ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մեծ Սոկութլու 1434 թ․ 21 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Վարդաշեն (Շրջան) / Մեծ Սոկութլու (Գյուղ)

Տեղադրություն

Երկրամասի հինավուրց ու պատմական հարուստ անցյալով նշանավորված հայտնի ու բազմամարդ հայկական գյուղերից մեկն էր։ Գտնվում է Դուրկան գետի աջ կողմում, գետափից շուրջ 5-6 կմ արևմուտք, շրջկենտրոնից 30 կմ հարավ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91:

Պատմություն
1434 թ․

Այն հայ մատենագրության մեջ միևնույն անփոփոխ Սոկութլու անվամբ հիշատակվում է սկսած 1434 թվականից։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91:

15 դ․

Ամբողջ XV դարում ու նաև հետագայում գյուղում ստեղծվել են բազմաթիվ ձեռագրեր, որոնց պահպանված մի չնչին մասը հասել է մեզ ու պահվում է Մ. Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91:

18 դ․

XVIII դարում Սոկութլուն համալրվել է նաև Արցախից արտազաղթած հայերի հաշվին. «Եւ ոմն Բարսեղ անուն քահանայ որ էր բնիկ Ղարապաղու յերկրէն Խաչենու, եւ ի յազգէ Մելիքայ, էր անդ որ ընդ գնալոյ ժողովրդեանն սոքա եւս ազգաւ գնացեալ էին եւ զՍոկութլու գեղն նորոգ շինեալ եւ բնակեալ որ եւ քան զայն՝ այլ առաւել ոչ գոյր ի մէջ գիւղօրէիցն»։ Իրողությունը վկայվում է նաև այլ աղբյուրներով, ինչպես նաեւ գյուղի գերեզմանոցում պահպանված տապանագրերի միջոցով։

Եսայի Հասան Ջալալեանց, Պատմութիւն Համառօտ Աղուանից երկրի, Յերոաաղէմ, 1868, էջ 27։ Բարխուտարեանց Մ., Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1863, էջ 219– 220։

Բնակչություն
1918 թ․

Հայ բնակչության մեծ մասը 1918 թ. հարևան տասնյակ հայկական բնակավայրերի օրինակով ենթարկվել է բնաջնջման։ Կոտորածներից հրաշքով փրկված փոքրաթիվ հայ գյուղացիները Ադրբեջանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո վերստին համախմբվել են հայրենի ավերակված գյուղում ու շենացրել այն։ Միաժամանակ, մինչ հայերի վերահաստատվելը, գյուղում հանգրվանել էին որոշ քանակությամբ մալականներ, որոնք ենթարկվելով նույն ճակատագրին՝ թողել էին հիմնական բնակության վայրերը (Գետաբակի Նոր Սարատովկա ու այլ գյուղերը)։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91:

1986 թ․

1986-ին գյուղում բնակվում էին շուրջ 40 տուն հայեր։ Կային նաեւ մալականներ (շուրջ 80 տուն), քրդեր (5 տուն), ադրբեջանցի թուրքեր (2 տուն)։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91:

1976 թ․

1976 թ. գյուղի ընդհանուր բնակչությունը կազմել է 997 մարդ:

«Ադրբեջանական Սովետական Հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հ. 2, Բաքու, 1978, էջ 301։

1978 թ․

1978 թ. կազմել է 1002 մարդ։

И. З. Исмайлов, Район пятнадцати национальностей, Баку, 1981, с. 3.

1988 թ․

Հայերը բռնագաղթվեցին 1988-ին դեկտեմբերին։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 92:

Նկարագրություն

ՄԵծ Սոկութլուն, ինչպես եւ բնորոշ է հին ու մեծ գյուղերին հարուստ է պատմական հուշարձաններով։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 92:

Գյուղի շրջակայքում պահպանվել են հին գյուղատեղեր, գերեզմանոցներ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 92:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ուռեկան

Բնակչություն.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1886		2184		“Кавказский Календарь на 1894 г.”, Тифлис, 1893, с. 155.
1888	350	2107		Բարխուտարեանց Մ., Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1863, էջ 221։
1908		2464		“Кавказский Календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 204.
1914		2800		“Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 99.
1986	40			Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 91: