Թելեթի Սբ. Գևորգ Վանք :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Թելեթի Սբ. Գևորգ Վանք

Վրաստան / Գարդաբան / Թելեթ

Պատմություն

Սրա «...շինարարական արձանագրությունը հավանական է, եկեղեցին հնանալուց և քանդվելուց հետո ամփոփվել է նույն Թելեթի հետագայում կառուցված եռհարկանի զանգակատան ստորին հարկի պատի մեջ»:

Լ. Մելիքսեթ-բեկ, Հայերը Վրաստանում, «Кавказ и Византия », N 1, Երևան, 1979, էջ 175:

1989 թ․

Խորհրդային տարիներին, ճիշտ է, վանքն այլևս չէր գործում, բայց շարունակում էր մնալ որպես մեծահռչակ ուխտատեղի: Անցած տասնամյակներին, յուրաքանչյուր տարի Համբարձման տոնի օրը մշտապես դեպի Թելեթի Սբ. Գևորգ են ձգվել Թբիլիսիի ու մերձակա բնակավայրերի հայ հավատացյալները: Բայց այդպես միայն մինչև 1989 թ.:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 57:

1909 թ․

1909 թ. վանահայր Դիոնեսիոս վարդապետը հայտնել էր, որ վանքը տուժել էր անակնկալ հեղեղից. «Նախ վանքի հարավային կողմում մեծ սենյակների որմի ներքևից կամուրջի տակ հեղեղը ողողելով տարել է որմի մի մասը...»:

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 53, ցուցակ 1, գործ 3417, թերթ 241:

Նորոգություն
1826 թ․

Այն պահից հետո, երբ 1826 թ. Ներսես Աշտարակեցի կաթողիկոսը Թելեթում վանահայր կարգեց Գևորգ քահանա Մեհրաբյանցին, դրությունն էապես փոխվեց: Սկսեցին վանքի տարբեր շենքերի նորոգման, կառուցման և բարեկարգման աննախադեպ մեծածավալ աշխատանքները. «Կառուցան անդանօր երկյարկեան բազնմաւոր սենեակք ի պէտս ուխտաւորաց...»: Այդ առթիվ թողնված արձանագրությունը փորագրված է մարմարե սալիկի վրա:

Սարգիս Ջալալեանց, Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, հ. Բ, Տփղիս, 1858, էջ 74:

1889 թ․

1889 թ. վանահայրը հոգևոր իշխանություններին զեկուցել էր վանքի կրկին քայքայված լինելու մասին:

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 56, ցուցակ 6, գործ 31, թերթ 64:

1901 թ․

1901 թ. վանահայր Թադեոս վարդապետը զեկուցել էր եկեղեցու ծածկերի թիթեղապատման աշխատանքների ավարտի մասին:

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 56, ցուցակ 6, գործ 437, թերթ 5:

Քահանա
1826 թ․

1826 թ. Ներսես Աշտարակեցի կաթողիկոսը Թելեթում վանահայր կարգեց Գևորգ քահանա Մեհրաբյանցին:

Սարգիս Ջալալեանց, Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, հ. Բ, Տփղիս, 1858, էջ 74:

Վանահայր
1887 թ․

1887- ի հունիսից վանահայր է կարգվում Հմայակ Տեր-Սարգսյանցը:

«Նոր- Դար», 1887, N 202, էջ 2:

Նկարագրություն
15 — 17 դդ․

Հնավայրի տարածքում պահպանվել են 15-17-րդ դարերին վերաբերող մի քանի խաչքարեր:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 56:

1912 — 1913 թթ․

1912-1913 թթ. վանքի կազմում իրենց ծախսով ուխտավորների համար նոր սենյակներ են կառուցել թիֆլիսեցի վաճառականներ Սարգիս Ստեփանյանն ու Գևորգ Գրիգորյան Ավագյանցը:

«Արարատ», 1913, փետրվար- մարտ, էջ 111:

Քանդում
1989 թ․

Արդեն բազմիցս գործարկված սցենարով, այն է՝ վերանորոգման անվան ներքո եկեղեցին յուրացնելու-վերացնելու նպատակով 1989 թ. սկսեցին Սբ. Գևորգի ձևափոխման աշխատանքները: Արդյունքում անհետացան ավելի քան մեկ տասնյակ վիմագիր արձանագրությունները, քանդեցին հայոց եկեղեցիներին բնորոշ խորանի բարձր բեմը, հյուսիսային պատի միջից քանդեցին ու ոչնչացրին մկրտարանի միակտոր ավազանի քարը (արձանագիր էր), իսկ մի քիչ ժամանակ անց արդեն հայկական հետքերից մաքրագործված եկեղեցում հայտնվեց վրաց քահանան:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 57-58:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1830 թ․

Արձանագրություն` փորագրված մարմարե սալիկի վրա.
ԲՈԼՈՐ ՕԹԵՎԱՆՔՍ ՍԲ ԳԷ(ՈՐԳ ՎԱՆԱՅՍ ԹԷԼԷԹԻ Ի ( ՀԻՄՆԱՐԿՈՒԹ(ԵՆ)Է ՇԻՆԵՑ(Ա)Ւ ԱՐ(ԴԵԱՄԲ ԲԱՐԵՊԱՇՏ ՀԱՍԱՐԱ(ԿՈՒԹԵ(Ա)Ն, ՁԵՌԱՄԲ ԵՎ ԱՇԽԱՏԱՆՕՔ Տ(Է)Ր ԳԷՈՐԳ ԱՒԱԳ Ք(Ա)Հ(Ա)Ն(Ա)ՅԻՆ ՄԵՀՐԱՊԵ(Ա)ՆՑ ՅԱ(ՄԻ Տ(ԵԱՌ)Ն 1830- ԻՆ:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 56:

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Յուրացում 1997 թ․

ԹԵԼԵԹԻ ՍԲ. ԳԵՎՈՐԳԸ ՀԱՅՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ ՈՉ ԵՎՍ Է ԿԱՄ, ԱՅԴ ՈՒԽՏԱՏԵՂԻՆ ԷԼ ՄՈՌԱՑԵՔ, ՀԱՅԵՐ, ԵԹԵ ԿԱՐՈՂ ԵՔ…
«Սովորականի պես Համբարձման տոնի օրը հայերի բուռն բազմությունը այցելեց Թելեթ, բայց այդ վրաց քահանան անամոթաբար պնդեց, որ բոլոր հայերը թողնեն ու հեռանան վանքի տարածքից և որ այն վրացական է և հայերն այդտեղ անհարկի են հավաքված: Վրդովված հավատացյալները լռելայն տարան վիրավորանքը, միայն հաջորդ օրը նրանց մի խումբը ներկայացավ Վրաստանի թեմի առաջնորդին՝ (արքեպիսկոպոս Գևորգ Սերայդարյան) կատարվածի մասին տեղեկացնելու համար: Ի մեծ հուսախաբություն վրդովված և հուզված հավատացյալների՝ առաջնորդը հանգիստ տոնով խորհուրդ տվեց. «Այնտեղ, այն տունը, ուր ձեզ չեն ընդունում, մի գնացեք»: Չգիտենք, թե որ իմաստունի կամ առաքյալի խոսքերը հիշեց ու կրկնեց առաջնորդն այդ պահին, բայց միայն կարող ենք հավաստիացնել, որ բոլոր ներկաներին պատեց անհույս լքվածի, անտեր ու անհովիվ իրականության ծանր ու ճնշող զգացումը: Թելեթի Սբ. Գևորգը օտարվեց, իսկ դրա մեղավորը անհագ յուրացնողը չէ, այլ մեր անտարբերությունը: Թելեթը խլվեց ու միացավ արդեն վրացացված Վերայի Սբ. Խաչին, Զառիվայրի Սբ. Կարապետին, Սբ. Բեթղեհեմին ու Կուսանաց Սբ. Ստեփանոսին, Ճուղուրեթի Սբ. Աստվածածին, Նորաշենի Սբ. Աստվածածնին, Քարափի Սբ. Գևորգին ու Շավնաբադի Սբ. Գևորգին և... մինչև ո՞ւր և էլի ինչքա՞ն: Եկեղեցի ունենք՝ եկեղեցական չունենք... այն զբաղված է քանդված տաճարներից փրկված մասունքները օտարներին նվիրելով (օրինակ՝ Ջգրաշենի Սբ. Ավետյաց եկեղեցու զանգը): Եվ մի՞թե իսկապես վերջն է սա ու ելք չկա...»:

Սամվել Կարապետյան, «Առերեսում», N 21, 1997 թ.:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1997 թ․