Կարապետյան Եկեղեցական-ծխական դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Կարապետյան Եկեղեցական-ծխական դպրոց 1844 թ․

Վրաստան / Ախալցխա / Ախալցխա

Պատմություն
1842 թ․

Կարապետ արքեպիսկոպոսի կարգադրությամբ 1842 թ. Ախալցխայում սկսվում են դպրոցի կառուցման աշխատանքները:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 98, թ. 96: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 106:

1843 թ․

1843 թ. քաղաքում ծխական դպրոց բացելու և նյութապես ապահովելու նպատակով որոշվում է, որ Ախալցխայի առաքելական եկեղեցիները յուրաքանչյուր տարի միասնաբար վճարեն 260 ռուբլի:

Արևելահայության կրթական գործի վիճակը 1830-1870 թթ., «ԲՀԱ», 1987, N 1, էջ 68: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 106:

1844 թ․

1844 թ. տեղի է ունենում դպրոցի հանդիսավոր բացումը:

Գեղամեանց Յ., Նամակ Ախալցխայից, «Փորձ», 1876, N 1, էջ 442: Այլ տեղեկության համաձայն բացվել է 1836 թ. (Иванов В., Город Ахалцих, Тифлисской губернии, “Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа”, вып. V, Тифлис, 1886; вып. VII, Тифлис, 1889, էջ 213): Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 106:

1858 թ․

1858 թ. դպրոցի կացության մասին նշվել է. «...յԱխլցխայ գտանի մի վարժարան, յորում են վարժապետք 7, և աշակերտք 180, ծախքն հատուցանեն յեկեղեցական արդեանց 400 ռուբլի, չունի որպիսի և իցէ աղբիւրս արդեանց»:

Մատենադարան, թղթ. 157, վավ. 129, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 106:

1869 թ․

Հայտնի է, որ Սուքիաս վարդապետ Պարզյանցն իր փոխառաջնորդության առաջին իսկ տարում` 1869 թ., բարեկարգում է Կարապետյան դպրոցը և հրավիրում նոր ուսուցիչներ, որոնց թվում էր Խաչատուր Աբովյանի որդին` Վարդան Աբովյանը: Նա դասավանդել է ֆրանսերեն (գաղղիերեն) և ռուսաց լեզու:

«Մեղու Հայաստանի», 1870, N 9, էջ 67-68: Հավելում ենք մի քանի մանրամասներ Վարդան Աբովյանի կենսագրականից. ծնվել է 1840 թ. Թիֆլիսում: 1849 թ. փոխադրվել է Թիֆլիս, սովորել նախ Գրիգոր Խատիսյանի պանսիոնում, ապա ուսումը շարունակել է Դորպատի համալսարանում` ստանալով ռուսաց լեզվի ուսուցչի վկայական: Դասավանդել է Տալլինում, Թիֆլիսում, Ախալցխայում, Երևանի թեմական դպրոցում, Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում և այլուր: Վախճանվել է 1896 թ.-ին և ամփոփվել Էջմիածնի Սբ. Գայանե վանքի բակում (Ստեփանյան Գ., Կենսագրական բառարան, հ. Ա, Երևան, 1973, էջ 16: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1870 թ․

Վարդան Աբովյանի տեսչության տարիներին (1870-71 թվականներ) դպրոցում 4 առարկա է (աշխարհագրություն, թվաբանություն, ազգային և ընդհանուր պատմություն) դասավանդել Ղազարոս Աղայանը:

Աղայան Ղ., Երկերի ժողովածու, հ. 4, Երևան, 1963, էջ 453: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

Վ. Աբովյանին փոխարինել է Գևորգ Բարխուդարյանը:

Մանկավարժ, թարգմանիչ, գրող Գևորգ Նիկողայոսի Բարխուդարյանը ծնվել է 1835 թ. Թիֆլիսում: Սովորել է Դորպատի համալսարանում: Մանկավարժական գործունեություն է ծավալել Նախիջևանում, Ագուլիսում, Ախալցխայում, Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում: Աշխատակցել է «Հյուսիսափայլ», «Մուրճ», «Լումա», «Փորձ» հանդեսներին և հայտնի է եղել Գ. Բ., Գ. Թ., Վարուժան ծածկանուններով: Մահացել է 1913 թ. Թիֆլիսում (Ով ով է. հայեր, կենսագրական հանրագիտարան, հ. Ա, Երևան, 2005, էջ 214: Տե՛ս նաև Հովակիմյան Բ., Հայոց ծածկանունների բառարան, Երևան, 2005, էջ 574): Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

Դպրոցի նախակրթարանի առնչությամբ գրվել է. «Այցելությունս սկսեցի նախակրթարանից: Այդ դասարանը բուն ուսումնարանի շենքից անջատված էր, ինչպես անջատված է լինում գոմը լավ շենքերից: Եվ հենց գոմի էլ նման էր արտաքուստ, իսկ ներքուստ նման էր խոզանոցի...: Անկարգ, անկանոն, ամեն մեկի ձեռին մի առանձին գիրք կամ տետրակ, իսկ վարժապետը մի կատարյալ վայրենի, ...մի երկայն ճիպոտ ձեռին մեկի գլխին էր խփում, մյուսի ձեռներին: Ինքը սարկավագ էր, տերտերի հագուստով...»:

Աղայան Ղ., Երկերի ժողովածու, հ. 4, Երևան, 1963, էջ 454: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1872 թ․

1872 թ. դպրոցն ուներ երկու դասարան: Ի դեպ, ըստ հոդվածագրի` երկրորդ դասարանը, որտեղ ուսանում էր 3 աշակերտ, անհրաժեշտ էր փակել կրկնապատիկ ծախսերից խուսափելու համար (90 աշակերտի համար ծախսվել է 200 ռուբլի, այն դեպքում, երբ մի քանի տարի առաջ 200 աշակերտի համար այդ գումարը կազմել է 1500 ռուբլի):

«Մշակ», 1872, N 38, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1873 թ․

1873 թ. դպրոցի նախակրթարանի համար հաստատվել էին Տեր-Ղևոնդյանցի «Մայրենի լեզու» և Օվշինսկու “Родное слово” դասագրքերը:

«Մեղու Հայաստանի», 1873, N 4, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1877 — 1886 թթ․

1877-1886 թվականների ընթացքում դպրոցում սովորել է 4197 երեխա:

Иванов В., Город Ахалцих, Тифлисской губернии, “Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа”, вып. V, Тифлис, 1886; вып. VII, Тифлис, 1889, էջ 213: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1879 թ․

1879 թ. հոկտեմբերին «...կովկասեան ուսումնարանի շրջանի պ. հոգաբարձուի առաջարկութեամբ հաւաքվեցան մեր քաղաքի առաջաւոր անձինքներից մի քանիսը: Այդ ժողովում առաջարկվեցաւ եկեղեցու գաւթում գտնված ժողովրդական ուսումնարանը փոխադրել մի աւելի յարմարաւոր տեղ, որովհետև յիշեալ ուսումնարանի տեղի դրութիւնը համապատասխան չէ առողջապահական կանօններին: Մեր քաղաքացիները դարձեալ մի տարի ժամանակամիջոց խնդրեցին փոխադրութեան համար և խոստացան հարկաւոր վերանորոգութիւններն անել յիշեալ ուսումնարանի շինութեան մէջ»:

«Մշակ», 1879, N 187, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1884 թ․

1884 թ. հոկտեմբերի 28-ին 800 մարդու և քաղաքի առաջնորդ Խորեն վարդապետ Ստեփանեի մասնակցությամբ հին առաջնորդարանում կայացած ժողովի ընթացքում որոշում է ընդունվում դիմել Սբ. Էջմիածնի սինոդին Կարապետյան դպրոցը վիճակայինի վերածելու խնդրանքով:

«Մեղու Հայաստանի», 1884, N 94, էջ 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107-108:

1885 — 1890 թթ․

Կարապետյան դպրոցի ուսուցիչների թվում էր նաև ազգագրագետ Երվանդ Լալայանը, որը 1885-1890 թվականների ընթացքում, ի թիվս Ալեքսանդրապոլի և Ախալքալաքի, դասավանդել է նաև Ախալցխայում:

Լալայան Ե., Երկեր, հ. 1, Երևան 1983, էջ 7: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1886 թ․

1886 թ. նախատեսված էր կառուցել նոր շենք, քանի որ «...Կարապետեան դպրոցի շինութիւնը շատ հնացած է և անպէտք, չը նայելով, որ դպրոցն ունի բաւական նշանաւոր տարեկան արդիւնք»:

Иванов В., Город Ахалцих, Тифлисской губернии, “Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа”, вып. V, Тифлис, 1886; вып. VII, Тифлис, 1889, էջ 213-214: «Մեղու Հայաստանի», 1886, N 54, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1887 թ․

Խնդրո առթիվ 1887 թ. գրվել է. «...տեղւոյս Կարապետեան դպրոցը յիսուն տարի է, որ գոյութիւն ունի. նա շինուած է երջանկայիշատակ Կարապետ արքեպիսկոպոսից: Դպրոցի հին շինութիւնը արդի ուսման պահանջի համեմատ ’ի վաղուց հետէ անբաւարար ճանաչուելով` հարկ էր համարվում վերանորոգելու: Եւս առաւել այս վերջին տաս տարուայ ընթացքում զգացուեց դպրոցի ընդարձակելու, վերանորոգելու հարցը: Այդ ամեն մի հոգաբարձու վկայում էր, խոստովանում էր, սակայն չէր ձեռնարկում շինութեան գործին, միջոցներ չը լինելու պատճառաւ: Գործը այսօր վաղուան էր թողնում: Աւելի քան զգալի դարձաւ դպրոցի վերանորոգելու, ընդարձակելու հարցը սորանից հինգ տարի առաջ: 1883 թուին գոցուեց Վարդանեանց մասնաւոր դպրոցը, որտեղ բաւականաչափ աշակերտ էր ուսանում: Առաջ Կարապետեան դպրոցի պակասը լրացվում էր թաղական դպրոցներով և յիշուած մասնաւոր դպրոցի գոյութիւնով: Իսկ երբ գոցուեց վերջապէս մասնաւոր դպրոցը, այն ժամանակ հոգաբարձութիւնը ազգային դպրոց ընդունել տալու ցանկացող խնդրատու ծնողներին բացասած չ’լինելու համար` մտադրուեց անշուշտ վերանորոգել դպրոցը: Այդ թուի հոգաբարձութեան օրով կազմում է շինելի դպրոցի նախահաշիւը և յատակագիծը: Սակայն այդ թուի հոգաբարձութեան օրով չի իրագործում այդ, միջոցներ չը լինելու պատճառաւ: Այս հարցը կրկին արծարծվում է դպրոցների գոց դրութեան միջոցին: Արժանապատիւ Խորէն ծ. վ. Ստեփանէի յաջորդութեան ժամանակ ժողով է կայանում այդ մասին, ընտրվում են շինութեան հոգաբարձուներ: Որոշ պայմանով տրւում է դպրոցի ներքնայարկը կապալառուի: Դպրոցների գոց լինելուց խնայվում է եկեղեցապատկան կալուածներից ստացուած տարեկան կապալադրամը, որով միջոց է տրւում անմիջապէս շինութեան ձեռնարկութեան: Շինութիւնը սկսվում է, յանկարծ ինչ-ինչ պատճառներով շինութեան միջոցին կոնսիստորիայից արգելք է տրւում շինութեան շարունակութեանը: 1886 թուին կրկին հրաման է գալիս շինութիւնը սկսելու: Շինութիւնը նորից սկսում է, սակայն նա հոգաբարձուների անհոգութեան և թուլութեան պատճառաւ, ցօրս թերի է մնում»:

Հր., Նամակ Ախալցխայից, «Արձագանք», 1887, N 41, էջ 652-653: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1887 թ․

1887 թ. հոկտեմբերի 27-ին Ախալցխա ժամանած Թիֆլիսի թեմի առաջնորդ Արիստակես եպիսկոպոս Սեդրակյանի կարգադրությամբ դպրոցի շինարարարական աշխատանքներն անհապաղ պետք է շարունակվեին և շուտափույթ ավարտվեին:

Հր., Նամակ Ախալցխայից, «Արձագանք», 1887, N 41, էջ 653: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1889 թ․

1889 թ. Կարապետյան դպրոցի տեսուչ է նշանակվում Ստեփանոս Մալխասյանը:

«Արձագանք», 1889, N 32, էջ 477: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1891 թ․

1891 թ.-ից ախալցխացի թատերասերների ջանքերով դպրոցում ներկայացումների համար կառուցվել է բեմ, որը, սակայն, տակավին 1894 թ. «...բաւական աղքատ է, զուրկ ամենաանհրաժեշտ և կարևոր պարագաներից: Թատերասիրաց խումբը որոշել է փետրվարի 6-ին մի ներկայացում տալ յօգուտ դպրոցի բեմի...»: Փետրվարի 17-ին Աղ. Երիցյանի «Սխալ հաշիւը» և Մադաթյանի «Մադոյի կտակը» բեմադրված ներկայացումների արդյունքում նշյալ նպատակի համար հավաքվում է 180 ռուբլի:

«Արձագանք», 1894, N 13, էջ 2: «Արձագանք», 1894, N 22, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

1893 թ․

1893 թ. դպրոց այցելած ականատեսը նշել է. «Քաղաքը ունի երկու կարեւոր վարժարաններ, որոնցմէ մին կը պատկանի Հայ համայնքին, իսկ երկրորդը` Ռուս պետական վարժարան մըն է: Հայոց վարժարանը ուսում կուտայ 300ի մօտ պատանիներու և երիտասարդներու և ա՛լ աւելի մեծ թուով աղջիկներու: Թէ՛ լուսաւորչական և թէ՛ կաթոլիկ հայերը այս դպրոցը կը յաճախեն. կրօնքի դասերը իւրաքանչիւր յարանուանութեան պատկանող տղոց առանձինն կը տրուին, իրենց սեպհական ուսուցիչներու կողմէ: Մեզի ըսին, թէ վարժարանին տարեկան եկամուտն է 14.000 րուպլի, առանց հաշուելու աշակերտուհիներէն գանձուած թոշակը. եկամուտի գումարին մէջ հաշուուած է վարժարանին կալուածը եղող թատրոնին հասոյթը»:

Լինչ Ֆ. Պ., Հայաստան. ուղևորութիւններ և ուսումնասիրութիւններ, հ. Ա, թարգմ.` Լ. Լարենցի, Կ.Պոլիս, 1913, էջ 32: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108:

Առաջին աշխարհամարտի տարիներին քաղաքի հայկական դպրոցների շենքերը հանգամանքների բերումով տրամադրվում են զինվորականությանը. «...քաղաքիս չորս եկ. ծխ. դպրոցների շէնքերը, ինչպէս և միւս տարրական դպրոցներինը գրաււում են զինուորական կարիքների համար: Մեր դպրոցական շէնքերից Փրկչինը լինելու է ժամանակաւոր հիւանդանոց: Բոլոր շէնքերն էլ ստանալու են վարձատրութիւն, հաշւելով իւրաքանչիւր զինուորին 16 րուբլի տարեկան: Փրկիչ և Գր. Լուսաւորիչ դպրոցները ուսումը շարունակելու են ճաշերից յետոյ տեղիս առևտրական դպրոցում, իսկ օր. Սահականուշեան և Արղութեան դպրոցները` իգական գիմնազիայում նոյնպէս ճաշերից յետոյ...»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 48, ց. 1, գ. 390, թ. 48: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 108-109:

1915 թ․

Հայտնի է, որ 1915/1916 ուստարվանից, երբ զինվորական իշխանությունները գրավել էին Կարապետյան դպրոցի շենքը, Ախալցխայի հայոց դպրոցները հայտնվում են բավականին անմխիթար դրության մեջ. «Սենեակների սակաւութեան պատճառով հոգաբարձութիւնը հարկադրւեց ձեռքի տակ ունեցած շէնքերի փայտանոցները ու խոհանոցները մի կերպ պատերը սպիտակացնելով դասարանների վերածել: Այսպիսով, ստեղծւեց մի դրութիւն, որ աշակերտները լցւեցին նեղ ու մութ, խոնաւ և միանգամայն անյարմար դասարանների մէջ»:

Ստեփանեան Մ., Ախալցխայի հայոց դպրոցների շուրջը, «Շարժում», 1917, N 13, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:

Ստեղծված կացության մասին նշվել է նաև, որ «...ութհարիւրի չափ երեխաներ թափւեցին միւս երկու փոքր շէնքերը: Դպրոցական պարապմունքները շարունակւեցին այնուհետև չափազանց աննպաստ պայմաններում: Ուսումը և դասաւանդութիւնը կատարւում էր երկնւագ` ճաշից առաջ և յետոյ: Որպէսզի օրը մթնելուց առաջ ուսումը վերջանար դպրոցում, կատարւեցին դասերի տևողութեան կրճատումներ. կրճատումներ էին լինում որոշ առարկաների նկատմամբ մանաւանդ աշնանային և ձմեռային ամիսներում»:

Ստեփանեան Մ., Արմենակ Սարայտարեան, «Շարժում», 1918, N 26, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:

1917 թ․

1917 թ. օգոստոսին Դպրոցական ժամանակավոր ղեկավար մարմնի և հոգաբարձության միջնորդությամբ Զինվորական խորհրդի գործադիր կոմիտեն որոշում է ընդունում ազատել դպրոցի շենքը և այն վերստին օգտագործել որպես դպրոց:

«Շարժում», 1917, N 6, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:

1968 թ․

1968 թ. դպրոցի շենքը քանդել են և տեղում կառուցել շրջանային ուղեպահ-շտաբ:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ էջ 40: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:

Նորոգություն
1858 թ․

1858 թվականին ռուսաց կայսեր այցելության առթիվ` Կարապետյան դպրոցը վերանորոգվում է. «...մեծ ուրախութիւն այս էր ազգիս, որ մեր հոյակապ ուսումնարանը քայքայեալ գոլով, հոգունակութեամբ յիշեալ հանդիսագրին վերանորոգեցաւ ամսով յառաջ, այժմ հիւրընկալու պատրաստուեցաւ Կայսերազուն հիւրերու իբրև քաղաքիս շինութեանց մէջ ամէնէն առաջինը և ամէնէնը վայելուչը...»:

«Մեղու Հայաստանի», 1858, N 41, էջ 325: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 106:

1870 թ․

1870-ական թվականների վերջերից անհրաժեշտություն էր դարձել դպրոցի վերանորոգությունը:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1883 թ․

1883 թ. նորընտիր հոգաբարձությունը քայլեր է ձեռնարկում դպրոցի վերանորոգման ուղղությամբ. «...մտադիր է գարնան տեղւոյս Կարապետեան տղայոց ուսումնարանի վերնայարկը շինել, որ ներկայ հանգամանքներում անհրաժեշտ է, որովհետև աշակերտների թիւը անասելի կերպով շատացել է անցեալ տարիների համեմատութեամբ. միևնոյն ժամանակ շինութիւնը հին և քայքայուած լինելով կարօտ է վերանորոգման: Այդ պահանջը վաղուց ի հետէ զգացուել էր...: Նորընտիր հոգաբարձութիւնը քաջ ըմբռնելով թատրոնի, մշտական բեմի կարևորութիւնը և նորա կրթողական նշանակութիւնը ուսումնարանի շինելի վերնայարկում մշտական բէմ կառուցանէ և ինչպէս լսած ենք պլանը արդէն քաշած է»:

«Արձագանք», 1883, N 13, էջ 192: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 107:

1918 թ․

1918 թ. հունվարին ավարտվում է Կարապետյան դպրոցի շենքի վերանորոգումը:

«Շարժում», 1918, N 6, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 209:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 20 դ․

Ստորև ներկայացնում ենք 1862-1914 թվականների ընթացքում Կարապետյան դպրոցի գործունեության համառոտ վիճակագրությունը.

Թվական	Ուսուցիչներ	Աշակերտներ	Նշումներ	Աղբյուր
1862			Գործել է:	Տեսութիւն ազգային, «Համբաւաբեր Ռուսիոյ», 1862, N 27, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1863	11	210		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 60-61: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1864	12	220		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3844, թ. 38: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1866	7	98		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1870	8	130		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 84: Տե՛ս նաև «Նոր Դպրոց», 1908, N 1, էջ 67: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1871	8	98		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 15, գ. 32, թ. 16: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1872		90		«Մշակ», 1872, N 38, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1873	7	150		Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1876	9	193		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 51: Տե՛ս նաև ֆ. 56, ց. 3, գ. 62, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1877	10	193		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 99: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1878	10	225	Ի դեպ, մեկ այլ տեղեկագիր նույն թվականին արձանագրել է 160 աշակերտուհի (Сегаль И., Очерки Кавказских городов: город Ахалцих, “Обзор”, 1878, N 223, с. 1).	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 177: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1881	11	258		Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1884			Երեքդասյա:	Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1885			Փակվել է:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1886	16	428	Վերաբացվել է, երկդասյա:	Иванов В., Город Ахалцих, Тифлисской губернии, “Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа”, вып. V, Тифлис, 1886; вып. VII, Тифлис, 1889, էջ 213: Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետ
1887	14	446		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 3-4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1888	14	344		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1889	13	328		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8583, թ. 115-116: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1892		277	Ի դեպ, այլ տեղեկագրի համաձայն` 1892/1893 ուստարում դպրոցն ուներ 8 ուսուցիչ և 297 աշակերտ (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 15, գ. 11, թ. 17-19: Ուսուցիչներն էին` Սարիբեկ Հարությունյանց (ավագ ուսուցիչ, հայոց լեզու), Մկրտիչ քահանա Գայֆեճյանց (կրոն), Խորեն Ասմարյանց (ռուսաց լեզու), Սահակ Սահակյանց (հայոց լեզու և բնագիտություն), Սեդրակ Տեր-Կարապետյանց (ռուսաց լեզու), Գրիգոր Չիլինգարյանց (գծագրություն), Մարտիրոս Սյուտեյանց (թվաբանություն) և Պողոս Տեր-Կարապետյանց (երգեցողություն):	Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1893	8	316		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8595, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1894	9	405		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1896			Փակվել է:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1905			Վերաբացվել է:	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 15, գ. 571, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1907			Երկդասյա:	Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1908		317		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1909			Բացվել է 5-րդ բաժանմունքը:	«Նոր Դպրոց», 1909, N 8-9, էջ 140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1910	11	268		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 35-36: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1911	11	268	Երկդասյա:	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 682, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1912	18	385		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109:
1914		240		Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 504: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 109: