Մրակովալ Գյուղատեղի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Մրակովալ Գյուղատեղի

Վրաստան / Ջավախք / Ախալքալաք / Խավեթ

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 28 կմ հարավ-արևմուտք, Կուր գետի աջ ափից 1 կմ հեռու, ծ. մ. 1780-1800 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225:

Պատմություն
1595 թ․

Հայտնի է, որ 1595 թ. Մրակվալ անվանաձևով հիշվող գյուղն ունեցել է 26 տուն բնակիչ և պետական գանձարան մուծել 22.500 ակչե: Տնատեր բնակիչների մեջ, ի թիվս հայկական միջավայրում լայն տարածում գտած օտարոտի անձնանունների, առկա են նաև զուտ հայկական անուններ, ինչպես օրինակ, Աստվածատուր:

”გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 278-279: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225:

Բնակչություն
1705 — 1706 թթ․

Առնվազն միջնադարից հայաբնակ Մրակոլի բնակիչները, ԺԷ դարի առաջին կեսին Ախալցխայի փաշաների բռնություններին տեղի տալով, ընդունել են մահմեդականություն և միայն այդ կերպ շարունակել գոյատևել հայրենի գյուղում: 1705-1706 թթ.` տանուտեր Դերվիշ Մեհմեդի օրոք, հարկվել է 17.500 ակչե:

”ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 118: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225:

1877 — 1878 թթ․

1877-78 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Մրակովալը համալրվել է Ծաղկայից և Ալեքսանդրապոլից փոխադրված հայերով. «...ազգաբնակութիւնը վերջին ռուս-թրքական պատերազմից յետոյ Ծալկայից և Ալէքսանդրապոլից գաղթելով՝ բնակութիւն են հաստատել այս գիւղում»:

Բլրցեան Արսէն քահ., Մի մոռացուած գիւղ Ջաւախքում.– «Համբաւաբեր», 1916, N17, էջ 528: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225:

1884 — 1945 թթ․

1884 թ. գյուղում թուրքերի և նորաբնակ հայերի քանակական հարբերությունը հավասար էր. «15 տուն հայեր և 15 տուն տաճիկ»: Ինչպես ցույց են տալիս հետագա շրջանի վիճակագրական նյութերը, ժամանակի ընթացքում հայերը քանակապես գերազանցել են: Օրինակ, 1912 թ. վերջիններս 30 տուն էին, իսկ թուրքերը՝ 10: 1914-ին գյուղի 52 տնից թուրքեր էին 20-ը, իսկ 1916 թ-ին՝ 55 տնից 20-ը: Գյուղը շեն էր մինչև 1940-ական թվականները, ընդ որում, թուրքերն աքսորվեցին 1944 թ., իսկ հարևան Խավեթ փոխադրվելով` հայերը գյուղը լքեցին 1945 թ.:

«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: «Հորիզոն», 1912, N 284, էջ 5: «Ջավախք», 1914, N 15, էջ 127-128: Բլրցեան Արսէն քահ., Մի մոռացուած գիւղ Ջաւախքում.– «Համբաւաբեր», 1916, N17, էջ 528: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225-226:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 122 մրակովալցիներից 48-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:

Նկարագրություն

Մրակովալը Ջավախքի բազմաթիվ գյուղերից զանազանվել է հատկապես մրգատու այգիների ու պարտեզների առկայությամբ. «Գիւղացիք պարապում են գլխաւորապէս երկրագործութեամբ և անասնապահութեամբ. ունին նաև պարտէզներ և բանջարանոցներ: Պարտէզների և բանջարանոցների վրայ կանոնաւոր հոգս, խնամք չեն գործադրում, որ կարողանան լաւ արդիւնք ստանալ: Պարտէզներում կան տանձենի, խնձորենի, ծիրանի, թթենի, բալենի և սալորենի, բանջարանոցներում բուսնում է վարունկ, սոխ, համեմ, կոտեմ, բազուկ, գետնախնձոր, դդում և ճակընդեղ...»:

Բլրցեան Արսէն քահ., Մի մոռացուած գիւղ Ջաւախքում.– «Համբաւաբեր», 1916, N 17, էջ 528: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 225:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Մրակոլ
Մրակվալ

Գյուղի հայ բնակչության թվաքանակի աճը ներկայացրել է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1878		52	48	100		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1880		52	50	102		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 86-87: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1881		49	50	99		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1882		52	53	105		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1883		54	55	109		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1884	15					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1885		57	59	116		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1886		57	59	116		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1887		67	73	140		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1889		75	73	148		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1890		77	78	155		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1891		78	82	160		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1892		84	82	166		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 114: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1893		88	85	173		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1894		88	85	173		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 167-168: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1897		100	91	191		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 140-141: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1898		107	102	209		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 162: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1899		107	104	211		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1900		106	107	213		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1901		106	117	223		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1902		112	117	229		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1905		132	120	252		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 259-260: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1906		154	127	281		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1908	23	144	130	274		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1910		155	136	291		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1912		158	144	302		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1914		163	148	311	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում ցույց է տրված 413 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 160):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 170-171: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1915	33			313		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 900, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1916		162	149	311		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226:
1921		75	65	140		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 226: