ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Բեժանո 11 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Բեժանո (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 23 կմ հյուսիս-արևելք, ծ. մ. 1790-1850 մ բարձրության վրա, լեռան հարավահայաց ստորոտին:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

Պատմություն
1124 թ․

Բեժանոյի առաջին հիշատակություններից մեկը վերաբերում է 1124 թ., երբ գյուղը Բոժանո անվանաձևով հիշված էր որպես վրաց արքունական ամառանոց:

ქართლის ღხოვრება, ი, ტექსტი დადგენილი ყველა ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით ს. ყაუხჩიშვილის მიერ, თბილისი, 1955, էջ 344։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

1745 թ․

1745 թ. ամբողջացած «Վրաստանի աշխարհագրության» մեջ գյուղը կրկին հիշատակվում է Բոժանո անվամբ:

ვახუშტი ბაგრატიონი, საქართველოს გეოგრაფია, էջ 132։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

1595 թ․

Բեժանոն Փոզանո անվանաձևով հիշվում է օսմանյան կառավարության 1595 թ. կազմած «Գյուրջիստանի վիլայեթի ընդարձակ դավթար»-ում՝ որպես 12 տուն բնակչությամբ և 10.000 ակչե հարկվող գյուղ:

“გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 195: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

1704 — 1721 թթ․

1704-1705 թթ., տանուտեր Մուստաֆայի օրոք գյուղը հարկվել է 10.000, 1705-1706 թթ., տանուտեր Վելի օրոք` 3500, իսկ 1720-1721 թթ., տանուտեր Շահին Աբդուլլահի օրոք՝ 3500 ակչե հարկաչափով:

“ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 109, 121, 165: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

Բնակչություն
1829 — 1830 թթ․

Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները 1829-30-ական թվականներին փոխադրվել են Կարնո Թոփալ-Չավուշ և Յոզբեկ (Էզբակ) գյուղերից և Վանից:

Թոփալ Չավուշը (այժմ՝ Topalçavu') հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 58 կմ արևմուտք, Եփրատի ձախակողմում: Յոզբեկը (Էզբակ, այժմ՝ Ozbek) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 18 կմ հարավ-արևմուտք: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

Երկրորդ աշխարհամարտում բեժանեցի 290 մասնակցից 128-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:

Երկրաշարժ
1899 թ․

Բեժանոն Ջավախքի 1899 թ. դեկտեմբերի 19-ի երկրաշարժից առավել տուժած գյուղն էր, քանի որ 122 տնից «մնացել են միայն 6-ը, 89-ը բոլորովին քանդվել են, 26-ը մասամբ միայն...»:

«Մշակ», 1900, N 4, 11 յունվարի, էջ 2: Ի դեպ, համաձայն մեկ այլ վկայության, գյուղի 125 շենքից 117-ը ավերվել է, 1160 բնակչից 48-ը՝ զոհվել, 2362 գլուխ անասունից 169-ը՝ կոտորվել («Մշակ», 1900, N 43, էջ 2): Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

1902 թ․

Երկրաշարժից տուժածներին օգնություն ցույց տվող կոմիտեի ջանքերով 1902 թ. Բեժանոյում կառուցվել է յուրաքանչյուրը 600 ռ. արժողությամբ 10 տուն:

«Մշակ», 1902, N 265, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ճանճղա
Փոզանո

ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում, բացառությամբ 1899 թ. երկրաշարժին հաջորդած տարիների, նկատվել է գյուղի բնակչության անընդմեջ աճ: Դրանում կարելի է համոզվել ներկայացվող աղյուսակի միջոցով.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		104	92	196		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1841		121	89	210		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 63-64: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1842		131	93	224		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1844		151	109	260		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1845		170	156	326		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1847		180	170	350		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1849		185	175	360		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1851	35	178	176	354		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1853		207	177	384		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1854		216	186	402		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1857		215	205	420		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 53-54: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1860	46	230	224	454		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1861	49	264	220	484		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24-25: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1862	49	267	229	489		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1863		276	238	514		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1864	49	278	243	521		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 8-9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1865		289	248	537		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 12-13: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1866	49	289	248	537		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 111:
1867		318	265	583		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1868		329	273	602		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1869		331	288	619		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1870		349	299	648		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1871		366	306	372		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1872		371	304	675		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1873		377	311	688		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1875	80					«Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1876		406	331	737		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1877		403	347	750		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1878		420	356	776		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1880		430	366	796		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1881		429	364	793		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1882		444	384	828		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43-44: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1883		446	390	836		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1884	62					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1885		465	397	862		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1887		493	437	930		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1889		509	459	968		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1890		516	464	980		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ.147: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1891	80	526	478	1004		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 146։ Նաև` «Մշակ», 1891, N 92, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1892		536	487	1023		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1893		532	488	1020		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1894		538	465	1003		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 171-172: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1897		601	626	1227		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 144-145: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1898		629	652	1281		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 167: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1899	125	602	500	1102		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1900	125	618	518	1136		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1901		624	533	1157		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 69: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1902		638	544	1182		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1905		657	582	1239		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 264-265: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1908	107	680	607	1287		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1910		704	643	1347		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1912		736	677	1413		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1914		768	728	1496	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում նշված է 1419 բնակիչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 98).	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 174-175: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1916		781	747	1528		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1918	185	841	813	1654		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1921		400	385	785		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112:
1987	254			1027		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 112: