ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Հին Գավազ 1 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Ղվարել (Շրջան) / Հին Գավազ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 13 կմ հարավ-արևելք՝ Ղվարել-Լագոդեխ մայրուղուց ձախ՝ Ալազան գետի ձախ ափից 9 կմ հեռու:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 132:

Պատմություն
19 դ․

ԺԹ դարում իշխան Ճավճավաձեների տոհմական կալվածն էր:

”Кахетия. приложение к справочной книге старожила”. - "Кавказ", Тифлис, 1891, N 3, с. 57.

Կախեթի բազմամարդ այս գյուղում ևս ԺԹ դարում բնակվել են սակավաթիվ հայեր: Հարկ է նշել, որ վավերագրերում առկա է որոշակի շփոթ, այն է՝ ինչպես Հին Գավազը, այնպես էլ Նոր Գավազը երբեմն կոչվում են նաև Ախալսոփելի: Դրանով, հավանաբար, կարելի է բացատրել հետևյալ տարօրինակ փաստը. մի դեպքում՝ 1850 թ. Հին Գավազում կառուցվել է հայոց Սբ. Աստվածածին անվամբ փայտաշեն եկեղեցին ու հետագա բոլոր տարիներին էլ բազմիցս հիշատակվում է, մեկ այլ դեպքում՝ հայ բնակչություն ունեցող գյուղերի ցուցակներում Հին Գավազը 1818 թ. հետո կրկին հիշվում է միայն 1860-ական թվականներից հետո: Անշուշտ, եկեղեցին կարող էր կառուցվել միայն տեղում առկա բնակչության համար և նրանց ջանքերով, բայց, այնուամենայնիվ, 1850-ական թվականների որևէ վավերագրում Հին Գավազ գյուղում հայ բնակիչներ արձանագրված չեն:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 132:

Բնակչություն
20 դ․

Վիճակագրական աղյուսակից երևում է, որ մինչև Ի դարի սկզբները գյուղում հայերի թիվը շարունակաբար փոքր-ինչ աճել է, բայց հետո տարածված վարակիչ հիվանդություններին զոհ է գնացել նրանց մեծ մասը, այնպես որ 1912 թ. գյուղում մնացել էին միայն 3 տուն հայեր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 853, թ. 9:

1914 թ․

1914 թ. դրությամբ (1874 թ. հետ համեմատած) գյուղում նվազել էր ոչ միայն հայերի թիվը, այլև՝ վրացիների. այդ թվականին գյուղն ուներ 931 բնակիչ (որից շուրջ 900-ը՝ վրացիներ):

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 183.

1818 թ․

Ուշագրավ է 1818 թ. կազմված գավազցի հայերի հետևյալ անվանացուցակը՝ «Ղէբար Յարութիւն, կինն՝ Թամար, որդիք՝ Զուրաբ, Մովսէս և Դաւիթ, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Փէւքար Զաքար, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Գիօրգի, եղբօր որդի՝ Ճօկի»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 31:

Քահանա
1909 թ․

Գևորգ Մելիքյանց. 1909 թ. հիշվում է ծխատեր քահանա:

ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 4:

1910 թ․

1910 թ. մի վավերագրից պարզվում է, որ ծխականների հոգևոր պետքերը բավարարելու համար քահանան գալիս էր Ղվարելից:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 5:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Վերին Գավազ
Ախալսոփել

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի հայ բնակչության թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	2	7	3	10		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 31: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1862		7	3	10		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1863		6	2	8		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1865	2	5	3	8		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 23-24, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1867		4	4	8		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1870		6	6	12		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1873		10	6	16		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1874		10	6	16	Գյուղի ամբողջ բնակիչների թիվը 2579 շունչ էր (“Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 117):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3861, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1875		10	6	16		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1876		10	6	16		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1877		11	6	17		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1878		10	6	16		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1880		10	5	15		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1881		12	5	17		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1882		14	6	20		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1883		14	5	19		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1885		17	9	26		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1889		17	12	29		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1890		18	12	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1891		18	12	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1892		22	12	34		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 111: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1893		23	13	36		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1894		25	15	40		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 164-165: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1897		44	35	79		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 137-138: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1898		46	36	82		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 159: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1899		45	36	82		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1900		50	41	91		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1901		60	47	107		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1902		61	50	111		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 13-14: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1906		15	23	38		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1908	7	16	25	41		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 132:
1910		20	30	50		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3917, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 133:
1912	3	16	21	37		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 853, թ. 9, գ. 3919, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 133: