Գերեզմանոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Գերեզմանոց

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) / Նախիջևան / Երնջակ / Ջուղա

Տեղադրություն

Գերեզմանատունը տարածվում էր Արաքս գետի ձախ ափին, երեք բլուրների վրա և եզակի էր ոչ միայն խաչքարային արվեստի, այլև` թվաքանակի տեսանկյունից:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Պատմություն
1648 թ․

1648 թ. գերեզմանատուն այցելած ֆրանսիացի միսիոներ-ճանապարհորդ Ալեքսանդր դը Ռոդեսը տեղում արձանագրել է 10 հազար կանգուն և գեղաքանդակ խաչքար, սակայն 20-րդ դարասկզբին արդեն մնացել էր շուրջ 6 հազար խաչքար ու խոյաձև տապանաքար:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Ջուղայի խաչքարերը արվեստի մշակման կատարելությամբ բաժանվել են երեք ընդհանուր խմբի: Առաջին խմբին վերաբերվում են 9-13-րդ, երկրորդը՝ 14-15-րդ դարերի, իսկ երրորդը՝ 16-րդ դարի սկզբից մինչև 1605 թ. հուշարձանները:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Վարդագույն ու դեղնագույն քարերից կերտված, վերից վար հավասար լայնությամբ և 2-2,5 մ բարձրությամբ խաչքարերի հորինվածքի կենտրոնն ավելի խորաքանդակ էր, ուր խաչապատկերները և երկշերտ քանդակներն առանձնահատուկ կերպով ստեղծում էին լույս ու ստվերի խաղ: Խաչքարերը հարդարված էին գեղազարդ վարդյակներով, բուսական, երկրաչափական և կենցաղային բազմազան հրաշագեղ քանդակներով, վերնամասում հաճախ պատկերված էին Քրիստոսը, ավետարանիչներն ու Աստվածամայրը: Ասեղնագործ նրբությամբ և բազմաձև քանդակներով մշակված էին ոչ միայն խաչքարերը, այլև տապանաքարերը: Գերեզմանաքարերի մեծագույն մասն ուներ ելնդագիր կամ փորագիր հայերեն արձանագրություն:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Խորհրդային տարիներին Ջուղայի հռչակավոր գերեզմանատունը ոչ միայն չի արժանացել Նախիջևանի Հուշարձանների պահպանության վարչության ուշադրությանը, այլև պետական հովանավորությամբ գերեզմանաքարերը շարունակաբար ջարդվել և օգտագործվել են որպես շինանյութ: Ավելին, երկրամասի ադրբեջանական իշխանությունների հրահանգով 1998 թ. նոյեմբերին սկսվեց Ջուղայի գերեզմանատան ավերումը: Միայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջամտությամբ հաջողվեց ժամանակավորապես կասեցնել աննախադեպ վանդալիզմը:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

2002 թ․

2002 թ. նոյեմբերի 9-ից գերեզմանատան ոչնչացումը վերսկսվեց. խաչքարերի ու տապանաքարերի մի մասը տապալվեց, մի մասն էլ տեղափոխվեց անհայտ ուղղությամբ: Արաքսի իրանական ափից ականատեսների կողմից 2002 թ. աշնանը կատարած լուսանկարները փաստեցին, որ տեղում կանգուն ոչ մի խաչքար չի մնացել:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Անպատժելիությունից խրախուսված Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունները 2005 թ. դեկտեմբերի 10-14-ին հասան իրենց վաղեմի նպատակին. վերջնականապես ոչնչացվեց Ջուղայի գերեզմանատունը: Այդ ոճիրն իրագործեցին ադրբեջանական բանակի մոտ 200 զինվորները. նրանք ծանր մուրճերն ու քլունգները զենք դարձրած՝ խճազանգվածի վերածեցին և բեռնատար մեքենաներով Արաքս գետը թափեցին Ջուղայի գերեզմանատան այն խաչքարերն ու տապանաքարերը, որոնք «դիմացել» էին 1998-2002 թվականների մշակութային ջարդին:

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

2006 թ․

Միմյանց կից երեք բլուրները, որոնք ծածկված էին հազարավոր խաչքարերով ու տապանաքարերով, 2006 թ. մարտի սկզբից դարձել են ադրբեջանական բանակի ռազմական հենակետ ու հրաձգարան: Այսօր հազարավոր աճյունների վրա կանգնեցված հրաձգարանը մի անգամ ևս Ադրբեջանի ցայտուն և հարազատ պատկերն ու բարոյական չափանիշն է ներկայացնում: Ուղղակի Պարսկաստանի սահմանին գտնվելով, հրաձգարանն իր բուն նշանակությամբ երբեք չի կարող գործել: Դա կատարված ոճրագործությունը քողարկելու և «զինվորական գոտու» պատճառաբանությամբ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի քննիչ հանձնախմբերի մուտքը արգելելու միջոց է...

Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արամ Վրույր
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1915 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արամ Վրույր
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1915 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ռաֆայել Աբգարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1986 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ռաֆայել Աբգարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1986 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արփիար Պետրոսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1998 թ․

Գերեզմանոցը բոլդոզերով ոչնչացնելու պահին. (1998 թ.):

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1976 թ․

Կանգուն հազարավոր խաչքարեր:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Գեղամ Գևոնյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2002 թ․

Խաչքարերը արդեն տապալված վիճակում:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Ադրբեջանական բանակի ձեռքով գետնատարած խաչքարերը 2005 թ. խճազանգվածի վերածելու ժամանակ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Ադրբեջանական բանակի ձեռքով գետնատարած խաչքարերը 2005 թ. խճազանգվածի վերածելու ժամանակ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Ադրբեջանական բանակի ձեռքով գետնատարած խաչքարերը 2005 թ. խճազանգվածի վերածելու ժամանակ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Գեղամ Գևոնյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1998 թ․

Գերեզմանոցը մասամբ ավերակված.(1998 թ.

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հրայր Բազե Խաչերյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2002 թ․

Գերեզմանոցի բոլոր խաչքարերը տապալված. (2002 թ.):

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տիեզերքից
Հեղինակը http://earth.google.com
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2003 թ․

Գերեզմանոցի բոլոր խաչքարերը տապալված. տեսքը տիեզերքից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Տապալված գերեզմանաքարերն ադրբեջանական բանակի ուժերով ոչնչացնելու պահին. (2005 թ., դեկտեմբերի 14-15)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Տապալված գերեզմանաքարերն ադրբեջանական բանակի ուժերով ոչնչացնելու պահին. (2005 թ., դեկտեմբերի 14-15)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Ռաֆայել Աբգարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1986 — 1987 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Զավեն Սարգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1986 — 1987 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արթուր Գևորգյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2005 թ․

Խճազանգվածի վերածված խաչքարերն ու տապանաքարերը հնավայրից հեռացնելու և երկաթուղագծի արաքսահայաց կողմում թափելու պահը. 2005 թ. դեկտ. 14-15)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2006 թ․

Ռազմական հենակետ և հրաձգարան ոչնչացված գերեզմանոցի երեք բլուրների տեղում. 2006 թ., մարտ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Միջնադարյան ընդարձակ գերեզմանոցի հարյուրավոր խաչքարերը 1970-1980-ական թվականներին մետաղական սեպերի օգնությամբ վերածվում էին խորանադների և փոխադրվելով այլ վայրեր` օգտագործվում շինարարության մեջ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Զավեն Սարգսյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Արամ Վրույր
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1915 թ․