ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Զրեսկ 5 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Զրեսկ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 6 կմ արևմուտք, Զատկի լճի արևմտյան ափին, ծ. մ. 1720-1730 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

Պատմություն
1595 թ․

Ներկայումս «Խարաբա» անվամբ հայտնի միջնադարյան Զրեսկ գյուղատեղին է, որը 1595 թ. ունեցել է 16 տուն բնակիչ (հարկացուցակում, ի թիվս օտարոտի, բայց հայկական միջավայրում տարածում գտած անձնանունների, հանդիպում է նաև զուտ հայեցի այնպիսի անուն, ինչպիսին է Աստվածատուրը), հարկվել է 10.000 ակչե:

“გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 227: “ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 122: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

1705 — 1706 թթ․

Հայտնի է նաև, որ 1705-1706 թթ.` Մահմուդի տանուտերության օրոք, գյուղը պետական գանձարան է մուծել 10000 ակչե:

Զրեսկ տեղանվան հիշատակությանն առաջին անգամ հանդիպում ենք Հովհ. Դրասխանակերտցու մոտ, սակայն ոչ թե որպես վայր Ջավախքում, այլ Շիրակում. «Եւ վասն զի ի ժամանակս Սողոմոնի՝ հարանց հօր, յերկուս լինէր բաժանեալ ուխտն Մաքենոցաց, և հայրն հարանց հասարակ բաժնիւ կրօնաւորական դասուն երթեալ բնակէր ի Զրեսկ որ ի Շիրակ գաւառի...» (Յովհաննու կաթողիկոսի Դրասխանակերտցւոյ պատմութիւն հայոց, Թիֆլիս, 1912, էջ 110): Նույն դեպքի առնչությամբ միմյանց մոտ գտնվող, բայց ոչ կից Շիրակ և Ջավախք գավառները հստակորեն տարբերակած Ստ. Օրբելյանը նույնպես Զրեսկը տեղադրում է Շիրակ գավառում. «Բայց կրոնավորները, նախապես տեղեկանալով [վտանգի մասին], երկու մասի բաժանվեցին, որոնց մի մասը Սողոմոն վանահոր հետ, ոչ հայրերի հայր կոչված առաջին Սողոմոնի, այլ նրա աշակերտի հետ գնաց Շիրակ գավառը, Զրեսկ սուրբ վանքը, որտեղ ճգնությամբ փայլեց այս նույն Սողոմոնը՝ մշտական խցաբնակ ճգնավոր դառնալով...» (Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, Երևան, 1986, էջ 166): Խնդրո առթիվ նորություն չենք գտնում նաև Մ. Չամչյանի, Ղ. Ալիշանի և Հ. Էփրիկյանի աշխատություններում (Չամչյանց Մ., Հայոց պատմություն, հ. Բ, Երևան, 1984, էջ 426։ Ալիշան Ղ., Շիրակ, Վենետիկ, 1881, էջ 172։ Էփրիկեան Հ. Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. Ա, Վենետիկ, 1903-1905, էջ 801: Համադրելով առկա նյութերը՝ կարծում ենք, որ բավարար հիմքեր չունենք Շիրակի Զրեսկը Ջավախքի համանուն գյուղի (վանքի) հետ նույնացնելու համար: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

1987 թ․

Ներկայումս գյուղատեղիին արևմուտքից կից է 1936 թ. Ծալկայի շրջանի Դարաքյով գյուղից փոխադրված հայերի հիմնադրած Զրեսկ (Կիրովական) գյուղը, որը 1987 թ. ուներ 141 տուն՝ 561 բնակիչ:

Դարաքյովցի հայերի տեղափոխությունը պայմանավորված է եղել Խրամ գետի վրա ՀԷԿ կառուցելու հանգամանքով: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

Բնակչություն
2001 թ․

Այժմ (2001 թ.) գյուղի բնակչությունը կազմում է միայն 100-110 տուն:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

Երկրորդ աշխարհամարտին զրեսկցի 86 մասնակցից 38-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 175:

Հուշարձաններ

Հնավայրի տարածքում նկատելի են քառակող կոթողների և խաչքարերի մի քանի պատվանդաններ, սալատապաններ և միայն մեկ ամբողջական խաչքար:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 176:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․