ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Նինոծմինդա 1 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Սագարեջո (Շրջան) / Նինոծմինդա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Արևմտյան կողմից կից է շրջկենտրոնին: Գյուղի միջին բարձրությունը ծովի մակերևույթից 820 մ է:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 154:

Պատմություն

Վրաստանի և մասնավորապես Կախեթի նշանավոր բնակավայրերից է: Հայտնի է միջնադարյան վանական պարսպապատ համալիրով, որի գլխավոր եկեղեցին (Է դ.) իր հորինվածքով պատկանում է Ավան-հռիփսիմեատիպ եկեղեցիների շարքին: Ուշագրավ են ԺԶ դ. քառահարկ զանգակատունը և ԺԸ դ. մետրոպոլիտ Տուսիսշվիլու տունը:

Гелашвили Манана, Ниноцминда.–“Молодеж Грузии”, 1988, с. 6.

Բնակչություն
1802 թ․

Հայ համայնքի գոյացման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ: Կարծում ենք՝ դա տեղի է ունեցել ԺԸ դարի կեսերին: Գրավոր աղբյուրներում նրանց ներկայությունը վկայված է 1802 թ.:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 473.

Գյուղում հայերը միշտ էլ փոքրաթիվ են եղել. ԺԹ դարում արձանագրված բազմաթիվ բռնի հավատափոխության դեպքերն իրենց հերթին բացասաբար են անդրադարձել հայերի թվական աճին: Ի դեպ, գյուղի հայ բնակիչների թիվը վավերագրերի մեծ մասում ցույց է տրված Սագարեջոյի հետ, և քիչ տվյալներ կան, որոնցում նինոծմինդայաբնակ հայերի թիվն առանձին է նշված:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 154:

1874 թ․

Պետք է նշել, որ վրացաբնակ բազմամարդ գյուղ է եղել. 1874 թ. ուներ 1072, իսկ 1914-ին՝ 1630 բնակիչ (նրանց մեջ, անշուշտ, քիչ չէին նաև վրացախոս հայերը):

“Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 117. “Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 165.

1818 թ․

Ուշագրավ է 1818 թ. մի վավերագիր, որտեղ տրված է բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Մծէդլի որդիք՝ Դաւիթ, Նօնի և Սարգիս, մայր՝ Աննա, Դաւթի կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Անդրեաս և Գիօրգի, դստերք՝ Սօփիօ, Նինօ և Լալօ, Նօնինի կինն՝ Թինաթին, դուստր՝ Ովսաննա, Սարգսի կինն՝ Քալիա և միւս ննջեցեալ եղբօր՝ Գլախի այրի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Սօսի: Միրուէլի որդի՝ Պապա, կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Դաւիթ: Ղարաբաղցի Յարութիւնի այրի կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յակոբ և Մովսէս, դուստր՝ Շուշան: Թօճիկի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Գօգի, Նօնի և Եօրամ, ևս Պէտրէ, Գօգինի կինն՝ Քէթէվան, որդիք՝ Զուրաբ և Բասիլ, դստերք՝ Նինօ և Ովսաննա, Նօնիի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Սօլօման և Գիօրգի, դուստր՝ Մարինէ, Եօրամի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Օնափրէ, Պէտրէի կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Աւէտիք: Գձէլի որդի՝ Նինինի այրի կինն՝ Նէնի, որդի՝ Զաքարիա: Հասրաթի որդի՝ Թամազ, կինն՝ Բարբարէ, որդիք՝ Քուցու և Իօւանէ, դուստր՝ Նինօ և եղբօր՝ Ամիլբարի որդիք՝ Գիօրգի, Զուրաբ: Ղանդինի որդի՝ Եօւանէ, կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Յակոբ և Գրիգոր, դստերք՝ Մարիամ, Բարբարէ, Աննա և Մարթայ: Ղանդինի որդիք՝ Լազարէ, Գուրգէն և Փարսադան, մայր՝ Մայիա, Լազարի կինն՝ Նէնէ, որդի՝ Ղանդին, դստերք՝ Նինօ, Անախանում, Թինա և Մարթայ, Գուրգէնի կինն՝ Նէնիա, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Բէժանի ոդի՝ դալլաք Էլիզբար, կինն՝ Էլէնէ: Բաքարի որդիք՝ Սօսի և Կիկօլի, մայր՝ Մարմար, Սօսինի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Պէտրէ, դստերք՝ Մայիա և Քրիստինէ, Կիկօլու կինն՝ Նինէ, դուստր՝ Սալօմէ և ննջեցեալ եղբօր՝ Շէրամազանի այրի կինն՝ Քսախա, որդիք՝ Սամէբու և Ամիրա, դուստր՝ Սաբէդ, ևս և հօրեղբօր՝ Թաթուլի որդիք՝ Գօգիլ, Նինի և Գլախա, Գօգիլի կինն՝ Խանում, որդի՝ Մօսի, դուստր՝ Թամար, Նինինի կինն՝ Նէնիա, որդիք՝ Փերան և Անդրէ և Գլախի այրի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Զուրաբ, Օթիա և Իսակ: Ղէբար Գօգին, կինն՝ Նէնիա, որդիք՝ Շավէրդի, Զուրաբ և Լուարսաբ, դուստր՝ Թինաթին, Շավէրդու կինն՝ Խամփէրի, որդիք՝ Պէպան և Իօւանէ, դուստր՝ Նինօ, Զուրաբի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Գիօրգի: Յովակիմի որդիք՝ Անդրէ և Զաքար, մայր՝ Մարիամ, Անդրեասի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Իօսէբ, դուստր՝ Նինօ: Կուպրակի Գիքօյի այրի հարս՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Անդրեաս, Օնոփրէ, Զաքարիա և Պէտրէ: Յոհաննէսի որդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Թամար, որդիք՝ Նօնի, Աղայ և Սարիդօն, դստերք՝ Մարիամ, Բարբարէ և Մայիա: Խառատ Բաղդասարի որդի՝ Շէրմազան, կինն՝ Սիմի, դստերք՝ Նինօ և Մէլանիա»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 12:

Նկարագրություն
1849 թ․

1849 թ. գյուղի այցելուներից Հովհաննես վարդապետ Արշարունին, գրել է. «Նինօծմինդայ (թարգմանի սբ. Նունէ), է գիւղ Վրաց յայնկոյս գետոյն Եօրի միով մղոնաւ հեռի ի Սագարէջոյէ. Հայոց տունք 22. ստրուկք են եկեղեցւոյն Վրաց, և ինքեանք հողագործք և այգեգործք, սոքա ևս չգիտեն զլեզու Հայոց և չունին զեկեղեցի»:

«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316-317:

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի հայ բնակիչների թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	15	67	66	133		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 154:
1842		133	137	270		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3804, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 154:
1849	22					«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316-317։ Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 154:
1870		72	55	127		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 154: