունը` Kartalkaya proje Insaat Sanayi ve Tic. Ltd. Sti. ve Er):

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 20:

Վերականգնման աշխատանքների ողջ ընթացքին մասնակից պոլսահայ ճարտարապետ Զաքարիա Միրդանօղլուն նշել է. «Նախքան նորոգությունը որոշվեց, որ ոչ մի նորամուծություն չի արվելու, այլ եկեղեցին պահպանվելու է ինչպես որ էր: Վերնամասի կոտրված ծածկասալերը փոխարինվել են նորերով, վերնամասը մաքրվել է բույսերից: Ճակատի ճեղքերը փակվել են շաղախով, որը պատրաստվել է եկեղեցու քարը փոշու վերածելով և հիդրոլիկ կրաշաղախի հետ շաղախ պատրաստելով: Ճակատներում գտնվող հրաշալի քանդակներին ձեռք չի տրվել, և դրանք մնացել են այնպես, ինչպես կային` ամբողջացնելով կոտրված և պակաս կտորներով: Վերջում եկեղեցին լվացվել է բարձր ճնշմամբ մաքուր ջրով: Մաքրության համար ոչ մի տեսակի քիմիական նյութ կամ գել, ավազ կամ սանրի նման գործիքներ չեն օգտագործվել: Սալահատակների ամբողջական քարերը թողնվել են իրենց տեղերում, իսկ դատարկ մնացած մասերն ամբողջացվել են տարբեր գույնի բնական քարերով: Եկեղեցու որմնանկարները շատ վատ վիճակում էին` կտոր-կտոր եղած, մայր պատից բաժանված և տեղ-տեղ ոչնչացված: Տարբեր տեղերից վերցված որմնանկարների նմուշներն ուղարկվել են լաբորատոր տարրալուծման, որից հետո որոշվել է «բուժման» եղանակը: Նախ «բուժումը» փորձվել է փոքր եզրերի վրա: Դրական արդյունքից հետո այն կատարվել է բոլոր մակերեսներում: Որմնանկարների պատի հետ միացած մասերն ուժեղացնելու նպատակով սրսկվել է հատուկ նյութ, իսկ դրանց մակերեսը` մաքրվել: Ներկված կապույտ ներկը և բոլոր կեղտերը մաքրվել են: Եկեղեցու շուրջը կատարված պեղումներից հայտնաբերվել են վանական համալիրի խոհանոցը, ճաշարանը, աշխատանքի և հանգստյան սենյակները, դպրոցը, կառավարչական շենքերը և պահեստները»:

The Gate, sayî 77, Eylül 2006: Zakarya Mildanoglu: sayfa: 28-30: Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 20:

Սբ. Խաչ եկեղեցուն հյուսիս-արևելքից կից մատուռի պահպանված լուսանկարից հստակ երևում է, որ նախկինում շինությունը ծածկված է եղել ատամնավոր ծածկասալերով: Դրանցից մինչև 20-րդ դարի սկզբները պահպանվել էին վերին շարքերը, որոնք և բավարար հիմք կարող էին ծառայել հուշարձանն իր նախնական հորինվածքով վերականգնելու համար: Սակայն փոխարենը հանիրավի նախապատվությունը տրվել է ուշ ժամանակներում մի կերպ և պարզագույն եղանակով իրականացված նորոգության կերպին: Ըստ էության, նորոգության, այլ ոչ վերականգնման սկզբունքին հետևելով, նույն սխալը գործվել է նաև եկեղեցու լանջերի որոշ հատվածներում: Այդ պատճառով հուշարձանը չի վերագտել կառուցման ժամանակին հարիր կերպարը և արտացոլում է կառուցումից գրեթե հազար տարի անց իրականացված, սահմանափակ միջոցներով խեղճ ու աղքատիկ նորոգության մոտեցումը:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 21:

Ինչ վերաբերում է հյուսիսային մատուռի ավազանի խորշին, ապա այն, հակառակ իր նախնական նշանակության, ներկայումս վերածվել է մոմավառության վայրի:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 21:

Գավթի հողածածկը փոխարինվել է քարե հարթ ծածկասալերով, որի տակ կատարվել է ջրամեկուսացում փաթեթային ջրամեկուսիչ շերտով: Եկեղեցու արևմտյան ճակատի լուսամուտի ներքևում 1980-ական թվականներին միտումնավոր ջարդած խաչաքանդակի (պատկերաքանդակը խորհրդանշում է խաչի համբարձման տեսարանը) պակասող մասը լրացվել է մշակված քարի կտորով:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 21:

Հարավային աբսիդի երկրորդ հարկի քարե քանդակազարդ բազրիքը, որն ավերվել էր նախքան նորոգությունը, փոխարինվել է մետաղյա ձողերին ամրացված ապակեպատ հենապատով: Որմնանկարները խնամքով մաքրվել են կեղտից և հետագայի հավելում կապույտ ներկից, որոնց տակից բացվել են վառ գույներով պահպանված հին որմնանկարները, որոնք էլ ամրակայվել են:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 21:

2006 թ․

Ի դեպ, 2006 թ. կղզու եզրին տեղադրված թուրքական փոքրիկ դրոշը հուշարձանախմբի վերականգնման ավարտին փոխարինվել է անհամեմատ ավելի բարձր ու մեծ դրոշով, որն անհարկի մրցում է համալիրի հետ:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 23:

Պեղումներ

Պեղվել-բացվել են եկեղեցու հարավում գտնվող բազմակացարան շինության, կաթողիկոսարանի և այլ կառույցների պատերի ստորին շարքերը, որոնց պահպանման նպատակով պատերին երկու կողմերից կցվել են իրար վրա դարսված ավազով լի սպիտակ պարկեր: Պահպանության խնդրի նմանօրինակ լուծումն իր նպատակին կարող է ծառայել խիստ սահմանափակ ժամանակահատվածի համար, քանի որ պարկերի` անխուսափելիորեն քայքայվելուց հետո ավազը կկեղտոտի տարածքը: Բացի այդ` սպիտակ պարկերի շարքերը հակագեղագիտական տպավորություն են թողնում:

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 21, 23:

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակներ Սբ. Խաչ եկեղեցու արևելյան ճակատին

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ, Կենդանաքանդակ

Սամվել Կարապետյան, Հայաստան, Երևան, 2009, էջ 326:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Ադամ-Եվայի հարթաքանդակը Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցու հյուսիսային պատին

Որմնանկար, Կրոնական

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2004 թ․

Որմնանկար, Կրոնական

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Որմնանկար, Կրոնական

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Որմնանկար, Կրոնական

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Որմնանկար, Կրոնական

Աշոտ Հակոբյան, Հնագիտական պեղումները և հայկական հուշարձանների վերականգնումը Արևմտյան Հայաստանում, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Ցուցանակ

Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցու մոտակայքում տարբեր ժամանակներում լուսանկարվել են երեք տարբեր ցուցանակներ: Ցուցանակ Ա, Բ և Գ
Ցուցանակ Ա. Բնագիր. թուրքերեն. Akdamar Kilisesi. Kilise M.S. 915-921 yılları arasında inşa edilmiştir. kilisenin duvarları rölyeflerle iç duvarları ise freskolarla süslenmiştir. Բնագիր. անգլերեն. Akdamar Church. The church was built between 915-921 A.D. the exterior walls of the church are decorated with relief and interior walls with frescoes. Թարգմ. Աքդամար եկեղեցի. եկեղեցին կառուցվել է 915-921 թթ.: Եկեղեցու արտաքին որմերը զարդարված են բարձրաքանդակներով, իսկ ներքին որմերը՝ որմնանկարներով: Ցուցանակ Բ-ն և Գ-ն ունեն նույնանման բովանդակություն: Տեղադրվել են Գյավաշի գավառապետարանի կողմից: Թուրքերենով և անգլերենով նշվել է. Բնագիր. թուրքերեն. Kilise 915-921 tarihleri arasında Ermeni Vaspurakan Hanedanından Kral I Gagik denetiminde Mimar Keşiş Manauel tarafından inşa edilmiştir. Kilise duvarlarının alt bölümündeki Hıristiyan dini ile ilgili konuları içeren kabartmalarla üst kısımlarındaki İslam sanatı etkili kabatmaların birlikteliği Hıristiyan ve İslam resim programlarının en başarılı ve ilginç örneklerindendir. Բնագիր. անգլերեն. Between 915 and 921 dates this church was built by the architech Kesis Manauel controllet by the king I Gagik who is from the dynasty of Armanian Vaspurakan the reliesf that are connected with Christian`s religion on the lover part of church wals and the reliefs that are connected with Islam’s religion on the upper, part of it’s wals have been existed lagether with on walls are succesfull and interesting sampleform Islam and Christian pictures programs. Թարգմ. Եկեղեցին կառուցվել է 915-921 թթ. հայոց Վասպուրականի իշխանական տոհմից Գագիկ Ա թագավորի հսկողությամբ ճարտարապետ տեր Մանվելի կողմից: Եկեղեցու որմերի ներքևի մասի` քրիստոնեական կրոնը ներկայացնող և վերնամասի իսլամական արվեստի ազդեցությունը կրող բարձրաքանդակների միասնությունը քրիստոնեական և իսլամական նկարչության արվեստի ամենահաջող և հետաքրքիր նմուշներից են:

Րաֆֆի Քորթոշյան, Ի՞նչ են թաքցնում Արևմտյան Հայաստանի պատմական հուշարձանների թուրքական ցուցանակները, «Վարձք», 2011, N 4, էջ 1-2:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 թ․

Ցուցանակ Ա

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2000 թ․

Ցուցանակ Բ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սթիվեն Սիմ
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2004 թ․

Ցուցանակ Գ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերագոտի եկեղեցու որմերին

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Պատկերագոտի եկեղեցու որմերին

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1972 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Ակնառու է վերականգնումից հետո հին դրոշն անհարկի վիթխարի նոր դրոշով փոխարինելը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արխիվային
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Սբ. Խաչ վանքի հյուսիսարևելյան անկյան մոտ գտնվող մատուռը. հատված գլանաձև վերջույթներով ատամնաշար հին ծածկասալերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Մատուռի տանիքը հարթ սալերով երեսապատումից հետո