ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Կուճատան 1 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Ղվարել (Շրջան) / Կուճատան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում էր շրջկենտրոնից 8 կմ հարավ-արևելք:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 129:

Պատմություն
1849 թ․

«Կուճատան է գիւղ Վրաց յայնկոյս Ալազանայ առ ստորոտով Կովկասու, հեռի ի Թէլաւայ միով աւուրբ. տունք Հայոց տասն, իսկ Վրացն բազումք յոյժ. երկիւղալի է այս գիւղ՝ ըստ որում Լեզկիք յամենայն աւուրս անպակաս երթևեկեն, և որպէս զմերձաւոր ծանօթս ճանաչեն զբնակսն, մինչև յականէ յանուանէ թուել և զկանայս. ուստի և ի գեղջս գտանին բազում աշտարակաձև բրդունք վասն երկիւղի, մինչ զի յամենայն գիշերի կազմ և պատրաստ կան ամենայն արք և կանայք զէն ի ձեռին, զի և կանայք չեն պակաս արութեամբ քան զարս, որպէս և ինձ ի միում նուագի պատահեցաւ՝ գալ յայցելութիւն յայս գիւղ մերազգի ժողովրդոց՝ հանդերձ քանի մի քահանայիւք, և ի ձեռն բազում պահապանաց և զգուշաւորութեան անցուցանել զմի գիշեր»,– 1849 թ. Կուճատան կատարած իր այցելությունից հետո այսպես է նկարագրում այն Հովհաննես վարդապետ Արշարունին:

Տէր-Ղազարեանց Արշարունի Յովհաննէս վարդ., Ստորագըրութիւն Կովկասեան գաւառաց.– «Բազմավէպ», 1851, N 18, էջ 283:

1856 թ․

Հինավուրց Կուճատանը բազմիցս ենթարկվել է լեռնականների ասպատակությանն ու թալանին: Այդօրինակ հարձակումներից մեկի ժամանակ (1856 թ., մայիսի 17) միայն կուճատանաբնակ հայերը տվել էին տասը կորուստ, որից 8-ը՝ սպանված, 2-ը՝ գերեվարված. «...ի 17 մայիսի անցելոյ, ի գիշերի յարձակեալ են զօրք լեկաց ի վերայ գեղջ Կուճատանի և ի ժողովրդոց հայոց վեց տունս ավար առեալ են, յորոց ութ անձինս սպանեալ և զերկուս վարեալ են ի գերութիւն, նույնպէս զդուռն եկեղեցւոյն տեղւոյն փշրեալ և յափշտակեալ են զշուրջառ, զերկու փորուարս, վակաս...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3436, թ. 10:

Բնակչություն
1777 թ․

Հայտնի է, որ Կախեթի շատ բնակավայրերի նման Կուճատանն էլ էր ավերել Շահ-Աբասը: Ամայի գյուղատեղին վերստին բնակեցվել է միայն 1777 թ., և մինչև 1802 թ. (25 տարվա ընթացքում) տարբեր վայրերից հավաքված բնակիչների թիվը գյուղում կազմել է 50 ընտանիք:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 209.

1802 թ․

Հայերի ներկայությունն այստեղ վկայված է միայն 1802 թվականից:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, 472.

Վիճակագրական տվյալներից երևում է, որ 1840-ական թվականներից սկսած, երբ ավելի քան 170 հայ բնակիչ կար, նրանց քանակը շարունակաբար պակասել է ու 1860-ականներին դարձել 60-70 մարդ: Հետագայում փոքր-ինչ ավելացել է և Ի դարասկզբին անցել 100 շնչից, բայց շուտով՝ 1910-ականներին, կրկին նվազել:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 130:

1914 թ․

1914 թ. Կուճատանն ուներ 359 բնակիչ:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 149.

1818 թ․

Առանձնակի արժեք ունի 1818 թ. կազմված մի վավերագիր, որտեղ տրված է բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Բէգլարի որդի՝ Թամազ, Գլախա, Գօգի և Միքէլ, Թամազի կինն՝ Թամար, որդիք՝ Անդրէ և Դաթի, Գլախի կինն՝ Խօրէշան, որդիք՝ Յակոբ, Մատի, Բարդողիմէոս և Թադէոս, Գօգինի կինն՝ Անախանում, որդի՝ Բէգլար, դուստր՝ Մարիամ, Միքէլի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Պետրոս, Ադամ և Պօղոս, Անդրինի կինն՝ Դարէջան: Յօհանի որդիք՝ Զաքար, Թաթուլ, Գիօրգի, Դաթին, Զաքարի կինն՝ Սաբէդ, որդիք՝ Սիմօն, Պէպան և Յովակիմ, Թաթուլի կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Օսկան և Դանիէլ: Յօսէփի որդիք՝ Յօհան, Զաքարիա, Յարութիւն, Յօհանի կինն՝ Մայիա, դուստր՝ Մարիկ, Զաքարիայի կինն՝ Սաբէդ, որդիք՝ Յովսէփ և Ղուկաս, Յարութիւնի կինն՝ Բարբարէ և Բայինդուրի որդի՝ Յովակիմ, կինն՝ Մարիամ և եղբօր՝ Դավթի որդիք՝ Նօնի, Աթօ, Օբօլայ և Իւանէ, Նօնինի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Անդրէ և Գիգօլ, Աթօյի կինն՝ Անախանում, Օբօլի կինն՝ Աննա, որդի՝ Եզեկիա, դուստր՝ Բարբարէ: Չախմախ Սազքահին կինն՝ Գայիանէ, որդի՝ Զաքարիա և Պէպան, դուստր՝ Սարրա: Ալահվէրդւոյ որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Անախանում, որդի՝ Ազարիա: Ալահվէրդւոյ որդի՝ Ասատուր, կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Սիմօն, դստերք՝ Մարիամ և Նինօ: Կիկօյի որդի՝ Աթօ, կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Մատի և եղբօր՝ Նօնինի այրի կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Սաբէդ և Մայի: Փիչխուլեան Ստեփանի որդիք՝ Առաքել, Պապի և Մատի, մայր՝ Խանում, Առաքելի կինն՝ Աննա, որդի՝ Յօբ, Պապինի կինն՝ Բարբարէ: Աւէտի որդիք՝ Գօգի և Մատի, մայր՝ Նաթէլ, քոյրն Ռաջդէն և Սօսինի այրի կինն՝ Սաբէդ: Մէլքոյի որդի՝ Պէտրէ, որդի՝ Ստեփան և միւս որդւոյ Համզայի այրի կինն՝ Թամար, որդիք՝ Սօսի, Սիմօն և Ղութիսի դուստր՝ Թինաթին, Սօսինի կինն՝ Նինօ, դուստր՝ Մանիա և Գլախայի այրի կինն՝ Քէթէվան, այլևս Մէլքօյի որդւոյ՝ Դաւթի այրի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Յարութիւն, դուստր՝ Սօփիօ: Սափարեան Աթօյի որդիք՝ Սիմօն և Սօսի, Սիմօնի կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Աթօ և Զաքարիա, դուստր՝ Մարթայ, Սօսինի կինն՝ Էլիսաբէդ: Աթօյի որդի՝ Գիգօ, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Սօլօմօն, դստերք՝ Նինօ և Սօփիօ: Քօրբուդեան Սարգսի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Մարթայ, որդիք՝ Գրիգոր և Սարգիս, դուստր՝ Մարիամ: Աղի որդիք՝ Սիմօն և Սաբրալօ, Սիմօնի դուստր՝ Սաբէդօ: Տուրմիշի որդիէ Թանդիլ և Յարութիւն, Թանդիլի կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Նինօ, Յարութիւնի կինն՝ Մարիամ և ինքն՝ Տուրմիշն: Սիրաթեան Զազայի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Ռօստօմ, դուստր՝ Մարիամ և հօրամայրն՝ Թամար: Գօկչակի որդիք՝ Յօհան և Զաքար, սորա մայրն Սառա, Յօհանի կինն՝ Նինօ, որդի՝ Յարութիւն և եղբօր՝ Մատինի որդիք՝ Գլախա և Նէրսէս: Փէւքար Դաւթի կինն՝ Մարթայ, որդիք՝ Յարութիւն և Տրդատ, դուստր՝ Աննա: Յոհաննէսի որդիք՝ Մատի, Յարութիւն և Գիօրգի, Մատինի կինն՝ Սաբէդ: Առաքելի որդիք՝ Յակոբ և Անտօն, մայր՝ Խանում, Յակոբի կինն՝ Դարէջան, դուստր՝ Մայիա, Անտօնի կինն՝ Սաբէդ, որդիք՝ Ահարօն և Մէսրօպ և Յօհանի այրի կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Մօսէ: Կօտինի որդի՝ Մախարէ, կինն՝ Անախանում, որդի՝ Նօնի, սորա կինն՝ Նինօ և եղբօր՝ Դաւթի որդիք՝ Սէսի և Յարութիւն և մայրն՝ Մախարի Աննա, Սէսինի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Դաւիթ, Յարութիւնի կինն՝ Բարբարէ: Սարուխանի որդիք՝ Ասլան, Պէպան, Յարութիւն և Քիդօ, Ասլանի կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Մարտիրոս և Ճուկի, դստերք՝ Շուշան և Թինաթին, Պէպանի կինն՝ Մարմար, Յարութիւնի կինն՝ Էլիսաբէդ: Վարդանի որդի՝ Աթօ, որդիք՝ Կօնի և Գլախ, Կօնինի կինն՝ Մայիա»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1 գ. 2569, թ. 30:

1988 թ․

1988 թ. տեղում պարզվեց, որ գյուղում դեռևս կան վրացախոս հայ ընտանիքներ: Նրանցից էին Թավրիզիանիները (Թավրիզյան), Ամբարիանիները (Համբարյան) և այլն:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 131:

Քահանա
1818 թ․

Քահանա հրավիրել են հարևան գյուղերից: Այսպես, 1818 թ. հովվել է Խաչմիանի քահանա Տեր Գեորգ Մեհրաբյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 30:

Ստորև ներկայացնում ենք հայերի թվաքանակն ըստ հետյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	23	103	76	179		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1841		85	84	169		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1842		87	80	167		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 92-93: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1843		87	75	162		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1844		75	66	141		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1845		76	71	147		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1847		77	68	146		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 67-68: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1849		80	76	156		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1852		71	63	134		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1853		34	31	65		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 125-126: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1854		34	31	65		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1856	6					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3436, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1857		43	38	81		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 130-131: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1858		46	41	87		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1860		39	36	75		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1861		38	33	71		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1862		40	32	72		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1863		38	32	70		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1864		38	31	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1865	10	35	32	67		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 23-24, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1867		33	28	61		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1870		37	32	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1873		38	31	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1874		39	29	68		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1875		39	28	67		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1876		37	26	63		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1877		36	25	61		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1878		37	25	62		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1880		36	27	63		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1881		36	26	62		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1882		36	26	62		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1883		38	31	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1885		40	35	75		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1889		52	47	99		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1890		54	46	100		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1891		38	45	83		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1892		38	46	84		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 111: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1893		38	46	84		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1894		40	49	89		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 164-165: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1897		48	51	99		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 137-138: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1898		50	53	103		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 159: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1899		51	53	104		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1900		50	54	104		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1901		52	56	108		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1902		58	54	112		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 13-14: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1906		27	25	52		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1908	14	25	27	52		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1910	10	26	28	54		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 5, գ. 853, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130:
1912	10	25	31	56		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 52-53, գ. 853, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 130: