ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ֆիզուլի 9 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Ֆիզուլի (Շրջան)

Պատմություն
1930 թ․

Շրջանը կազմավորվել է 1930 թ.։ Մինչեւ 1959 թ., ի պատիվ ռուսական բանակի հրամանատար Կորյագինի, կրում էր նրա անունը եւ կոչվում՝ Կորյագինի շրջան։ Զբաղեցնում է 1386 քկմ մակերես։ 1986 թ. տվյալներով ուներ 1 քաղաք (շրջկենտրոնը), 1 քաղաքատիպ ավան եւ 71 գյուղ։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

Աշխարհագրական միջավայր

Սահմանակցում է ԼՂՀ Հադրութի եւ Մարտունու շրջաններին, Ադրբեջանից՝ Ջաբրայիլի, Աղջաբեդու եւ Բայլագանի (Ժդանով) շրջաններին, իսկ Արաքս գետով՝ Իրանին։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

Պատմություն

Ներկայիս շրջանի տարածքը միջնադարում մտնում էր Պատմական Հայաստանի Արցախ նահանգի կազմի մեջ։ Ուշ միջնադարում տարածքի մեծագույն մասն ընդգրկված է եղել Դիզակի (Տուզախ) մելիքության կազմում։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

18 — 19 դդ․

Պարտավի, Աղջաբեդու, Բայլագանի (Ժդանով) շրջանների նմանությամբ Ֆիզուլու շրջանի տարածքի հիմնական մասն էլ հարթավայրային է եւ այդ իսկ պատճառով էլ համեմատաբար ավելի վաղ է հայազրկվել։ Այդ տարածքը ժամանակի ընթացքում եւ, հատկապես, XVIII –XIX դարերում, զբաղեցրել են խաշնարած (թյուրքական ծագմամբ) զանազան թափառական ցեղերը։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

Բնակչություն
20 դ․

Տակավին XX դարի սկզբներին ներկայիս Ֆիզուլու շրջանի տարածքում թուրքերը հիմնականում վարում էին թափառաշրջիկ (թարաքյամա) կյանք։ Գոյություն ունեին միայն սակավաթիվ նորահիմն թրքաբնակ գյուղեր, որոնցից միայն Մեծ ու Փոքր Բահմանլուների եւ Մարալյանի «...բնակիչները նստակեաց թուրքեր են»։

Ք. Օհանեան, Շուշուց–Թաւրիզ (ճանապարհորդական նկատողութիւններ), «Մուրճ», 1903, N 1, էջ 60։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

Նկարագրություն
1988 թ․

Հայ մշակույթի հուշարձանների պահպանված փոքրաթիվ նմուշները գտնվում են շրջանի արեւմտյան, այն է՝ ԼՂՀ Հադրութի շրջանին հարող, համեմատաբար լեռնային հատվածում, այսինքն՝ այն վայրերում, ուր հայերը կարողացել էին ավելի երկար դիմակայել (ի դեպ, նշենք, որ շրջանի Հողեր գյուղը մինչեւ 1988 թ. դեռեւս ուներ սակավաթիվ հայ բնակչություն։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236-237:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Կարյագին