ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մեծ Խանչալի 5 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Նինոծմինդա (Շրջան) / Մեծ Խանչալի (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 19 կմ հարավ-արևելք, Նինոծմինդայից 2 կմ հարավ, Խանչալի լճի հարավարևելյան ափից ոչ հեռու, ծ. մ. 1940-1980 մ բարձրության վրա։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:

Բնակչություն
1829 — 1830 թթ․

Ներկայիս բնակիչների նախնիները 1829-30 թթ. փոխադրվել են Էրզրումի նահանգի համանուն գավառի Հինձք գյուղից նախ՝ Ախալցխայի Սազել գյուղը, ապա՝ Ջավախքի Խանչալի գյուղը. «...բայց վերջը նրանցից մի հատւած գնացել է Ախալքալաքի (Մեծ Խանչալ) կողմերը»։

Հինձքը (այժմ՝ Dumlu) հայաբնակ գյուղ էր Կարին (Էրզրում) քաղաքից 19 կմ հյուսիս-արևելք: Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 326: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:

1847 թ․

Մինչև 1847 թ. ռուս դուխոբորների բնակեցումը գավառի տարածքում խանչալեցի հայերը տիրում էին ընդարձակ հողատարածքի, որից, սակայն, զրկվեցին Օրլովկա, Սպասովկա, Բոգդանովկա գյուղերի հիմնումից հետո:

Акты собранные Кавказского археорафическою коммиссиею, т. Х, Тифлис, 1885, էջ 123: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:

Երկրորդ աշխարհամարտին Մեծ Խանչալի գյուղից մասնակցել են 202 հոգի, որոնցից 72-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:

Նկարագրություն

Գյուղի տարածքից հայտնաբերվել են հայկական և պարսկական (սասանյան) շրջանի դրամներ, որոնք փոխանցվել են Հայաստանի պատմության պետական թանգարանին:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 377:

Մեծ Խանչալին Ջավախքի այն սակավաթիվ գյուղերից է, որի բնակչությունը ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում անընդմեջ աճել է: Դա հստակ երևում է ստորև ներկայացվող աղյուսակից.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		106	83	189		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1841		116	91	207		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 63-64: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1842		212	104	225		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1844		137	117	254		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1845		160	134	294		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 72-73: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1847		161	150	311		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 34-35: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1849		172	160	332		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1853		176	173	349		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743 թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1854		178	175	353		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1857		238	223	461		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1860		216	205	421		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1861		219	203	422		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1862		223	214	437		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1863		230	214	444		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1864		234	222	456		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1866	42	245	230	475		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1867		250	246	496		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1868		287	255	542		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1869		299	260	559		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1870		307	258	565		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1871		316	265	581		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1872		323	270	593		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1873		332	278	600		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1874				627		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 26-27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1875	60			631		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 19-20: Նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1876		349	295	644		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1877		365	319	684		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1878		369	319	688		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1881		390	331	721		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1882		395	336	731		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1883		387	331	718		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1884	64					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1885		402	345	747		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 375:
1887		439	387	826		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1889		457	394	851		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1890		477	413	890		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 144: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1891		490	426	916		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1892		510	436	946		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 115: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1893	115	516	430	946		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42: Տե՛ս նաև՝ «Մուրճ», 1894, N 5, էջ 794: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1894		499	429	928		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 168-169: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1897		554	472	1026		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 141-142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1898		570	496	1066		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 164: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1899		578	507	1085		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1900		599	524	1123		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1901		611	534	1145		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1902		637	558	1195		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1905		664	581	1245		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 261-262: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1908	147	717	609	1326		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1910		762	655	1417		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1912		823	695	1518		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1914		858	732	1590		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 172-173։ Նաև` “Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 195: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1916		848	733	1581		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1918	208	998	974	1972		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1921		185	125	310		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1926	179			903		Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 125: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376:
1987	406			1683		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 376: