ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Խանդո 15 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Խանդո (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 10 կմ հյուսիս-արևմուտք, Փարվանա գետի աջ կողմում, ձորապռնկից ոչ հեռու, ծ. մ. 1660-1670 մ բարձր հարթավայրում:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

Պատմություն
1595 թ․

1595 թ. գյուղն ունեցել է 61 տուն, սակայն հարկվել միայն 15.000 ակչե:

“გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 202-203: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

1870 թ․

1870-80-ականներին գյուղը մաս է կազմել ազնվական Քանանյանց տոհմի կալվածների: 1873 թ. Խանդո գյուղն իր տարածքով կազմել է 1200 դեսյատին, իսկ 1884-ին կալվածատեր է հիշվում Անտոն Քանանյանցը:

«Մեղու Հայաստանի», 1873, N 6, էջ 3: «Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

1899 — 1900 թթ․

1899-1900 թթ. հացի բզեզի և հոտենտոտյան մլուկի հասցրած վնասների հետևանքով Խանդոյի գյուղատնտեսությունը հայտնվել է համեմատաբար ծանր կացության մեջ՝ կառավարական հատուկ կոմիտեի կողմից դասվելով երրորդ կարգի տուժած բնակավայրերի շարքում:

Սալլիւմեան, Անբերրիութիւնը Ախալքալաքի գաւառում եւ նրա հետեւանքները, «Մուրճ», 1901, N 6, էջ 248: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

Բնակչություն

Երկրորդ աշխարհամարտին Խանդոյից մասնակցել է 280 հոգի, որոնցից 125-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

1830 թ․

Խանդոն Ջավախքի առավել մարդաշատ գյուղերից էր: Ներկայիս բնակիչների նախնիները 1830 թ. փոխադրվել են Կարնո Խաչկավանք գյուղից, Բասենից և Կարսից:

Խաչկավանքը (այժմ՝ Aktoprak) հայաբնակ գյուղ էր՝ Կարին (Էրզրում) քաղաքից 17 կմ հյուսիս-արևմուտք: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

Երկրաշարժ
1899 թ․

1899 թ. դեկտեմբերի 19-ի երկրաշարժից գյուղի բնակելի 130 տնից 2-ը քանդվել է, բնակիչներից 3-ը՝ զոհվել: Հակառակ համեմատաբար փոքր կորուստների՝ Խանդոն նույնպես ընդգրկվել է երկրամասի կարիքի մեջ գտնվող գյուղերի ցուցակում:

«Մշակ», 1900, N 43, էջ 2: «Մշակ», 1901, N 40, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Հատված գյուղի թաղամասերից

ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում Խանդոյի բնակչությունն անընդմեջ աճել է: Այդ են վկայում վավերագրերից քաղված հետևյալ տվյալները.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1838		191	110	301		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1361, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:
1840		156	135	291		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:
1841		185	167	356		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 215:
1842		190	171	361		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 80: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1844		207	185	392		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1845		200	201	401		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1847		200	200	400		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1849		151	150	301		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1851	32	156	158	314		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1853		232	230	462		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1854		235	228	463		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1857		275	270	545		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 53-54: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1860		273	271	544		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1861		259	260	519		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1862		263	260	523		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1863		272	269	541		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1864		284	269	553		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1866	64	294	269	563		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1867		310	289	599		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1868		321	307	628		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1869		325	312	637		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1870		335	327	662		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1871		342	341	683		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1872		351	333	684		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1873	72	360	342	702		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1874				724		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1875				732		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1876		383	373	756		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1877		372	346	718		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1878		391	363	754		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1880		427	393	820		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1881		429	396	825		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1882		431	399	830		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 45: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1883		431	419	850		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 50: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1884	81					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1885		403	398	801		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1886		403	398	801		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1887		448	411	859		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1889		476	432	908		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1890		463	428	891		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 148: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1891		490	447	937		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 147: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1892		498	457	955		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 119: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1893		504	408	912		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 124: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1894		508	485	993		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 22, ց. 1, գ. 298, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1897		557	547	1104		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 145-146: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1898		585	578	1163		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 167: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1899	130	567	536	1103		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1900		576	542	1118		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1901		604	558	1162	Ի դեպ, ըստ դիվանական մեկ այլ վավերագրի, նույն թվականին Խանդոյի բնակչության ընդհանուր թվաքանակը կազմել է 1122 շունչ, որից 578-ը՝ արական, 544-ը՝ իգական (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 205, թ. 139):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 69: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1902		609	585	1194		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1905		665	664	1329		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 264-265: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1908	135	719	682	1401		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1910		764	733	1497		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1912		784	760	1544		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1914		833	786	1619	Ի դեպ, մեկ այլ աղբյուրի համաձայն, նույն թվականին գյուղն ունեցել է 1967 բնակիչ (”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 195).	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 177: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1916		850	794	1644		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1917				1200		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 95, թ. 98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1918	210	1282	1270	2552		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1919				1967		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 64, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1921		400	200	600		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216:
1987	572			2524		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 216: