ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Բում 8 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Կուտկաշեն (Շրջան) / Բում (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գյուղը գտնվում է շրջկենտրոնից 7 կմ արևմուտք, համանուն գետի ափին։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 39:

Պատմություն
1725 թ․

1725 թվականին Պետրոս Մեծին օգնության խնդրանքով դիմած հայկական գյուղերի շարքում հիշատակվում են նաև Բումի ներկայացուցիչները՝ քահանա Տեր Մինասը և ոմն Պայրամ։

Г. А. Эзов, Сношения Петра Великаго с Армянским народам, СПБ, 1898, с. 427-428.

1890 թ․

1890-ական թթ. Բումը հիշվում է իբրև ավան:

Մ. Բարխոււոարեանց, Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1863, էջ 291։

Բնակչություն
18 դ․

Աղբյուրներից հայտնի է, որ Բումի հայ բնակչությունը կրոնական հալածանքներից ստիպված դավանափոխ է եղել XVIII դարի կեսերին։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 39:

Գավառի այլ գյուղերի հետ մեկտեղ Բումի հայ բնակչությունը ֆիզիկական բնաջնջումից փրկվելու հույսով ուրացավ հարազատ կրոնն ու ընդունեց մահմեդականությունը։ Թեև սկզբնական շրջանում այդ երևույթը որոշակի ձևական բնույթ էր կրում և ինչպես իրենք բնակիչներն էին խոստովանվում. «...ցերեկն թրքութիւն ենք անում, գիշերն հայութիւն...» այնուամենայնիվ մշտական հալածանքներն ու սարսափը, դաժան մահապատիժները տարիների ընթացքում կամաց-կամաց ավելի արմատացրին մահմեդականությունը և ընդհակառակը դուրս մղվեց քրիստոնեությունը։ Հավատափոխությանը, ինչպես և բնական էր հաջորդեց մայրենի լեզվի կորուստը, իսկ ավելի ուշ անգամ ազգային շատ հնավանդ սովորույթների մոռացումը:

Մ. Բարխոսոարեանց, Աղուանից պատմութիւն, հ. Բ, Թիֆլիս, 1907, էջ 85։

19 դ․

Հետաքրքրական է, որ միայն XIX դարի երկրորդ կեսում (մահմեդականություն ընդունելուց ավելի քան 100 տարի հետո) Բումի (ինչպես նաև նույն ճակատագրին արժանացած հարևան այլ գյուղերի) մահմեդական՝ ծագումով հայ բնակիչները սկսեցին կառուցել նոր կրոնից պահանջված աղոթատեղիներ՝ մզկիթներ։ Այդպիսի աղոթատներ 1874 թ. դրությամբ Բում գյուղում երեքն էին։

“Кавказский Календарь на 1885 г.”, Тифлис, 1884, с. 215.

Նկարագրություն

Բում գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են հին գերեզմանոցներ, եկեղեցիներ, բերդեր։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 39:

Բնակչություն.

Թվական	Հայ ընդամենը	Հայ տուն	Նշումներ	Աղբյուր
1851	768		Մահմեդական ծագումով հայ բնակչություն:	“Кавказский Календарь на 1852 г.”, Тифлис, 1851 с. 79.
1874	1208			“Кавказский Календарь на 1885 г.”, Тифлис, 1884, с. 215.
1890	416			Մ. Բարխոււոարեանց, Աղուանից երկիր և դրացիք, էջ 291։
1976	3808			Ադրբեջանական Սովետական Հանրագիտարան (աղրբեջաներեն), հ. 2, Բաքու, 1978, էջ 350։