ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Սաղամո 10 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Սաղամո (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 25 կմ հարավ-արևելք, շրջկենտրոն Նինոծմինդայից 15 կմ հյուսիս-արևելք, Գանձա գյուղից 3 կմ հարավ, ծ. մ. 2000-2050 մ բարձրության վրա, Փարվանա գետի ձախ կողմում, ուր գետը թափվում է Սաղամո լճի մեջ։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

Պատմություն
13 — 14 դդ․

ԺԳ-ԺԴ դարերը բնակավայրի համար եղել են առավել ծաղկուն ժամանակաշրջան: Այդ են վկայում գյուղամիջում իրարից ոչ հեռու պահպանված երեք եկեղեցիները։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

1595 թ․

1595 թ. հարկացուցակում Սաղամոն հիշվում է որպես ռայաներից ազատ և 6.500 ակչե հարկվող գյուղ:

”გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”,էջ 234: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

Նախախորհրդային տարիներին զուտ թրքաբնակ Սաղամոն պատկանում էր Հասան, Փաշա աղաներին և ընկերությանը. «Այս աղաները պահում են մեծ քանակությամբ ոչխարներ...» և զբաղվում Սաթխա ու Գանձա գյուղերից անասնագողությամբ։

«Նոր-Դար», 1888, N 208, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

Բնակչություն
1860 թ․

1860-ական թվականներին Սաղամոն ունեցել է 33 տուն բնակիչ, որից 1 տունը՝ հայ (6 ար., 6 իգ.), մյուսները՝ թարաքյամա թուրքեր:

Сборник материалов для описания Тифлисской губернии, т. 1, вып. 1, Тифлис, 1870, էջ 32: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

1880 թ․

1880-ական թթ. գյուղում եղել է թուրքերի 56 տուն (244 ար., 205 իգ.), հայերի՝ 2 տուն (6 ար., 8 իգ.):

Լալայան Ե., Երկեր, հ. 1, Երևան, 1983, էջ 65-66: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

1926 թ․

1926 թ. Սաղամոն ուներ 99 տուն, 646 բնակիչ, որից 12-ը հայեր էին, մնացածը՝ թուրքեր:

Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 123: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

1944 թ․

1944 թ.` թուրքերի աքսորից հետո, գյուղում հաստատվում են հարևան գերբնակեցված հայկական գյուղերից փոխադրված, ծագումով Էրզրումի Ծաղկի, Կրճնկոց, Ջինիս և Սոգյութլու գյուղերից մի քանի ընտանիքներ, որոնք Սաղամոն վերածում են զուտ հայաբնակ, շեն գյուղի։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

Անվան ծագում

Սաղամո տեղանունը վրացերեն թարգմանվում է «երեկո»: Ինչպես գյուղը, այնպես էլ լիճը նախկինում կոչվել են Ումա կամ Դումա (լիճը՝ Ումանգյոլ)։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443:

Հուշարձաններ

Գյուղամիջի երեք եկեղեցիներն էլ ի սկզբանե եղել են քաղկեդոնական տաճարներ, սակայն ուշագրավ են այնպիսի առանձին հատկանիշներով, որոնք բնորոշ են հատկապես առաքելական եկեղեցիներին։ Մասնավորապես, Սաղամոյի եկեղեցիներն ունեն բավական բարձր բեմեր (հատկանիշ, որ խորթ է քաղկեդոնական եկեղեցիներին), ներսում շիրիմներ չկան (այսինքն` հայ-առաքելական եկեղեցու ծիսակարգին համապատասխան, աղոթասրահում թաղումներն արգելված են եղել) և ընդհակառակը, հանգուցյալներն ամփոփված են եկեղեցու բակում (ինչպես հատուկ է հայ-առաքելական եկեղեցու ծիսակարգին)։

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 443-444:

19 դ․

ԺԹ դ. վերջին քառորդին Սաղամո այցելած Ի. Ռոստոմաշվիլին եկեղեցու որմերին նկատել է գրեթե իսպառ եղծված վրաց մերսրոպատառ երկու արձանագրություն:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 448:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․