Սբ. Աստվածածին Տաճար :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Տաճար 7 դ․

ՀՀ / Տավուշ / Նոյեմբերյան / Ոսկեպար

Տեղադրություն

Գտնվում է գյուղից շուրջ 400 մ հյուսիս-արևելք` Ոսկեպար գետակի ձախ ափից ոչ հեռու` առնվազն վաղ միջնադարից գոյություն ունեցած բնակավայրի տարածքում` ծովի մակերևույթից 735 մ բարձրության վրա (N 41°04՛25.27՛՛; E 045°04՛32.47՛՛):

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14:

Պատմություն

Ճարտարապետական բացառիկ արժանիքներով օժտված եկեղեցու մասին գրավոր առաջին վկայությունը հեղինակել է բանահավաք Ս. Քամալյանը, որը 1884 թ. նշել է. «Հին գիւղի արևելակողմը` ձորակի եզերքին կառուցուած է այս վանքը, տաճար խաչաձև, ներքուստ և արտաքուստ սրբատաշ քարով. ունի կաթուղիկէ նորաշէն...»:

Քաջիկեան, Ճանապարհորդական յիշատակարան, «Արձագանք», 1888, 3 ապրիլի, N 12, էջ 159: Ի դեպ, այս եկեղեցու գոյության մասին զարմանալիորեն ոչինչ չի նշել Ոսկեպարի բազմաթիվ ավելի մանր հուշարձանների մասին տեղագրական տվյալներ հաղորդած Մակար եպիս. Բարխուտարյանցը: Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14:

Ավելի ուշ տաճարի հորինվածքային և ճարտարապետական առանձնահատկությունների քննությամբ զբաղվել են Ս. Տեր-Ավետիսյանը, Ա. Յակոբսոնը, Գ. Շախկյանը, Պ. Կունեոն, Մ. Հասրաթյանը և այլք: Բոլոր հետազոտողներն էլ կառույցն անվարան թվագրել են Է դարով:

Тер-Аветисян, Заметка о Воскепаре и Киранце, “Материалы по истории Грузии и Кавказа”, выпуск VII, Тбилиси, 1937, с. 505-511. Якобсон А., Из истории армянского средневекового зодчества. церковь в Воскепаре, “Краткие сообщения института истории материальной культуры им. Н. Я. Марра, М.-Л., 1948, с. 29-35. Շախկյան Գ., Լոռի. Պատմության քարակերտ էջերը, Երևան, 1986, էջ 167-168: Cuneo P., Architettura Armena, tomo 1, 1988, Roma, p. 319: Հասրաթյան Մ., Հայկական վաղքրիստոնեական ճարտարապետությունը, Մոսկվա, 2010, էջ 25, 292-293: Բացառություն է կազմում միայն Գ. Չուբինաշվիլին, որն իր «ճարտարապետական-գեղարվեստական քննության» մեջ (ի դեպ, որը չի էլ ներկայացրել) թվագրել է Թ-ԺԱ դարերով (Чубинашвили Г., Армянское искусство с конца IX и до начала XI в., сб. “Сасунский Давид”, Тбилиси, 1939, с. 31): Ինչպես երևում է, հայկական պատմական հուշարձանները «նորացնելու» գիտության հետ որևէ կապ չունեցող դրսևորումները կազմում են վրաց որոշ հեղինակների «գիտական» գործունեության առանցքը: Ի դեպ, այդօրինակ վերջին հրատարակություններից մեկը մերկացվել է «Վարձք» հանդեսում (2013, N 8, էջ 45-64): Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14:

Պատկանում է այսպես կոչված Մաստարայի հորինվածքն ունեցող եկեղեցիների կարգին, և ինչպես մեզ հասած համանման մյուս հուշարձանները, այս մեկը ևս թվագրվում է Է դարով:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14:

Ճարտարապետություն

Ներսում ունի քառակուսի աղոթասրահից (5,4 x 5,4 մ) երկրի չորս կողմերի ուղղություններով բացված կիսաշրջան խորաններ, որոնց կորության կենտրոնները ճակատային գծից 65 սմ ներս են ընկած: Գմբեթատակ քառակուսուց անցումը գմբեթին իրականացված է տրոմպների միջոցով: Եկեղեցին ամբողջապես կառուցված է ավազակրային բաղադրությամբ ֆելզիտի կանոնավոր և սրբատաշ քարով: Ինչպես սրածայր վեղարը, այնպես էլ բոլոր լանջերը պատված են եզրերում կիսագլանաձև ավարտվող ծածկասալերով: Ունի Է դարում ստեղծված հայ քաղկեդոնական տաճարներին բնորոշ ցածր բեմ (միայն մեկ աստիճան բարձրություն ունեցող նախնական բեմը նույնքան ևս անհարկի բարձրացվել է 1970-ական թթ. իրականացված վերականգնման ժամանակ): Ավագ խորանի երկու կողմերում ունի արևելք-արևմուտք ձգվածությամբ ուղղանկյուն հատակագծով մեկական ավանդատուն: Միանման շքամուտքերը բացված են հարավային և արևմտյան ճակատներից: Լուսավորությունն իրականացված է երեք ճակատներից (լուսամուտ չունի միայն հյուսիսային ճակատը) և ութանիստ թմբուկից բացված չորս լուսամուտներով: Արևելյան ուղղությամբ բացված մեկական լուսամուտ ունեն նաև ավանդատները: Ընդհանուր առմամբ արտաքին զուսպ հարդարանքում առանձնանում են թմբուկից և ճակատներից բացված լուսամուտների քանդակազարդ պսակները և շքամուտքերը: Արևմտյան շքամուտքի հարավային որմնասյան խարսխին առկա են ձկնապատկերներ: Ներսում մոտեցումներն ավելի խիստ են, ընդ որում, հարդարանքի որևէ տարրից զուրկ են նույնիսկ որմնախոյակները: Այստեղ եզակիորեն առանձնանում են ութանիստ թմբուկի նիստերի անկյունները եզրափակող փոքրիկ տրոմպների վերնամասում քանդակված պարզ օղակաձև զարդերը:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14-17:

Խաչաքանդակ

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 14:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Ոսկեպարի տաճարի հարավային մուտքի բարավորի խաչաքանդակը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2013 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2013 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Ոսկեպարի տաճարի արևմտյան մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Գմբեթը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Չափագրություններ, արևմտյան և արևելյան ճակատները, մանրամասներ, հատակագիծը և կտրվածք դեպի արևելք

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Հատված գլանաձև թաղով ավարտվող ավանդատան ներքին ծավալներից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2012 թ․

Թմբուկի նիստերի անկյուններում եղած տրոմպների վերնամասերում առկա օղազարդերը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ժան-Միշել Թիերրիի
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1977 թ․

Մի պահ 1977 թ. վերականգնման աշխատանքներից (լուս.` Ժ-Մ. Թիերրիի)