ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Սաթխա 29 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Սաթխա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 18 կմ հարավ-արևելք, շրջկենտրոն Նինոծմինդայից 5 կմ հյուսիս-արևելք, Փարվանա գետի ձախ վտակ Բուղդաշենի ափին, ծ. մ. 1880-1930 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Պատմություն
1712 թ․

Հայտնի է, որ բնակչության բռնի մահմեդականացումից հետո, 1712 թ.` տանուտեր Ալիի օրոք, Սաթխա գյուղից հարկվել է 1.999 ակչե:

”ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 139: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

1847 թ․

Մինչ 1847 թ., գավառի տարածքում ռուս դուխոբորների բնակեցումը, սաթխացի հայերին էին պատկանում գյուղից հարավ և հարավ-արևելք ընկած ընդարձակ տարածքները, որոնցից, սակայն, զրկվեցին Գորելովկա, Եփրեմովկա և Տրոիցկոյե գյուղերի հիմնումից հետո:

“Акты собранные Кавказского археографическою коммиссиею”, т. Х, Тифлис, 1885, էջ 123: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Բնակչություն
1829 — 1830 թթ․

Ներկայիս գյուղի բնակիչների նախնիները փոխադրվել են Էրզրումի նահանգի Ծաղկի, Ջինիս և Սուգյութլու գյուղերից 1829-30 թթ.:

Ծաղկիի տեղադրության մասին տե՛ս Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 92: Ի դեպ, ծաղկեցիների մի մասն էլ հաստատվել է Բալխո գյուղում: Ջինիսի տեղադրության մասին տե՛ս Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 84: Ի դեպ, ջինիսցիների մի մասն էլ հաստատվել էր Արակովա և Սաղամո գյուղերում: Սոգյութլուն (այժմ՝ Sö$ütlü) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզրում) քաղաքից 11 կմ արևմուտք: Լալայան Ե., Երկեր, հ. 1, Երևան, 1983, էջ 62: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 354 սաթխացիներից 138-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:

Անվան ծագում

Ըստ տեղացիների` գյուղի անունը ծագել է անձնանունից. «Իրենք գյուղացիներն ասում էին, թե այս գյուղը պատկանելիս է եղել մի ինչ որ Սաթղ անունով աղայի, որի անունով և գյուղը կոչվել է Սաթխա»:

Լալայան Ե., Երկեր, հ. 1, Երևան, 1983, էջ 61: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Կառուցապատում

Գյուղը բաղկացած է 5 հիմնական թաղամասերից, որոնցից կենտրոնականը կոչվում է Ժամի մայլա, ներքինը՝ Քաղքի մայլա, վերինը՝ Ճիճի մայլա, Բուղդաշեն վտակի ձախափնյա մասը՝ Նորաշեն մայլա, և գյուղի արևելյան հատվածը՝ Գերեզմանոցի մայլա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Տնտեսություն
1860 թ․

1860-ական թվականներին գյուղում գործում էին 15 ջրաղաց, 1 ձիթհան:

Сборник материалов для описания Тифлисской губернии, т. 1, вып. 1, Тифлис, 1870, էջ 29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 430:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Սաթխա գյուղի Սբ. Մեծն Ներսես Հայրապետ եկեղեցուն հարող թաղամասի տեսքը հարավ-արևմուտքից

ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում գյուղի բնակչությունն աճել է հետևյալ չափով.

Թվական	Հայ արական	Հայ տուն	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1830	160	86	126	286		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1840		230	226	456		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1841		255	228	483		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 63-64: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1842		263	231	494		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1844		282	247	529		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1845		304	320	624		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 72-73: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1847		320	330	650		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1849		367	360	717		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1851	64	312	300	612		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 32: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1853		428	397	825		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2743 թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1854		434	412	846		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3825, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1857		423	418	841		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1860	80	459	413	872		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1861	94	479	498	977		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3839, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1862	94	485	481	974		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1863		497	497	994		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3843, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1864		516	508	1023		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3846, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1865	521		521	1042		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3848, թ. 11-12: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1866	96	521	521	1042		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1867		567	551	1118		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1868		584	557	1141		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1869		612	589	1201		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1870		629	594	1223		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1871	654		600	1254		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1872	669		627	1296		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1873		680	636	1316		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3862, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1874				1367		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3864, թ. 26-27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1875		108		1359		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3866, թ. 19-20: Տե՛ս նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1876	733		663	1396		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1877	683		624	1307		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1878	677		615	1292		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1880	713		638	1351		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 86-87: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1881	736		660	1396		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1882	759		666	1425		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1883		747	679	1426		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1884	109					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1885	778		751	1529		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1887		952	784	1736		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1889		967	808	1775		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1890	988		832	1820		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 145: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1891		1031	842	1873		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 144: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1892		1059	870	1929		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 116: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1893	175	1053	824	1947		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42: Տե՛ս նաև՝ «Մուրճ», 1894, N 5, էջ 794: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1894		1093	914	2007		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 169-170: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1897	1154		988	2142		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 142-143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1898	1190		1016	2206		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 164: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1899		1216	1026	2242		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1900	1264		1050	2314		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1901	1294		1079	2373		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 68: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1902		1331	1109	2440		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1905		1412	1167	2579		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 261-262: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1906		1412	1167	2579		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1908	262	1431	1171	2608		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1910		1555	1267	2822		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1912	1620		1330	2950		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1914	1279		1350	2629	Ի դեպ, նույն թվականի համար մեկ այլ աղբյուրում նշված է 2946 բնակիչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 179):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 172-173: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1916	1305		1374	2679		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1918	337	1800	1600	3400		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1921	261		260	521		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1926		311		1376		Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 125: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 431:
1940		280				Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:
1987		569		2586		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:
1992		616		2518		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:
1993		691		2561		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:
1994		703		2584		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432:
1995	715	1273	1301	2574		Իսոյան Ա., Սաթխա, Երևան, 1995, էջ 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 432: