Սբ. Գևորգյան Դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գևորգյան Դպրոց 1866 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Դաշկեսան / Փիբ

Պատմություն
1866 թ․

Փիբը դպրոց բացած առաջին գյուղերից է: Վավերագրերը, սակայն, կրթօջախի հիմնադրման տարեթվի վերաբերյալ միանշանակ տեղեկություններ չեն հաղորդում: Մի դեպքում դպրոցը 1866 թ. հիշվում է 88 աշակերտով:

«Մեղու Հայաստանի», 1878, N 25, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262:

1915 թ․

1915 թ. դրությամբ դպրոցն արդեն 43-ամյա պատմություն ուներ (այսինքն՝ բացվել էր 1872 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ56, ց. 18, գ. 1062, թ. 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262:

1875 թ․

Մեկ այլ տեղեկագրում (1878 թ.) նշվել է 1875 թ. «...Սորա Գէորգեան անուն դպրոցը ահա երեք տարի է, որ գոյութիւն ունի...»:

«Մեղու Հայաստանի», 1878, N 25, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262:

1876 թ․

Դպրոցի բացման տարեթիվ է համարվել նաև 1876 թ. «Այս գիւղի ուսումնարանը հիմնուել է 1876 ամի ապրիլի 15-ից, այսինքն այն օրից, երբ իմ հրաւիրելով Պարոն Ալեքսանդր Արարատեանցը սկսել է իւր դասախօսութիւնը...»:

«Մեղու Հայաստանի», 1879, N 46, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262-263:

1877 թ․

Արխիվային մեկ այլ վավերագրում էլ կրթօջախի հիմնադրման տարեթիվ է նշվել 1877-ը: Այս վկայությունը հաստատում են նաև որմերին փորագրված 2 արձանագրությունները, որոնք, բարեբախտաբար, 1904 թ. գրի է առել Հովհաննես քահանա Խոջայանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 15, գ. 571, թ. 20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

1876 — 1878 թթ․

Ի դեպ, գոյության ողջ ժամանակամիջոցում դպրոցի համար արգասաբեր են եղել հատկապես 1876-1878 թվականները, այսինքն՝ այն ժամանակահատվածը, երբ ուսուցիչն էր Ներսիսյան դպրոցի սան Ալեքսանդր Արարատյանցը: Նա սիրված ու հարգված էր թե՛ աշակերտների, և թե՛ համագյուղացիների կողմից. թեմական վերատեսուչ Հ. Տեր-Հովհաննիսյանը թեմի դպրոցներ կատարած ստուգայցից հետո առանձնապես գոհ է մնացել փիբեցի դպրոցականների կրթական մակարդակից:

«Մանկավարժական թերթ», Թիֆլիս, 1878-1879, էջ 12-13:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

1877 թ․

Դպրոցի շենքը կառուցվել է 1877 թ. Չարեք վանքի կալվածներից ստացված եկամուտների հաշվին, մինչ այդ պարապմունքներն անցկացվել են մասնավոր տան մեջ: Չորս սենյակներից բաղկացած կառույցն ամբողջացվել է 1878 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 364, թ. 11, 34:
«Մեղու Հայաստանի», 1883, N 18, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

1877 թ․

Ի դեպ, 1877-1878 թվականներին դպրոցը հայտնի է եղել Սբ. Գևորգյան անվամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 263:

1879 — 1880 թթ․

Հայտնի է, որ 1879-1880 թթ. դպրոցը փակ էր. «Երբ Փիբ գիւղից հրաժարեցաւ ուսուցիչ պ. Աղէքսանդր Արարատեանցը, ուսումնարանը շարունակ երկու տարի փակ մնաց, որովհետև թեմական վերատեսուչ պ. Բարխուդարեանցը չը բարեհաճեցաւ հաստատել ժողովրդեան առաջարկած ուսուցչին: Իսկ այս տարի հասարակութիւնը տեսնելով, որ պ. Բարխուդարեանցի վերայ յոյս դնելը չէ կարելի ինքը ընտրեց իւր ուսումնարանի համար ուսուցիչ»:

«Մեղու Հայաստանի», 1881, N 120, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

1883 թ․

1883-ից հոգևոր իշխանության կարգադրությամբ Չարեք վանքը դպրոցին հատկացրել է տարեկան 100 ռ. նպաստ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 500, թ. 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:

1885 թ․

Ցարական իշխանությունների պարտադրմամբ հայկական դպրոցների համընդհանուր փակման ժամանակ 1885 թ. Փիբի դպրոցը ևս փակվել է:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 264:

1888 թ․

1888 թ. Մակար Ա կաթողիկոսի կոնդակով Փիբի ծխական դպրոցի հոգաբարձուների կազմում հաստատվել էին Պետրոս քահանա Սարգսյանը, երեցփոխ Միքայել Գուլումյանցը և Վահան Գրիգորյանը:

«Արարատ», 1888, էջ 129:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:

1896 թ․

Ցարական կառավարության հրամանով 1896 թ. դպրոցը կրկին փակվել է և վերաբացվել միայն 1906 թ. (ուներ գրադարան):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 364, թ. 2, 16:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:

Համեմատելով գյուղի բնակչության և աշակերտների թվաքանակը՝ կարելի է նկատել, որ դպրոցահասակ երեխաների մեծ մասը դպրոց չի հաճախել: Այլ գործոններից զատ՝ երեխաները կրթությունից ետ են մնացել գյուղատնտեսական աշխատանքներում ընդգրկված լինելու պատճառով: Աշակերտների թվաքանակը մշտապես փոփոխվել է՝ կապված տարվա եղանակի հետ. «Ձմեռ ժամանակ այստեղ ուսանող մանուկների թիւը մօտ 120 է հասնում, իսկ մայիսից սկսվում է կամաց կամաց նուազիլ այդ թիւը և հասնել 20-ի»:

«Մեղու Հայաստանի», 1878, N 25, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:

1915 թ․

Հայտնի է, որ 1915/1916 ուստարում Էջմիածնի Սինոդի միջոցով դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից Փիբի դպրոցը ստացել է 100 ռ. նպաստ:

«Արարատ», 1916, էջ 13:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:

Արձանագրություն, Հայերեն, Շինարարական 1877 թ․

Դպրոցի հարավարևելյան պատին եղել է.
Շինեցաւ Փիբի Ս. Գէորգեան դպրոցս արդեամբ և ծախիւք Չարեքայ անապատի վանահայր Ա(ստուա)ծատուր Տ(է)ր Յարութիւնեան վարդապետի Սղնախեցու և Փիբի հասարակութեան 1877:
Գրակ. Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 9, թ. 187:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

Արձանագրություն, Հայերեն, Շինարարական 1877 թ․

Դպրոցի պատին եղել է նաև.
Շինեցաւ դպրոցս ի ժամանակի տեսուչ Մովսէս Եպիսկոպոսեանի և ուսուցիչ Աղէքսանդր Արարատեանի, 1877:
Գրակ. Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 9, թ. 187:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 263:

Փիբի ծխական դպրոցի գործունեության ժամանակագրություն.

Թվական	Աշակերտուհի	Աշակերտ	Ուսուցիչ	Նշումներ	Աղբյուր
1866		88			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 115: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1876		30	1	Ծխական-արական	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 52, նաև՝ ֆ. 56, ց. 3, գ. 62., թ. 46: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1877		95	1	Սբ. Գևորգյան	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1878				Վերաբացվել է	Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 482: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1878		93	1	Սբ. Գևորգյան	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 178: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1882		65	2		Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 482: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1883				Գործել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 500, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1890		58			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 151: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1890		54			Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 482: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1891		60			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 150: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1892		52			Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 122, ֆ. 56, ց. 15, գ. 11, թ. 12-13: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1893				Գործել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1894		58	1		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 99, գ. 3896, թ. 34, 175-176: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1906	28	59		Վերաբացվել է սեպտ. 15-ին, միդասյա, 4 բաժանմունքով: Ի դեպ, մեկ այլ տեղեկագրում դպրոցի վերաբացման տարեթիվ է 1907 թ. (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 15, գ. 571, թ. 20):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 207, թ. 19: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1907				Միդասյա, արական	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 285, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1909	37	61	2	Երկսեռ	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 2, գ. 1849, թ. 17: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1910				Ծխական երկսեռ	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 605, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1911	47	60	2		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 682, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1911/12	14	76		Ուսուցիչներ՝ Գալուստ Մամիկոնյան, Երմոնյա Եղյան: Քառամյա:	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 15, գ. 571, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1912				Գործել է	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 718, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1914		75	2		Խուդոյան Ս., Արեւելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երեւան, 1987, էջ 482: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264:
1915				Գործել է, դպրոցի շենքը նորոգման կարիք ուներ	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1062, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 264: