ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Քիսթաուր 1 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Ախմետա (Շրջան) / Քիսթաուր (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 7 կմ հարավ-արևելք՝ Թելավ տանող մայրուղու վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 26:

Բնակչություն
1802 թ․

Երկրամասի առավել հայաշատ բնակավայրերից է: Հայերի՝ այդտեղ հաստատվելու ստույգ ժամանակը հայտնի չէ: 1802 թ. մի փաստաթղթում նշված է, որ Քիսթաուրի բնակիչները վրացիներն ու հայերն էին:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472.

1849 թ․

Մի ականատեսի 1849 թ. վկայության համաձայն («տունք Հայոց 30. աստ ևս չիք ոք գիտակ լեզուիս հայոց»)՝ հայերն այստեղ բնակություն հաստատած պետք է լինեին առնվազն ԺԸ դարից, քանի որ անհնար է կարճ ժամանակահատվածում իսպառ մոռանալ մայրենի լեզուն և խոսել միայն վրացերեն:

Տէր-Ղազարեանց Արշարունի Յովհաննէս վարդ., Ստորագըրութիւն Կովկասեան գաւառաց.– «Բազմավէպ», 1851, N 18, էջ 282:

1914 թ․

1914 թ. Քիսթաուրն ուներ 1009 բնակիչ: Եթե նկատի ունենանք վիճակագրական աղյուսակի տվյալների շարժը, ապա կարելի է ասել, որ ոչ պակաս, քան այդ թվի կեսը հայեր էին: Ի դեպ, ինչպես պարզվեց 1988 թ. մեր այցելության ժամանակ, հայերը կազմում էին գյուղի բնակչության կեսը:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с.142. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ

1818 թ․

Քիսթաուրաբնակ ազգատոհմերի պատմության ուսումնասիրության համար ուշագրավ է նաև 1818 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Տէր Խաչատուր քահանայ Մէլիքսէթեան ղարսեցի, յամի 1762 ծնեալ և ձեռնադրեալ 1789 ’ի Յօհաննէս արքեպիսկոպոսէ Ղօշավանից, որոյ որդին տիրացու Առաքել Տէր Խաչատուրեան. ծնեալ յամի 1808: Թէլավէցի Թօսիկի որդի՝ Գրիգոր, կինն՝ Աննա, որդիք՝ ղազար և Գիօրգի, դստերք՝ Դասի և Էլիսաբէդ: Ալէքսանդրի որդիք՝ Ասատուր, կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Ալէքսան, մայր՝ Թումիան: Շերանի որդիք՝ Մովսէս, Յարութիւն և Դաւիթ, Մօսէսի կինն՝ Մայեա, որդի՝ Մէսրօպ, Շէրան և Աբրամ, դստերք՝ Սաբէդ, Պասիա և Մարիամ: Դարբին Յօհանի կինն՝ Թումիան, որդիք՝ Գիօրգի և Յովսէփ, Գիօրգւոյ կինն՝ Մարիամ: Յակոբի որդի՝ Մայիլ, կինն՝ Հօռօմսիմ, որդիք՝ Յակոբ և Անջիքօ, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Շէրմազանի որդի՝ Գլախա, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Շէրմազան և իւր ազգական Գրիգորի որդի՝ Սօլօման, կինն՝ Աննա: Առաքելի որդի՝ Մէլքոն, կինն՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Թամար: Քօչինի որդի՝ Այվազ, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Քոչի, Նօնի և Շաքայրօ, դստերք՝ Բարբարէ, Թինաթին, Քօչինի կինն՝ Ուսնիփէր: Մանվէլի որդի՝ Մանվէլ, կինն՝ Մայեա, մայր՝ Թամար, քոյր՝ Մարիամ: Մանվէլի որդի՝ Աքուլ, կինն՝ Թամար, որդի՝ Գլախա: Մանուէլի որդի՝ անդամալույծ Անտօն, կինն՝ Մարգարիտ, որդի՝ Յակոբ: Վէդինի որդիք՝ Դաւիթ, Մովսէս և Գրիգոր, մայր՝ Ազիզ, Դաւթի կինն՝ Մաթօ, Մովսէսի կինն՝ Մանէժաւ, որդի՝ Նօնի, դուստր՝ Սաբէդ, Գրիգորի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Յարութիւն: Կալավի որդի՝ Գալուստ, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Յակոբ և Մամուկ, դուստր՝ Մարիամ և եղբօր՝ Առաքելի այրի կինն՝ Աննա, որդի՝ Գիգօլ, դուստր՝ Մարթայ և Յակոբի կինն՝ Մարիամ: Իսմայիլի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Մաթօ: Մօսինի որդի՝ Պէպան, մայր՝ Մարիամ: Էլիզբարի որդի՝ Յօհան, կինն՝ Անախանում: Ղալամի որդի՝ Գրիգոր և եղբօր՝ Յարութիւնի այրի կինն՝ Մայեա: Գարդաշի որդի՝ Աւագ, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Նինի: Նէրսէսի որդի՝ երեցփոխ Աստուածատուր, կինն՝ Աննա, որդի՝ Յարութիւն, դուստր՝ Սալօմէ, Յարութիւնի կինն՝ Էլիսաբէդ, այլևս եղբօր Շահնազարի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Մայեա: Շահօի որդի՝ Գալուստ, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Լուարսաբ և Գրիգոր: Գալուստի որդի՝ Կիրակոս, կինն՝ Մայեա, որդի՝ Նինի, մայր՝ Մարմար: Փարէմուզի որդիք՝ Գրիգոր և Բէժան, մայր՝ Մարիամ, Գրիգորի կինն՝ Թինաթին, Բէժանի կինն՝ Մարիամ: Ջանօյի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Մարթայ, մայր՝ Թինաթին: Թէզեկի որդի՝ Ասատուր, կինն՝ Մարիամ: Սօլօմանի որդի՝ Գրիգոր, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Յարութիւն, մայր՝ Քէթէվան: Յարութիւնի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Թինաթին, դստերք՝ Սաբէդ, Մարմար: Քօչինի որդի՝ կոյր Փիլիպպէ, որդի՝ Աբրամ, կինն՝ սորա՝ Հօռօմսիմ: Ջուլհակ Մարտիրոսի որդիք՝ Սարուխան և Գիօրգի, Սարուխանի կինն՝ Քէթէվան, Գիօրգւոյ կինն՝ Աննա: Երեմի որդի՝ Յակոբ, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յարութիւն և Մովսէս, Յարութիւնի կինն՝ Մարթայ: Յարութիւնի որդիք՝ Կիկօ, Էլիզբար և Դաւիթ, մայր՝ Քէթէվան, Կիկօյի կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Գիօրգի, դուստր՝ Թամար, Էլիզբարի կինն՝ Շուշան: Փէւքրի որդի՝ Կիկօ և եղբօր՝ Հախօյի այրի կինն՝ Մարիամ, յիշեալ այրի Կիկօի որդի՝ Դաւիթ: Մարգարի որդիք՝ Դաթ և Միրզայ, Դաթնի կինն՝ Թամազ, Միրզի կինն՝ Մայեա: Սահակի որդի՝ Զաքար և Գիօրգի, Զաքարի կինն՝ Թամար, որդի՝ Յարութիւն, Գիօրգւոյ կինն՝ Շուշան, մայր՝ Խօրէշան: Արութիւնի որդի՝ Նինի, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Դաթ, մայր՝ Էլիսաբէդ: Ըսքարի որդի՝ Թանդօ, կինն՝ Նանօ: Անանիաի որդի՝ Գլախա, կինն՝ Մայեա, որդիք՝ Մարտի և Լաերթ, մայր՝ Խանփէրվան: Քէտէսի որդի՝ Եսուտի, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գլախա, դուստր՝ Մարգարիտ և եղբօր՝ Գօգինի որդիք՝ Նօնի և Գիգօլ: Գզրի որդի՝ Յարութիւնի որդիք՝ Կիկօ և Գիօրգի: Բաբի որդիք՝ Գրիգոր, Կիրակոս և Պէպան, Գրիգորի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գիօրգի, Կիրակոսի կինն՝ Մարիամ, Պէպանի կինն՝ դարէջան: Թաթուլի որդիք՝ Սահակ և Կիրակոս, Սահակի կինն՝ Բարբարէ, Կիրակոսի կինն՝ Աննա»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 20:

Քահանա
1843 թ․

1843 թ. գյուղը քահանա չուներ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 1383, թ. 1:

1883 թ․

1883 թ. գյուղին հովվում էր Մատանի քահանան, սակայն վերջինս «...ոչ միշտ ձեռնհաս կատարելոյ զօրմէնս նոցա»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 7727, թ. 1:

1908 — 1910 թթ․

1908-1910 թթ. նույնպես Քիսթաուրում քահանայագործում էր Մատանի քահանան՝ Հովսեփ Տերտերյանցը:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 29:

Տանուտերեր
1905 թ․

1905 թ. Մակար Մակարյանցը գյուղի տանուտերն էր, իսկ Նիկողայոս Մարտիրոսյան Փարեմուզյանցը ընտրվել էր երեցփոխ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1260, թ. 2, 9:

Տոհմեր

Հայտնի էին Ալեքսանյանց, Այվազյանց, Բաղդյանց, Գալստյանց, Գզերյանց, Թաթուլյանց, Հլապյանց, Հովսեփյանց, Ղալամյանց, Մակարյանց, Մայիլյանց, Մատյանց, Մելքոնյանց, Մոսյանց, Մոքցևյանց, Չալա-Փեյքըրյանց, Պետրոսյանց, Սահակյանց, Վերդյանց և Փարեմուզյանց ազգատոհմերը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1260, թ. 4:

Գյուղի հայ բնակչության թվաքանակի փոփոխություններին վերաբերող վիճակագրական տվյալների պատկերը հետևյալն է.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1803	44				Ի դեպ, նույն թվին համագյուղացի վրացիները կազմում էին միայն 16 տուն:	“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 2, Тифлис, 1868, с. 86. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1818	41	99	88	187		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1841		203	177	380		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1842		197	175	372		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 92-93: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1843		202	179	381		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1844		210	172	382		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1845		218	168	386		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 306-307: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1849		161	147	308		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1852		141	114	255		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1853		164	134	298		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 125-126: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1854		169	136	305		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1857		143	113	256		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1858		147	116	263		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1860		153	122	275		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1861		157	121	278		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1862		159	121	280		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1863		156	120	276		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1864		147	120	267		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1865	43	146	125	271		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 22-23, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1867		142	131	273		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1870		167	148	315		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1873		152	149	301		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1874		159	162	321		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1875		170	181	351		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1876		170	184	354		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1877		169	185	354		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1878		173	186	359		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 26:
1880		175	185	360		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1881		172	182	354		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1882		175	179	354		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1883	60	178	176	354		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Տե՛ս նաև՝ ֆ. 56, ց. 1, գ. 7727, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1885		218	218	436		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1889		223	217	440		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1890		219	218	437		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1891		305	218	523		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 138: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1892		310	216	526		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 110: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1893		308	210	518		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1894		299	208	507		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 163-164: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1897		299	211	510		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1898		180	119	299		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 158: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1899		182	123	305		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1900		182	127	309		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1901		185	132	317		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1902		196	136	332		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 12-13: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1905		210	165	375		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 256-257: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1906		210	165	375		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1907				471		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1908		261	210	471	Տվյալներն ընդգրկում են նաև Խորխել գյուղի հայության թիվը: Երկու գյուղերը միասին ունեին 82 տուն հայ բնակչություն:	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 559, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27:
1912		286	233	519		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3919, թ. 51-52: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 27: