ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Չիֆլիկ 3 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Չիֆլիկ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Չիֆլիկը ներկայումս գոյություն չունի, բայց մինչև 1870-ական թվականների վերջերը շեն և քաղաքամերձ կարևոր գյուղերից էր՝ փռված հարթ տեղանքի վրա, Ախալքալաքից 1 կմ հարավ-արևմուտք, ծ. մ. 1720 մ բարձրության վրա։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:

Պատմություն

1877-78 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Ռուսաստանին միացած Կարսի մարզն իր բարեբեր հողերով շատերին էր գայթակղել և ողջ Անդրկովկասից մեծ թվով բնակիչներ էին վերաբնակվել այնտեղ: Չիֆլիկցիները ևս հողի ու հատկապես ջրի պակասության պատճառով 1881-82 թթ. գյուղովի փոխադրվում են Կարսի մարզ. «Չիֆլիկ. բնակիչք այսմիկ գեղջ և քահանայն գաղթեցին ի Կարուց գաւառ ի գ. Մազիրայ»: Գաղթից հետո հին գյուղում արագորեն ավերվում են անտեր մնացած տները (շինանյութի օգտագործման նպատակով), և շեն գյուղից իբրև պատմական հուշ են մնում միայն անմշակ սալատապաններից կազմված փոքրիկ գերեզմանոցն ու Սբ. Գևորգ եկեղեցին: Վերջինս, բնականաբար, այլևս չի գործում. «...վասն գաղթելոյ գիւղացոց ի Կարս եկեղեցին նոցա մնացեալ է փակ»: Տարիներ անց հայաթափ Չիֆլիկի մասին ականատեսը նշել է. «Այս գիւղի ժողովուրդը հող չունենալու պատճառով 1881-1882 թուականին գաղթեց Կարս նահանգի Մարզա գիւղը: Ներկայումս գիւղի աւերակների հիմքն էլ չէ մնացել, բացի եկեղեցուց, որ դեռ կանգուն է: Այս եկեղեցին, որ անտէր է մնացած չիֆլիկցիների գաղթած օրից և գիւղն էլ արքունական ճանապարհի վրա գտնուելու պատճառաւ՝ դարձել է մի տեսակ պատսպարան ամեն տեսակ թուրք, քիւրդ, մութռապների. քաշում են եկեղեցու մէջ իրենց ամեն տեսակ անասունները՝ ձին, էշը, կովը, շունը... և գիշերում են այնտեղ: Յուսով ենք, որ հոգևոր բարձր իշխանութիւնը ուշք կըդարձնէ այս եկեղեցու վրայ և շուտափոյթ տնօրէնութիւն կանէ կամ քանդել կամ պահել ինչպէս վայել է մի սրբավայրի»: Ըստ ամենայնի, հոգևոր իշխանությունները տվել են եկեղեցու քանդման թույլտվություն, քանի որ ներկայումս շինության հետքն իսկ նկատելի չէ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43, 46-47: «Նոր-Դար», 1895, N 128, էջ 1։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:

Բնակչություն
1829 — 1830 թթ․

1829-30 թթ. Չիֆլիկում հաստատվել են Կարնո գավառից գաղթած հայեր: Նկատելի է, որ մոտ 50 տարվա ընթացքում (1830-1870-ական թվականներ), հակառակ տնտեսական սուղ պայմանների (զգալի էր հողի և ջրի պակասը), Չիֆլիկի բնակչությունն ընդհանուր առմամբ աճել է:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:

Ստուգաբանություն

Չիֆլիկ տեղանունը ստուգաբանվում է որպես «արքունի կալված», սակայն հայտնի է նաև, որ «չիֆթ»-ը թուրքերեն է և թարգմանվում է «զույգ»:

«Մշակ», 1873, N 16, էջ 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Չիֆթլիկ

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի բնակչության թվաքանակի փոփոխություններն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1838		152	148	300		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1361, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1840		106	114	220		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1841		129	145	274		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1842		136	150	286		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 76-77: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1844		152	160	312		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 13-14: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1845		162	170	332		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1847		115	125	240		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1849		135	218	253		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1851	41	137	126	263		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 36: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1853		146	130	276		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1854		150	135	285		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1857		138	119	257		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1860		145	121	266		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1861	43	161	141	302		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1862		162	141	303		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 418:
1863		163	153	316		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1864		164	154	318		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1865		171	157	328		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 11-12: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1866	43	171	157	328		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1867		176	165	341		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1868		180	173	353		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1869		187	174	361		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1870		193	181	374		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1871		195	182	377		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1872		200	183	383		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1873		209	188	397		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1874				409		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 25-26: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1875	48					«Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1876		234	205	439		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1877		227	189	416		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1878		236	196	432		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1880		242	212	454		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 86-87: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419:
1881		252	217	469		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 419: