ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Կաճո 10 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Կաճո (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 19 կմ հյուսիս, Ախալքալաք-Բակուրիան մայրուղում, ծ. մ. 1730-1750 մ բարձրությամբ հարթավայրում:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

Պատմություն
1595 թ․

Հայտնի է, որ 1595 թ. գյուղն ունեցել է 17 տուն, հարկվել է 13.000 ակչե:

“გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 200-201: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

1718 — 1719 թթ․

1718-1719 թթ. Կաճոն հիշվում է մերթ տանուտեր Օսման Մուստաֆայի, մերթ Աբդուլլահ Իբրահիմի օրոք համապատասխանաբար 12.500 և 6.000 ակչե հարկաչափով:

“ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 156: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

1884 թ․

1884 թ. գյուղն Անտոն Քանանյանցի կալվածն էր:

«Արձագանք», 1885, N 43, էջ 43: Քանանյանցներին էր պատկանում նաև Էխթիլա և Խանդո գյուղերը: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 178, 215, 276:

1918 թ․

1918 թ. թուրքական բանակի ներխուժման ժամանակ կաճոցիները ապաստանել էին Տաբածղուրում և նույն թվականի աշնանը հետ վերադարձել հայրենի գյուղ: Գյուղաբնակ ազգատոհմերից Իսրայելյանները հետ վերադարձին հաստատվել էին Մեծ Խանչալի գյուղում և վերանվանվել Կաճոյաններ:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

Բնակչություն

Կաճոյից Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 95 հոգուց 39-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

Ներկայիս բնակիչների նախնիները գաղթել են Կարնո գավառից (Ավետիսյանները՝ Կարին քաղաքից, Ալեքսանյանները՝ Տամալայից):

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

Երկրաշարժ
1899 թ․

1899 թ. դեկտեմբերի 19-ի երկրաշարժի հետևանքով Կաճո գյուղի բնակելի 32 տներից քանդվել էր միայն 1-ը:

«Մշակ», 1900, N 43, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:

Համաձայն վիճակագրական տվյալների՝ ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում Կաճո գյուղի բնակչության աճը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		34	31	65		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1842		32	31	63		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1844		34	36	73		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1847		37	20	57		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1849		43	39	94		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1853		55	39	94		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 276:
1860		34	26	60		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 67-68: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1861		48	44	92		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24-25: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1862		48	44	92		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1863		48	44	92		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1864		48	44	92		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 8-9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1866	15	48	44	92		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1867		100	80	180		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1868		100	80	180		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1869		100	80	180		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1870		100	80	180		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1871		102	87	189		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1872		101	90	191		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1873		104	87	191		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1874				196		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1875	20			200		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 21-22: Նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1876		110	90	200		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1877		137	105	242		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1878		138	107	245		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1880		138	112	250		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1881		141	112	253		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1882		140	116	256		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43-44: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1883		137	116	253		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1884	31					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1885		133	123	256		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1886		133	122	255		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1887		152	138	290		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1889		158	150	308		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1890		160	159	319		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 147: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1891		166	161	327		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 146: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1892		171	164	335		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1893		178	178	356		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1894		179	182	361		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 171-172: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1897		203	196	399		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 144-145: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1898		207	212	419		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 166: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1899	32	212	205	417		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102։ Տե՛ս նաև՝ «Մշակ», 1900, N 43, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1900		220	214	434		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1901		229	219	448		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 69: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1902		218	216	434		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1905		232	241	473		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 263-264: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1908	20	245	250	495		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1910		260	248	508		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 135-136: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1912		274	252	526		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1914		278	250	528	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում նշված է 482 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 146):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 174-175: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1916		277	257	534		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1918	53	220	200	420		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1921		70	60	130		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277:
1987	166			642		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 277: