ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Փոկա 8 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Փոկա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 25 կմ արևելք, շրջկենտրոն Նինոծմինդայից 22 կմ հյուսիս-արևելք, Փարվանա լճի հարավային եզրին, լճի այն մասում, որտեղից սկիզբ է առնում համանուն գետը, ծ. մ. 2080-2110 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:

Պատմություն
1595 թ․

Համաձայն 1595 թ. կազմված հարկացուցակի՝ գյուղից հարկվել է 5.000 ակչե, և ազատ է եղել ռայաներից:

”გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 234: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:

1714 թ․

Հայտնի է, որ բնակչության բռնի մահմեդականացումից հետո` 1714 թ.` տանուտեր Խալիլի օրոք, փոկացիները պետական գանձարան են մուծել 1.000 ակչե:

”ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი 1694-1732 წწ.”, էջ 141-142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:

Բնակչություն
1829 թ․

Ներկայիս բնակիչների նախնիները փոխադրվել են Արտահանից, Էրզրումից և Մուշից 1829-1830 թթ.: Ըստ ականատեսի վկայության (1896 թ.)՝ փոկացիների նախնիները հիմնականում Արտահանի և Մուշի գաղթականներ էին, որոնք Կարնո գաղթականների համեմատ ունեին որոշակի առանձնահատկություններ. «...ունին մի յատկութիւն, որ մեր ժամանակներում աւելի գնահատելի է. այդ նրանց անվեհերութիւնը, քաջութիւնն է: Եթէ աւազակ-արիւնարբու թարաքաման իւր աւարառութիւններով միւս գիւղերի մօտից անպատիժ է անցնում, արդահանցու մօտից չի կարող, նոքա շատ են ճաշակել Փոկացու շիկացած գնդակի տաքութիւնը և սայրասուր սրի թափը»:

«Արձագանք», 1896, N 12, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 260 փոկացիներից 107-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 103: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:

1980 — 2003 թթ․

1980-ական թվականների վերջերից քաղաքական և տնտեսական ճնշումների պատճառով Փոկա գյուղից արտագաղթող բնակիչների թվաքանակն աննախադեպ չափեր է ընդունել: Երևույթի առթիվ 2003 թ. վրացի թղթակիցն անթաքույց հրճվանքով նշել է, որ գյուղի 600 տուն բնակչից արդեն մնացել է միայն 300-ը:

ღუდუშაური ნ., “უბრალოდ არაფერი გვეძლევა. რაც ჩვენი უდებებით დავკარგეთ, ის უნდა დავიბრუნოთ”, “რეზონანსი”, 18.01.2003, N 13: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:

2003 թ․

Մարդորսություն վրացական ձևով կամ նորօրյա հայ-քաղկեդոնականներ. համաձայն Փոկայում հիմնված Կուսանաց վանքի մայրապետ Էլիսաբեթի վկայության` արդեն 2003 թ. իրենց հաջողվել էր վրաց ուղղափառ եկեղեցում վերամկրտել փոկացի բազմաթիվ հայերի, ընդ որում, իբրև թե տեղի հայերն իրենք էին դիմում վրաց եկեղեցու ավազանում վերամկրտվելու խնդրանքով, քանի որ «իմացան ուղղափառ եկեղեցու առավելությունը»:

ღუდუშაური ნ., “უბრალოდ არაფერი გვეძლევა. რაც ჩვენი უდებებით დავკარგეთ, ის უნდა დავიბრუნოთ”, “რეზონანსი”, 18.01.2003, N 13: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:

Հուշարձաններ
2004 թ․

2004 թ. փոկացի հայերը գյուղում նոր եկեղեցի կառուցելու թույլտվություն և հովանավորություն ստանալու ակնկալիքով մի բազմաստորագիր խնդրագիր էին հղել Գարեգին Բ կաթողիկոսին:

“ალია”, N 69, 10-12.06.2004: Նաև` “ახალი თაობა”, N 158, 10.06.2004: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 521:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2003 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Փոկա գյուղի ընդհանուր տեսքն արևմուտքից, առջևում` Փարվանա գետը

ԺԹ-Ի դարերի ընթացքում, Փոկայում հաստատված հայերի քանակն ընդհանուր առմամբ աճել է, բայց 1841-42, 1853-54 և 1878-80 թթ. արձանագրվել են նվազման դեպքեր.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		89	66	155		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1842		50	44	94		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1844		61	53	114		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1845		92	89	181		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1847		140	132	242		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1849		133	107	240		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 514:
1851	24	121	99	220		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 32: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1853		242	222	464		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1854		177	152	329		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1857		181	166	347		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1860	44	212	181	393		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1861	53	229	212	441		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1862	53	228	218	446		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1863		225	216	442		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1864	53	232	215	447		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1866	53	235	220	455		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1867		250	245	495		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1868		259	248	507		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1869		266	250	516		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1870		275	262	537		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1871		280	264	545		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1872		286	270	556		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1873		295	276	571		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1874				588		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 25-26: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1875	75			572		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 19-20: Նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1876		297	288	585		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1877		320	300	620		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1878		325	306	631		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1880		349	225	574		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 87-88: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1881		346	226	572		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1882		354	231	585		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 43-44: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1883		354	228	582		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1884	79					«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1885		370	239	609		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1887		413	281	694		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1889		448	295	743		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1890		456	312	768		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 145: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1891		454	329	783		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 144: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1892		463	335	798		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 116: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1893		462	337	799		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1894		486	358	844		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 169-170: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1897		508	399	907		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 142-143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1898		528	414	942		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 164: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1899		554	429	983		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1900		566	445	1011		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1901		596	466	1062		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 68: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1902		610	483	1093		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1905		686	553	1239		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 261-262: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1908	158	689	572	1261		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1910		764	644	1408		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3917, թ. 135-136: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1912		807	682	1489		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1914				1539		“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 173. Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1916		873	754	1627		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1918	160	875	880	1755		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1921		189	154	343		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1926	221			1169		Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 123: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515:
1987	446			2386		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 515: