Դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Դպրոց 1861 թ․

Վրաստան / Կախեթ / Թելավ / Թելավ

Պատմություն
1857 թ․

1857 թ. մի վավերագրում վկայված է, որ Թելավում 1 ուսուցչով և 15 աշակերտով գործել է դպրոց, հավանաբար, առանց շենքային հարմարությունների, իսկ 1860 թ. քայլեր են ձեռնարկվել դպրոցի շենքի կառուցման ուղղությամբ. «Առաջնորդն Հայոց Վրաստանի սրբազան Սարգիս Արքեպիսկոպոս Ջալալեանց, որ յանցեալ ամի այց արարեալ փոքու հօտին իւրոյ նահանգին Թէլաւայ. և տեսեալ դրութեանց նոցա, յորդորական և ճարտար բանիւք ազդեաց ի սիրտ և ի հոգի բոլոր քաղաքացւոց խորհիլ զօգուտ ազգին, դարման տանել ազգակործան ցաւոյն և զամենայն կարելի միջոցս ի կիր առնուլ վասն բանալոյ զազգային վարժարան, որով մայթ իցէ գտանել զկորուսեալ դրամն հայախօսութեան...»: Այս հորդորներին ընդառաջ են գնացել թելավաբնակ աստիճանավոր Եփրեմ Սուքիասյանցը, իշխան Զաքարիա Երկայնաբազուկ Արղությանցը, Գևորգ Տեր-Սարգսյանցը, հոգևոր գործերի վերատեսուչ Գրիգոր Սողրոյանցը, Ավետիք Խիթարյանցը, Մարգար Մարգարյանցը, Ղաղո և Հարություն Թաթոսյանցները, Նազար Հովհաննիսյանցն ու Հովսեփ Սիմոնյանցը, թիֆլիսեցի Զուրաբ Միրզոյանցը: Դպրոցի շենքի կառուցմանը էապես օգնել է հայտնի բարեգործ և ազգային գործիչ Ղաղո Թաթոսյանցը (1819-1866)՝ «...կառուցանելոյ ի միջակեդրոնի քաղաքիս արձակ յարմարաւոր մեծածախ շինուածոցն վասն ազգային ուսումնարանի, հանդերձ ամենայն հարկաւոր կրպակօք և սենեակօք...»: Շատ շուտով՝ նույն թվականի հունիսի 4-ին, Տ. Տ. Մատթեոս կաթողիկոսի բարեհաճությամբ Թելավի հայոց ծխական դպրոցը սկսեց գործել. «Սրամիտ մանկունք Հայոց հեշտիւ սկսան պարապիլ յուսումն Հայոց և ի սուղ միջոցիս ցուցանեն զնշան յառաջադէմ լինելոյ և ի լեզուս և ի բարբառս Հայոց»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 204-205: Երզնկեանց Ռոստոմ-Բէկ, Թէլաւ քաղաք ի Կախէթ.– «Մեղու Հայաստանի», 1861, № 21, էջ 164165: «Մեղու Հայաստանի», 1862, № 35, էջ 3:

1860 — 1861 թթ․

1860 թ. աշնանը, հոգաբարձուներ Հովսեփ Մարգարյանցի և Պողոս Ճկվինյանցի ջանքերով էլ «...հիմն արկաւ մեծակառոյց շինուածոց ազգային վարժարանի ի վերայ գետնոյ հին գերեզմանատան, սեպհական դրամօք և քրտնաջան աշխատութեամբք...»: Նորաշեն դպրոցի շենքն ամբողջացվեց 1861 թ. գարնանը (թերավարտ էին մնացել ծածկերը)՝ արհեստապետեր (ուստաբաշի) Ավետիք Խիթարյանցի և Մարգար Մարգարյանցի ջանքերի շնորհիվ: