ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Խաչմիան 6 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Ղվարել (Շրջան) / Խաչմիան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 5 կմ հարավ՝ Ալազանի ձախակողմում փռված հարթավայրում:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 127:

Պատմություն
17 դ․

Հայտնի է, որ Սանավարդո-Խաչմիանը, ի թիվս Կախեթի շատ այլ բնակավայրերի, ԺԷ դարի սկզբին Շահ-Աբասն ավերել է: Հին ու անբնակ գյուղատեղին վերստին բնակեցվել է միայն 1786 թ., քանի որ 1802 թ. այն արդեն 16 տարվա պատմություն ուներ:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 209.

Բնակչություն
1802 թ․

Հայերն այդտեղ հաստատվել են առնվազն ԺԸ դարի վերջին: Վավերագրերում համագյուղացի վրացիների հետ հայերի ներկայությունն առաջին անգամ վկայված է 1802 թ.: Ի դեպ, վերոհիշյալ 16 տարվա ընթացքում գյուղում հաստատված վրացի ու հայ ընտանիքների թիվը հասել էր 60-ի:

Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии. Картли и Кахети, Ереван, 1985, с. 472:

Կրկնվող վարակիչ հիվանդությունների պատճառով Խաչմիանում հայերի թիվը (և ոչ միայն հայերի) պարբերաբար նվազել է, իսկ 1880-ականների կեսից հետո գրեթե 3 տասնամյակ որևէ վավերագըրում այլևս նրանք չեն հիշվում: Ուշագրավ է, որ միայն 1910-ական թվականներին են գյուղում կրկին հիշվում հայազգի բնակիչներ, բայց նրանք այլևս հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ չէին, այլ՝ հայ կաթոլիկներ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 316, ց. 1, գ. 26, թ. 10: Ցավոք, որ երկարատև պրպտումներից հետո էլ մեզ չհաջողվեց գտնել գյուղի հայերի կաթոլիկացման դրդապատճառներին և իրողության ստույգ ժամանակին վերաբերող տվյալներ:

1818 թ․

Ուշագրավ է 1818 թ. մի վավերագիր, որտեղ տրված է հայ բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Տէր Գէորգի ազգական, յայժմւոյս որդէգիր՝ տիրացու Մուշէղ, ծնեալ յամի 1803, այլևս դուստր՝ իւր Մալալ: Ղէբի Աթօյի որդիք՝ Ճուկի և Պէտրէ, Ճուկինի կինն՝ Մարիամ, Պէտրի կինն՝ Սառայ: Կալավ Պէպան, կինն՝ Խօրէշան: Զէլքի որդի՝ Բէրօ, կինն՝ Մարթայ: Բայրամի որդիք՝ Դաւիթ և Սօսի, մայր՝ Խանզադայ, Դաւթի կինն՝ Աննա, որդիք՝ Պէտրէ, Սօսինի կինն՝ Էլէնէ, դստերք՝ Աննա և Ուսնիփէր և եղբօր՝ Ղազարի որդի՝ Յոհաննէս: Բայրամի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գօգի, դստերք՝ Բարբարէ, Մարգարիտ և Մարթայ: Դաւթի որդի՝ Մատինի այրի կինն՝ Դարէջան: Ղէբրեան Պէտրի որդիք՝ Ռամազ և Նօտար, մայր՝ Աննա, քորք Մաթօ և Սաբէդ և քեռորդին՝ նավթլուղեցի Գէվէ: Խիթարի որդի՝ ջուլհակ Սէսօ, կինն՝ Թինաթին, դստերք՝ Դարէջան և Իայ: Մամուկեան Յակոբի այրի կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Սօսի և Ռամազ: Տէրտէրեան Սօղօմանի որդի՝ Սարգիս, ընդ սմա եղբայրացեալ Աթօյի որդի՝ Ղազար, կինն՝ Նինօ: Ախալմօսուլեան Յօսէփի որդիք՝ Գօգի, Դաթ և Գիգօլ, մայր՝ Էլէնէ, Գօգինի կինն՝ Էլէնէ, Դաթնի կինն՝ Թամար, որդի՝ Զաքարիա, դստերք՝ Նինօ և Սիտօնեայ, Գիգօլի կինն՝ Թամար, դուստր՝ Սալօմէ, քոյր՝ Քէթէվան: Ախալմօսուլեան Յօսէփի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Էլէնէ, դուստր՝ Էլիսաբէդ, այլևս չեթաւ Դաւթի որդին Սահակ, դուստր՝ Սառայ: Շէրմազանի որդի՝ Փասօ, որդի՝ Ռամազ և եղբօր՝ Թաթօյի որդի՝ Յարութիւն, դստերք՝ Աննա և Սուսան: Մազմանեան Ղազարի որդիք՝ Մատեա, Պէտրէ և Զուրաբ, Մատինի կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Դէմէտրէ և եղբօր՝ Նօնինի որդի՝ Սիմօն և Յարութիւնի այրի կինն՝ Բարբարէ և դուստր՝ Բարբարէ: Կօրծիա Գօգինի որդիք՝ Պապեա և Յակոբ, քոյր՝ Անիա և միւս որդւոյ Ստեփանի որդիք՝ Յօրդանէ, դուստր՝ Թամար և Նինինի որդիք՝ Դաթա և Գիգօլի: Յօհանի որդիք՝ Նիկօղօս և Սարգիս, մայր՝ Դարէջան, Նիկօղօսի կինն՝ Աննա, Սարգսի կինն՝ Նինօ, որդի՝ Մարկոս, Թաթուլի այրի կինն՝ Մայիա, դստերք՝ Մարիամ և Բարբարէ և Պէպանի որդի՝ Իօւանէ, դստերք՝ Թամար և Դասիա և այրի դուստր՝ սոցայ Աննա: Սարգսի դուստր՝ Ռուսուդան: Խէչօյի որդի՝ Եսայի, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Յովսէփ, Գէվօ և Դաւիթ, Յովսէփի կինն՝ Ախօ: Չէդբատօնի որդի՝ Գլախ, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Զաքարիա, դուստր՝ Սալօմէ: Մէրցխալի որդի՝ Մատի, կինն՝ Մայիա: Ճօտրխան Պէպանի այրի կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Տէդիա և Զաքարիա, դստերք՝ Մարիամ և Բարբարէ, ևս այրի դուստր՝ Շիրին, այլևս Բազբեի այրի կինն՝ Մայիա: Դարբին Դաթնի այրի կինն՝ Թութայ, որդիք՝ Զուրաբ, Յարութիւն, Պէպան, դուստր՝ Մարիամ: Բօբօշի որդիք՝ Թամազ, Յարութիւն, Գլախա, Դաթա և Սօսի, մայր՝ Աննա, Թամազի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Նինի, Յարութիւնի կինն՝ Սաբէդ, Գլախայի կինն՝ Ռուսուդան: Նօքրի որդի՝ նացվալ Սիմօն, կինն՝ Անախանում: Բաբի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Եղսում, որդիք՝ Գիգօլ, Պէտրէ և Դէմէտրէ և եղբօր՝ Աբէլի այրի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Զազա և Քէրօբէ: Ալիխանի որդի՝ Իւանէ և սորա ազգական Նինի, սորա կինն՝ Աննա, որդիք՝ Զուրաբ և Գիգօլի, դուստր՝ Սալօմէ: Իւանէի որդի՝ ջուլհակ Գլախ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Նօնի և Պէտրէ, դուստր՝ Էլիսաբէդ, Նօնինի կինն՝ Մարիամ: Մէրաբեան Սօլօմանի որդի՝ Խուխի, կինն՝ Թագուհի, որդիք՝ Դաւիթ և Սօլօման, դուստր՝ Մայիա: Սօլօմանի որդի՝ Մէրաբ, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յակոբ և Ղունկիանոս: Գարտիշի որդի՝ Փարէմուզ, կինն՝ Դօդօն, որդի՝ Դաթն, Ռէվազի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Մարթայ: Ռամազի որբ որդի՝ Դաւիթ և դուստր՝ Մարիամ: Մէստուբրեան Զուրաբի որդիք՝ Զաքարիա և Դաւիթ, մայր՝ Մագթաղին, Զաքարիայի կինն՝ Մագթաղին, Դաւթի կինն՝ Մագթաղին, դուստր՝ Փեփրունեայ: Մէստուբրեան Սահակի այրի կինն՝ Մաթօ, սորա որդէգիր Սօսիա, կինն՝ Շուշան: Ջինօյի որդիք՝ Պետրոս, Ղազար և Յոհաննէս, մայր՝ Նաթէլ. քոյր սոցա Քալի: Եաչղուզ Գրիգորի որդի՝ Յոհաննէս, մայր՝ Թինաթին, սորա փեսայն Վէլիխանի որդի՝ Զուրաբ, կինն՝ Մայիա, որդի՝ Դաթ, Կացինի այրի կինն՝ Խօշեա: Կուրկեան Ղէրի որդիք՝ Յակոբ, Մատի և Գօգի, մայր՝ Մարիամ, Յակոբի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Նիկուդիմոս: Զօլօլիկեան Զուրաբի այրի կինն՝ Անախանում, որդի՝ Գլախա»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 29:

1988 թ․

1988 թ. գյուղում բնակվող վրացախոս հայերից հայտնի էին Ակոբով, Արուշանով, Գոզալով, Խաչատուրով և Պետրոսով ազգանունները կրող ընտանիքները:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 128:

Քահանա
1810 — 1818 թթ․

Տեր Գեորգ Մեհրաբյանց. քահանայագործել է 1810-1818 թթ.: Ծնվել է 1783-ին, ձեռնադրվել 1810 թ. Թիֆլիսի թեմի առաջնորդ Հովհաննես արքեպիսկոպոսի կողմից:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, թ. 29, 31:

1836 թ․

Հայտնի է, որ 1836 թ. գյուղին հովվել է Ղորելի քահանան:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3315, թ. 3:

1913 թ․

Գյուղում քահանայագործած կաթոլիկ հոգևորականներից մեզ հայտնի է միայն Տեր-Ստանիսլավ Կաճկաճյանցը. նա ծխատեր հովվի պարտականությունները ստանձնել էր առնվազն 1913 և 1914 թթ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 316, ց. 1, գ. 26, թ. 10, գ. 30, թ. 119:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Սանավարդո

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի հայ բնակիչների հետևյալ տարիների թվաքանակը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	33	99	95	194		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1841		49	44	936		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1842		47	48	95		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 92-93: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1843		47	46	93		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1844		48	44	92		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1845		48	45	93		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1847		37	36	73		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 67-68: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1852		17	27	44		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1853		30	29	59		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 125-126: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1854		30	31	61		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1857		25	26	51		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 130-131: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1858		23	24	47		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1860		23	19	42		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1861		20	17	37		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1862		17	16	33		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1863		15	15	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1864		15	15	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1865	9	9	15	24		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 23-24, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1867		5	13	18		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3867, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1870		13	8	21		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 127:
1873		14	8	22		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1874		15	10	25		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1875		15	10	25		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1876		14	11	25		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1877		14	10	24		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1878		12	10	22		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1880		13	7	20		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1881		12	7	19		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1882		13	8	21		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1883		12	7	19		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1885		13	9	22		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128:
1913	26	109	86	195		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 316, ց. 1, գ. 26, թ. 10: Տես նաև` «Օրացոյց եւ պատկեր տօնից», Թիֆլիս, 1915, էջ 72: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 128: