ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Արթանա 1 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Թելավ (Շրջան) / Արթանա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 18 կմ հյուսիս՝ Մեծ Կովկասի ստորոտում՝ Ալազան գետի ձախակողմում՝ Սանիոր գյուղից 3 կմ հյուսիս:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 59:

Բնակչություն
1802 թ․

Վրացաբնակ այս գյուղում հայերի ներկայությունը վկայված է 1802 թ.: Հավանաբար, ԺԸ դարում այստեղ հաստատված հայերը ԺԹ դարի առաջին կեսին արդեն մոռացության էին մատնել մայրենի լեզուն:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472.

1914 թ․

1914 թ. Արթանա գյուղն ուներ 369 բնակիչ: Վիճակագրական աղյուսակի տվյալներից կարելի է պատկերացնել, որ հայերը կազմում էին բնակչության չնչին մասը:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 91.

1818 թ․

Ուշագրավ է 1818 թ. վավերագիրը, որտեղ տրված է գյուղի հայ բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Ազարիայի որդի Բէրօ, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Նինիայ և Լազարէ, մայր՝ Դարէջան: Ազարիայի որդիք՝ Ճրէլ և Զուրաբ, Ճրէլի կինն՝ Քէթէվան, որդիք՝ Յարութիւն և Թօմայ, ևս դուստր՝ Ազարիայի՝ Մարթայ, Զուրաբի կինն՝ Եղսում, դստերք՝ Մայիա և Էլէնէ: Դաթնի որդիք՝ Դաւիթ և Բէժան, մայր՝ Մարիամ, Դաւթի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Սօսի, դուստր՝ Թէկլէ: Բիտենի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Նինի, Ամիրան, Սօսի և Զաքարիաս, դուստր՝ Մայիա, Նինինի կինն՝ Ռուսուդան, դուստր՝ Մանիժաւ, Ամիրանի կինն՝ Էլէնէ: Փիրանի այրի կինն՝ Թամար, որդի՝ Գիօրգի և Բէրօ, դստերք՝ Նինօ և Աննա: Բիտեան Բէժանի այրի կինն՝ Աննա, որդի՝ Պավլէ, կինն՝ Ռուսուդան, որդի՝ Պէտրէ: Պատարկացի որդիք՝ Շէրմազան, Գլախա, Բէժան, Սիմօն և Պէպան, մայր՝ Էլիսաբէդ, Շէրմազանի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Յարուիթւն, դստերք՝ Գուքայ և Մրթայ, Գլախայի կինն՝ Բարբարէ, դուստր՝ Էլէնէ»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 24:

Հանքեր
1875 թ․

Կարալյանցները (գյուղում նշանավոր ազնվական տոհմ էր) տիրում էին ընդարձակ կալվածքների, որոնք հարուստ էին նաև մետաղի հանքավայրերով: Մասնավորապես, պղնձի որոշ հանքավայրերի հետազոտումը սկսվել էր դեռևս 1875 թ.: Հայտնի է, որ գյուղից հյուսիս՝ ազնվական Գ. Ս. Կարալովի կալվածքում գտնվող պղնձի հանքավայրը 1891 թ. դեռևս չէր շահագործվում:

“Закавказье”, 1909, № 14, с. 2. «Մշակ», 1875, № 28, էջ 3: Кахетия. приложение к справочной книге старожила “Кавказ”, № 3, с. 22.

Նկարագրություն

Արթանաբնակ սակավաթիվ հայերը եկեղեցի չունեին, իսկ շատ դեպքերում զուրկ են եղել նաև ծխական քահանայից:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 60:

Հայերն ունեին իրենց գերեզմանատունը:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 60:

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի հայ բնակչության թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	7	25	26	51		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1841		37	32	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1852		33	26	59		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3815, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1857		39	36	75		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1858		38	36	74		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1860		43	36	79		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1861		37	30	67		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1862		37	29	66		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1863		38	28	66		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1864		37	28	65		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1865	7	37	28	65		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 22-23, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1867		39	27	66		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1870		30	29	59		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1873		21	14	35		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1874		29	14	43		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1875	28	15	43	58		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1876		27	15	42		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1877		27	15	42		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1878		27	16	43		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1880		27	19	46		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1881		27	20	47		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1882		28	18	46		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1883		28	15	43		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1899		15	17	32		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1900		18	16	34		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1901		19	17	36		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1908	5	18	10	28		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59:
1910		19	11	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 59: