ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ծունդա 7 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ասպինձա (Շրջան) / Ծունդա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից 12 կմ արևելք, Կուր գետի աջ ափին, ջրառատ ու այգեվետ վայրում, Թմկաբերդից շուրջ 2 կմ հյուսիս-արևելք, Խերթվիս-Վարձունիք մայրուղու միջնամասում: Վարչական բաժանմամբ մտնում է Ասպինձայի շրջանի մեջ:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 269:

Պատմություն
Մ․թ․ա․ 4 թ․

Մ.թ.ա. Դ դարում Ծունդան հիշվում է Ալ. Մակեդոնացու (մ.թ.ա. 356-323) նվաճած բնակավայրերի թվում. «...զԾունդա, զԽերդիս, զՈւնձըրխէ՝ կառուցեալ ընդ քարին Լադասոյ...»:

«Համառօտ պատմութիւն Վրաց ընծայեալ Ջուանշէրի պատմըչի», Վենետիկ, 1884, էջ 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 269:

Մ․թ․ա․ 2 թ․

Մ. թ. ա. Բ դարում Արտաշես թագավորի ջանքերով Քաջատուն-Ծունդան ողջ Գուգարքի հետ միացել է Մեծ Հայքի թագավորությանը:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

Մ․թ․ա․ 1 թ․

Մ.թ.ա. Ա դարում` վրաց Արբակ Ե թագավորի (մ.թ.ա. 93-81) օրոք, ամրացվել է Ծունդա քաղաքը. «...և աջողեցաւ թագաւորութիւն նորա և շինեաց ամուրս բազումս, և ամրացոյց զպարիսպն Ջաւախեթոյ՝ քաղաքին Ծունդացւոց...»:

«Համառօտ պատմութիւն Վրաց ընծայեալ Ջուանշէրի պատմըչի», Վենետիկ, 1884, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

8 դ․

Ը դարի սկզբին Ծունդան հիշվում է Սմբատ Բյուրատյանի (ծն. թ.` անհայտ - 726)` լեռնաբնակների դեմ վարած մարտական գործողությունների առնչությամբ. «Ապա Սմբատը հաղթանակով մտավ Քարթլի, ավերեց [ամբողջ] Քարթլին բերդերից ու քաղաքներից զատ: Իսկ բերդերի ու քաղաքների հետ չէր կռվում, քանի որ պատրաստ չէր՝ շտապ ելնելու պատճառով: Նա մի բերդ կառուցեց Ոձրխեյում, որը Սամցխե է կոչվում, Դեմոթ անունով մի տեղում՝ Ղադո լեռան կպած, թողնելով մեջը զորամաս՝ Ծունդացվոց օգնության համար, քանի որ [ինքն] Ոձրխեցվոց հետ կռվելու գնաց» («Իսկ Սմբատ յաջողութեամբ մտեալ ի Քարթլ՝ աւերեաց զերկիրն Ունձըրխւոյ՝ զՍամցխէ, և եթող անդ զօրս օգնական Ծունդացւոցն՝ որք հնազանդեցան նմա»):

Մելիքսեթ-Բեկ Լ. Մ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Ա, Երևան, 1934, էջ 157: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

821 թ․

821 թ.` Դավիթ Բ կաթողիկոսի (806-833) օրոք, Ծունդայի հայ ազգաբնակչությունը ոմն Փարման Կակաղեցի քահանայի ճնշմամբ ընդունում է հունադավանությունը. «Յաւուրս տէր Դաւթի Փարման քահանայ Կակաղեցի որոշեալ ի Հայոց ի Վիրս դարձոյց զԾոնդէացիսն...»:

Մխիթարայ Այրիվանեցւոյ Պատմութիւն Հայոց, Մոսկվա, 1860, էջ 54: Ի դեպ, Մխիթար Այրիվանեցու «Ժամանակագրության» վրացերեն թարգմանության հեղինակ Լ. Դավլիանիձե-Տատիշվիլին հանիրավի կարծում է, որ պատմիչի հիշատակած իրադարձությունը տեղի է ունեցել ոչ թե Ջավախքի Ծունդայում, այլ Իորի գետի միջին հոսանքի ձախափնյակում և վերաբերում է Արցախ-Ուտիքից (Առանից) գաղթած հայադավան ծադերին (მხითარ აირივანეცი, ქრონოგრაფიული ისტორია, ძველი სომხურიდან თარგმნა, შესავალი, შენიშვნები და საძიებლები დაურთო ლიანა დავლიანაიძე-ტატიშვილმა, თბ., 1990, էջ 99): Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

1215 թ․

1215 թ. Ծունդան Ցունդա ձևով հիշվում է Անիի Տիգրան Հոնենց եկեղեցու հարավային ճակատի արևելյան մասում փորագրված արձանագրության մեջ, որից երևում է, որ ի թիվս բազմաթիվ այլ բնակավայրերի, եկեղեցին եկամտի իր բաժինն ուներ նաև Ծունդայից. «...Ցընդոյ :Բ: դանգն...»:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 1, կազմ.` Հ. Ա. Օրբելի, Երևան, 1966, էջ 63: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

Ուշ միջնադարում Ծունդան գյուղ էր, բայց նոր ժամանակներում ստացած իր անվանման վրացական տարբերակում, այն է` Նաքալաքևի (վրաց.` Քաղաքատեղի) պահպանել է երբեմնի բարգավաճ և ծաղկուն օրերի հիշատակը:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

Բնակչություն

Միջնադարում հայաբնակ, ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո անբնակ, ապա և մինչև 1944 թ. քրդաբնակ, իսկ վերջիններիս աքսորից հետո և ցարդ վրացաբնակ գյուղ է:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 270:

Հիմնադրում

Ըստ ավանդության` հիմնադրել է Քարթլոսի որդի Մցխեթոսի որդի Ջավախոսը. «Եւ Ջաւախոս շինեաց երկու գիւղաքաղաք բերդով՝ զԾունդայ և զԱրտահան, որ նախ ասիւր Քաջաց քաղաք»:

«Համառօտ պատմութիւն Վրաց ընծայեալ Ջուանշէրի պատմըչի», Վենետիկ, 1884, էջ 11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 269:

Անվան ծագում

Առաջացած է համարվում «քաջք» (դև) բառից. «Ապա թագավոր դարձավ Հայքում (Սոմխիթում) մեծն Երվանդ (Իարվանդ), որը՝ մոռանալով վրաց բարիքները՝ միացավ Փարսման Արմազեցվո հետ և գրավեց Քարթլիի սահմանները, քաղաք Ծունդան և Արտահանը (Արտանը) մինչև Կուրը, և բնակեցրեց Ծունդայում գազանաբարո մարդիկ՝ դևերին ազգակից, և կոչեց Ծունդան [նոր] անունով՝ Քաջատուն, որ թարգմանաբար նշանակում է «Դևերի տուն» («Յետ այսոցիկ թագաւորեաց Հայոց մեծն Երուանդ, և էառ ի Վրաց զԱրտահան, մինչև ցԿուր գետ, և զքաղաքն Ծօնդայ. և բնակեցոյց ի նմա մարդ դիւախօս, և անուանեաց զնա Քաջատուն»):

ქართლის ცხოვრება, I, էջ 44: Տե՛ս նաև` ქართლის ცხოვრების ძველი სომხური თარგმანი, ქართული ტექსტი და ძველი სომხური თარგმანი გამოკვლევითა და ლექსიკონით გამოსცა აბულაძე ი., თბილისი, 1953, էջ 49: Տե՛ս նաև՝ Մելիքսեթ-Բեկ Լ. Մ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Բ, Երևան, 1936, էջ 155: «Համառօտ պատմութիւն Վրաց ընծայեալ Ջուանշէրի պատմըչի», Վենետիկ, 1884, էջ 31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 269:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հեռվում` Կուրի ձախ կողմում, Թմուկ բերդասարը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ցունդա	1215 թ․
Նաքալաքև
Քաջատուն