Նուկզար :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐ

14 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Շամխոր (Շրջան) / Նուկզար (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 17 կմ հարավ-արևելք՝ Շամքոր գետի աջափնյա բարձրադիր սարահարթին՝ ծովի մակերևույթից 1340-1410 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 498:

Բնակչություն
19 դ․

Բնակիչները ԺԹ դարասկզբին տեղափոխվել են Երևանի խանության Քանաքեռ, Ճաթղռան (այժմ՝ Արագածոտնի մարզի Գեղաշեն գյուղ) և Ճռվիզ գյուղերից:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 294:
Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 324-325:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:

Գյուղի բնակչության թվաքանակի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալներն առկա են ԺԹ դարի 40-ական թվականներից: Այդ տվյալների հավաքագրումն ու համադրումը հնարավորություն է ընձեռում արձանագրելու, որ ԺԹ դարում և մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը, ընդհանուր առմամբ, Նուկզարի բնակչության թվաքանակն ընդհանուր առմամբ շարունակաբար աճել է:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 498:

1982 — 1989 թթ․

Ցավոք, ձեռքի տակ համապատասխան առատ տվյալներ չունենք խորհրդային տարիներին նուկզարցիների թվաքանակի վերաբերյալ: Միայն 1982 թ. վիճակագրությունից ակնհայտ է, որ գյուղի բնակչությունը նվազել է՝ բռնագաղթի նախօրեին հասնելով 31 տան: 1988-1989 թթ. բնակիչները հարկադրաբար լքել են հայրենի գյուղը:

Խոջաբեկյան Վ., Արցախը փորձության ժամին, Երևան, 1991, էջ 114:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:

1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումներ
1906 թ․

Երեք կողմից թուրքական գյուղերով շրջափակված Նուկզարը ևս զերծ չի մնացել հարձակումներից: 1906 թ. դեպքերի մասին Գր. Վարդանյանցը նշել է. «Հունվարի 5-ին մի քանի հազար թուրք հարձակվում են գյուղի վրա ժամը 10-ին: Մոտ 40 զինված հայեր կարողանում են ետ մղել հարձակումը: Թուրքերը ավելի մեծ թվով ու կատաղությամբ հարձակվում են հունվարի 8-ին առավոտ ժամը 5-ին: 9 ժամ 40 րոպե տևած կռվի ընթացքում հայերը հարևան Չովդառից 8 զինյալների օգնությամբ նորից կարողանում են ետ մղել թշնամուն: Հայերից սպանված են 6 հոգի և վիրավորված 3, իսկ թուրքերից սպանված և վիրավորված են 60 հոգի»:

«Մշակ», 1906, N 28, էջ 1:
Տե՛ս նաև Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 341-342: Ի դեպ, թուրքերի երկրորդ հարձակման մասին նշվել է նաև, որ «Նոր յարձակում կատարւեցաւ թուրքերու կողմէն Դալի Ալիի առաջնորդութեամբ: Մօտ երեք հազար հրոսակներով նա փորձեց ջարդի ու աւերի տալ Նուգզար գիւղը: Տեղի ունեցաւ մեծ ճակատամարտ, որ տևեց առաւօտեան ժամը 5էն մինչև 11ը: Հակառակ իրենց գերազանց թւին ու բոլոր հնարքներուն, թուրքերը չաջողեցան ներս խուժել: Յամառ ու կատաղի էր հայոց դիմադրութիւնը: Պաշարողները հազիւ կարողացան հրդեհել քանի մը մարագներ ու խոտի դէզեր: Ի վերջոյ, յետ մղւեցան մեծ կորուստներով: Անպատիւ նահանջ մըն էր. ֆուրգօնները, որ բերեր էին աւարը տանելու համար, լեցուցին իրենց սպանւածներու դիակներով ու գլխիկոր վերադարձան: Մեր կորուստը - վեց քաջարի կամաւորներ Նուգզար գիւղէն» (Վարանդեան Մ., Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն, Երևան, 1992, էջ 353):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Նյուզգեր
Նյուկզար
Նունգուզար

ԺԹ դարում և մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը, ընդհանուր առմամբ, Նուկզարի բնակչության թվաքանակն ընդհանուր առմամբ շարունակաբար աճել է.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1845		70	75	145		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 5-6: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1847		72	73	145		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1849		103	99	202		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1850	36	106	107	213		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 111: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1852		114	111	225		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3819, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1861	28					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3835, թ. 148-149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1866	37	173	117	290		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1870		183	125	308		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3857, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1872		253	150	403	Ի դեպ, համաձայն վիճակագրական մեկ այլ տվյալի՝ ունեցել է 534 բնակիչ (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3859, թ. 161-162):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1874				365		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3864, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 498:
1875				373		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3866, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1876				385		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1877		256	142	398		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1878		249	143	392		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3870, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1880		253	150	403		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3872, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1881		253	159	412		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1882		261	161	422		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1883		268	166	434		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1885	60	235	195	430		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3877, թ. 30: Տե՛ս նաև «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 51: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1886	76	301	261	562	Այլ աղբուրի համաձայն՝ ունեցել է 60 տուն («Արձագանք», 1886, N 21, էջ 308):	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 76-77. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1887		254	322	576		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1888		270	328	598		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 132: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1889		288	343	631		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 228-229: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1890		297	349	646		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 151: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1891		313	360	673		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 150: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1892		314	368	382		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 122: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1893		324	379	703		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1894		332	389	721		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 175-176: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1895	70	360	323	683		Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 294: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1897		370	420	790		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 148-149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1898		383	431	814		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 170: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1899		386	435	821		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 128-129: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1900		394	441	835		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 94-95: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1901		409	450	859		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 100-101: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1902		418	464	882		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 24-25: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1905		425	463	888		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 267-268: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1906		458	505	963		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1907				865		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1908	121	501	431	932	Ի դեպ, 1908 թ. մեկ այլ վիճակագրական տվյալի համաձայն՝ ունեցել է 932 բնակիչ (''Кавказский календарь на 1910 г.'', Тифлис, 1909, с. 337):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1909		443	462	905		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1910		536	461	997		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 60-61: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1912		966	487	1453		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 63-64: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1914				1000		“Кавказский календарь на 1915г.'', Тифлис, 1914, с. 167. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1917	102			1007		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499:
1982				608		«Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան», հ. 7, Բաքու, 1983, էջ 311: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 499: