ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մոլիթ 6 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Բորժոմ (Շրջան) / Մոլիթ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 27 կմ հյուսիս-արևելք, Տաբածղուր լճի արևմտյան ափին, ծ. մ. 2020-2080 մ բարձրության վրա, Ախալքալաք-Բակուրիան մայրուղուն կից:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:

Պատմություն
1595 թ․

Գյուղի վերաբերյալ առաջին հիշատակություններից մեկը 1595 թ-ից է: Թուրքական կառավարության կազմած հարկացուցակում Մոլիթն այդ թվականին ազատ է եղել ռայաներից, հարկվել է 4.000 ակչե:

”გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 208: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:

1724 — 1725 թթ․

Բնակչության բռնի մահմեդականացումից հետո` 1724-1725 թթ.՝ տանուտեր Ահմեդի կառավարման ժամանակ, հարկվել է 5.999 ակչե:

”ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 181: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:

Բնակչություն
1860 թ․

Մոլիթը մինչև 1860-ականը ամայի ու անբնակ էր։ Այդտեղ հաստատված հայերը նույնպես Ախալքալաքի գավառից էին, իսկ ծագումով՝ Կարնո (Էրզրում) նահանգի 1829-30 թթ. գաղթականներ. «...Մօլիթի մօտ 25 տունը գաղթած են թէ մեր գաւառի Զագ և Տրկնա գիւղերից և թէ Ծալկայից...»։ Նոր բնակավայրում էլ դեռևս երկար ժամանակ մոլիթցիները գտնվել են տնտեսական այնպիսի սուղ կացության մեջ, որ չեն կարողացել վճարել հողերից օգտվելու կապալը։

«Մշակ», 1903, N 54, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 50 մոլիթցիներից 20-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Վավերագրերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Մոլիթը գավառի հայաբնակ փոքր գյուղերից էր: Բնակչության թվաքանակի կտրուկ աճ տեղի է ունեցել 1890-ական թվականների կեսերից.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1867		40	37	77		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1868		43	57	100		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1880		45	33	78		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1881		47	32	79		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1882		47	33	80		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 44: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1884	12					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 401:
1885		47	33	80		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1887		50	39	89		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1889		56	44	100		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 147: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1890		56	42	98		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 146: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1891		57	44	101		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1892		57	46	103		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1893		57	49	106		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 171-172: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1894		55	50	105		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 144-145: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1897		173	143	316		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 167: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1898		177	153	330		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1899		156	151	307		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1900		164	159	323		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 69: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1901		169	163	332		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1902		171	169	349		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 264-265: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1905		184	184	368		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1906		184	184	368		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1908	24	197	194	391		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3917, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1910		206	203	409		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1912		218	208	426		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 175-176: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1914		225	216	441		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402:
1916		227	216	443		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 402: