ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մեծ Սամսար 19 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Մեծ Սամսար (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 17 կմ հյուսիս-արևելք, ծ. մ. 1980-2020 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:

Պատմություն
1595 թ․

Մեծ Սամսար գյուղը Վերին Սամսար անվանումով հիշատակվում է 1595 թ. կազմված հարկացուցակում` իբրև ռայաներից ազատ և 5.000 ակչե հարկվող բնակավայր:

”გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 208: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:

Բնակչություն
1829 — 1830 թթ․

Ներկայիս բնակիչների նախնիները 1829-30 թթ. փոխադրվել են Էրզրումի նահանգից, սկզբում հաստատվել Թոք գյուղում, ապա 1848 թ. փոխադրվել և հիմնել ներկայիս գյուղը՝ Թոք տեղանունը կցելով Սամսարին:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 101 մեծ սամսարցիներից 50-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:

1854 թ․

Թոք գյուղում մինչև 1854 թ. հայ բնակիչների առկայությունը հուշում է, որ նրանք աստիճանաբար են փոխադրվել Սամսար:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 209, 378:

Երկրաշարժ
1899 թ․

1899 թ. դեկտեմբերի 19-ի երկրաշարժի հետևանքով Թոք-Սամսարի բնակելի տներից 39-ը քանդվել է, 46 մարդ զոհվել:

«Մշակ», 1900, N 43, էջ 2, N 4, էջ 2: Ի դեպ, գյուղում Ա. Գդլյանի կանգնեցրած հուշակոթողը հավաստում է, թե 1900 թ. հունվարի 2-ի երկրաշարժին զոհ են գնացել 75 մարդ: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:

1902 թ․

Երկրաշարժից տուժած բնակավայրերին օգնություն ցույց տվող կոմիտեի կողմից 1902 թ. Թոք-Սամսարում կառուցվել է յուրաքանչյուրը 600 ռ. արժողությամբ 14 տուն:

«Մշակ», 1902, N 265, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:

Ստուգաբանություն

Ըստ տեղացիների վկայության` «Սամսար» անվանումը ստուգաբանվում է իբրև «փոփոխական եղանակ ունեցող վայր», ընդ որում, բնակիչներն իբր այս տեղանունն իրենց հետ բերել են Էրզրումից:

”დილის გაზეთი”, 1996, N 200: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Հատված գյուղի կենտրոնական թաղամասից:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Թոք Սամսար
Վերին Սամսար	1595 թ․

Վիճակագրական տեղեկագրերում նորահիմն գյուղի բնակչության թվաքանակի վերաբերյալ տվյալներ գտնում ենք` սկսած միայն 1857 թ-ից, ընդ որում, ակնհայտ է, որ հիշյալ թվականից հետո բնակչության քանակը շարունակաբար աճել է.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1857		64	66	130		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1860	22	86	74	160		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1861		107	88	195		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 25: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1862	26	111	96	207		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1863		109	103	213		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1864	26	111	107	218		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 8-9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1865		112	106	218		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 12-13: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 378:
1866	26	112	106	218		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1867		119	108	227		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1868		120	107	227		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1869		129	104	233		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1870		133	105	238		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1871		135	107	242		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1872		136	108	244		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1873		139	109	248		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1874				259		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1875	25			263		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 20-21: Նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1876		154	114	268		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1878		159	163	322		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1880		166	174	340		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1881		172	179	351		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1882		180	181	361		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43-44: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1883		184	187	371		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1884	32					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1885		123	192	315		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1887		141	201	342		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1889		143	226	369		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1890		143	231	374		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 147: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1891		152	240	392		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 146: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1892		152	244	396		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1893		156	246	402		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1894		164	248	412		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 171-172: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1898		309	354	663		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 166: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1899	47	195	275	470		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102: Տե՛ս նաև՝ «Մշակ», 1900, N 4, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1900		208	285	493		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1901		215	291	506		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 68: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1902		222	303	525		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1905		248	325	573		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 263-264: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1908	51	262	345	607		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1910		275	359	634		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 135-136: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1912		297	373	660		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1914		311	384	695	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում նշված է 713 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 177):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 174-175: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1916		315	380	695		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1918	80	327	330	657		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1921		110	90	200		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379:
1987	199			735		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 379: