ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Դիլիսկա 28 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Դիլիսկա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 2 կմ հյուսիս-արևմուտք, Փարվանա գետի ձախակողմյան ձորապռնկին, ծ. մ. 1705-1720 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

Պատմություն

Համաձայն գյուղի տարածքում պահպանված հնագիտական հուշարձանների` Դիլիսկան բնակեցված է եղել վաղնջական ժամանակներից: Գյուղամիջի «Գոգոլի սուրբ» ուխտատեղիում պահպանվել են ֆալլուս (մթա. Բ-Ա հազ.) և քառակող կոթողների բեկորներ (Դ-Է դարեր):

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

1719 — 1724 թթ․

Հայտնի է, որ 1719-1720 թթ.` տանուտեր Մեհմեդ Աբուբեքրի օրոք, Դիլիսկայից հարկվել է 23.197, իսկ 1723-1724 թթ.` տանուտերեր Աբդուլլահի և Մեհմեդ Մուստաֆայի օրոք՝ 14.600 ակչե:

“ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 159, 177: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

1899 — 1900 թթ․

1899-1900 թթ. Դիլիսկայի գյուղատնտեսությունը մեծապես տուժել է հացի բզեզի և հոտենտոտյան մլուկի հասցրած վնասներից, և աղետի հետևանքները մեղմացնելու նպատակով ստեղծված հատուկ կոմիտեն գյուղը դասել է առավել տուժած բնակավայրերի շարքում: Գյուղում հաշվառվել է առաջնահերթ օգնության կարոտ 31 տուն՝ 231 բնակչով:

Սալլիւմեան, Անբերրիութիւնը Ախալքալաքի գաւառում եւ նրա հետեւանքները, «Մուրճ», 1901, N 6, էջ 248-249: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

Բնակչություն
1967 թ․

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցել են 407 դիլիսկացիներ: Նրանցից 177 զոհվածների հիշատակը հավերժացնում է 1967 թ. կառուցված հուշարձան-կոթողը:

Դավթյան Ա., Ջավախք, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

1830 թ․

Ջավախքի առավել բազմամարդ գյուղերից մեկն է: Դիլիսկան Ջավախքի այն սակավաթիվ գյուղերից էր, որը 1830 թ. Կարնո հայտնի գաղթի պահին ուներ տեղաբնիկ հայ բնակչություն: Ըստ սերնդեսերունդ մեզ հասած բանավոր տեղեկությունների՝ «եռլական» (տեղաբնիկ) տոհմերից էին Մոսոյանները: Կային նաև թուրքեր, որոնք հետագայում փոխադրվել են Քարսեպ գյուղ: Վերաբնակիչ հայերը փոխադրվել են Կարնո գավառի Կրճնկոց, Գեղախոռ, Դվնիկ և այլ գյուղերից (շուրջ 40 տոհմի 250-260 մարդ):

Կրճնկոց գյուղի տեղադրության մասին Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, 2006 աշխատության Գանձա գյուղի բաժնում (էջ 136, ծանոթ. N 3): Գեղախոռը (այժմ՝ OrtadՖzՖ) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 10 կմ հյուսիս-արևմուտք, Եփրատ գետի աջ ափից 2,5 կմ հեռավորության վրա, Կրճնկոց գյուղից 2 կմ արևելք: Դվնիկը (Տվնիկ, այժմ՝ Altinbulak) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 14 կմ հյուսիս-արևմուտք, Կրճնկոց գյուղից 2 կմ արևմուտք: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:

Կրճնկոց գյուղից էին սերում այժմ էլ գյուղում բնակվող Կրճացյանները:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:

Ջրամատակարարում
1908 թ․

Դիլիսկայում առանձնահատուկ վերաբերմունք է նկատվում աղբյուրների նկատմամբ: Գյուղի տարածքում բխած հին աղբյուրներից ուշագրավ են միակտուր քարից կերտված գուռերը: Առավել կարևորներից է Շաքրո Քորոյանի տան առջև գտնվող աղբյուրի զարդաքանդակված ճակատով գուռը, որի վրա փորագրված է հետևյալ հիշատակագրությունը. ՅԱԿՈԲ ԵՐԻՍՈՆ, 1870: Մեկ այլ գուռ` ավելի զուսպ հարդարանքով, գտնվում է եկեղեցուց 70 մ հյուսիս-արևելք: Գյուղամիջում ցայսօր գործում է 1908 թ. կառուցված աղբյուրը: Գյուղից 2 կմ հեռու` արոտավայրում է գտնվում Ռստակեսի աղբյուրը, որն իր միջոցներով կառուցել է Ռստակես (Արիստակես) Մկոյանը: Գյուղամիջի «Արութի» աղբյուրը 1909 թ. կառուցել են կորխեցի վարպետները:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 157:

Նկարագրություն
2006 թ․

2006 թ. Դիլիսկայում գործում է երկու դպրոց:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասերից:

Վիճակագրական հարուստ տվյալների համադրումը ներկայացնում է գյուղի բնակչության բնական աճի հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1838		310	311	621		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1361, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1840		192	307	499		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1841		223	239	462		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1842		231	245	476		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 77: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1844		251	262	513		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 16: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1845		310	320	630		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1847		255	235	490		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 34: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1849		265	250	515		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1851	53	269	263	532		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 36: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1853		290	279	569		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1854		293	282	575		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1857		315	303	618		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1860		334	303	637		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1861		355	321	676		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1862		364	326	690		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1863		370	338	708		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1864		373	336	709		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1866	75	374	338	712		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 75: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1867		410	356	766		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1868		416	371	787		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1869		443	383	826		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1870		459	354	853		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1871		465	405	870		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1872		476	408	884		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1873		495	427	922		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 72-73: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1876		404	451	955		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1877		512	454	966		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1878		515	472	987		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1880		548	500	1048		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1882		566	522	1088		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1883		574	522	1098		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 158:
1884	97					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1885		593	546	1139		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1886		593	546	1139		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1887		779	573	1352		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1889		809	606	1415		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1890		840	640	1480		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1891		858	659	1517		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1892		847	665	1512		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 114: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1893		850	678	1528		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 167-168: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1894		859	681	1540		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1897		923	708	1631		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 140-141: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1898		943	705	1648		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 162: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1899		966	722	1688		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1900		980	738	1718		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1901		1002	770	1772		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1902		1016	783	1799		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1905		1094	839	1933		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 259-260: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1908	154	1117	875	1992		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1910		1195	940	2135		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1912		1277	989	2266		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1914		1291	1006	2296	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում ցույց է տրված 2052 բնակիչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 121):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 170-171: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1916		1338	1021	2359		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1918	307	1400	1378	2778		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1921		300	250	550		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159:
1987	798			3510		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 159: