ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Չեչերեկ 6 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ախալցխա (Շրջան) / Չեչերեկ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալցխայից 4 կմ արևելք` Կուր գետի ձախ ափից հազիվ 300 մ հեռու, ծովի մակերևույթից 960-1010 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:

Պատմություն

Հայտնի է, որ գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները գաղթել են 1830 թ. Կարինի Բլուր գյուղից: Հիմնադիրները` Սահարյանց, Պողոսյանց, Թորոսյանց, Վարդանյանց, Սալվիյանց, Սաղաթելյանց և Խնգոյանց ազգատոհմերը սկզբում հաստատվում են Ճալա թրքական գյուղում, ապա Չեչերեկ տեղամասում հիմնում են համանուն գյուղը:

Գտնվում է Էրզրումից 13 կմ արևմուտք` Աղվերան և Արշունի գյուղերի հարևանությամբ: Կարնո դաշտի կենտրոնական գյուղերից էր: Ներկայումս պաշտոնապես վերանվանված է Էոմերթեփե (Ömertepe): Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 178-179: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:

Երկրորդ աշխարհամարտին գյուղաբնակներից մասնակցել է 63 հոգի, որից 22-ը զոհվել է:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 180: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:

Քահանա
1884 թ․

1884 թ. չուներ սեփական քահանա, հոգևոր կարիքները հոգում էին Ախալցխայի քահանաները:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

Տնտեսություն
1891 թ․

1891 թ. նշվել է, որ «Հողերի մի մասը պետական, երկու մասը` կալւածական: ...բերքերն ...ցորեն, սիմինդր. պարապում էին և պարտէզպանութիւնով ու բանջարեղէնների մշակութիւնով»:

Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 326: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:

Ձեռագրեր
1727 թ․

Հմայիլ. Չեչերեկ գյուղի ձեռագիր հնություններից պակաս ուշագրավ չէ 1727 թ. ստեղծված նկարազարդ հմայիլը, որի հիշատակարանում կարդում ենք. «Յիշատակ է համայիլս Մաթէոսի որդի պարոն Բունիաթին, որդոյն` Մաթէոսին, կողակցին` Աղայնանին և քվերն` Մաֆտունին, տէր աստուածն բարի վայելումն տացէ ամէն, ՌՃՀԶ (1727)-ին»:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

Չեչերեկը հայտնի է առ այսօր գյուղամիջում գտնվող Սբ. Ավետարան կոչված ուխտատեղի-տան մեջ, ապա 2005 թ. նույն շենքի տեղում համագյուղացի Էդվարդ Հակոբյանի նախաձեռնությամբ և նրա միջոցներով վերակառուցված սրբատան մեջ պահվող 1745 թ. նորոգված թղթյա պատկերազարդ ձեռագիր Ավետարանով: Նույն տեղում պահվում են նաև եկեղեցական այլ իրեր, սրբություններ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:

Ավետարանի հիշատակարանում նորոգման մասին կարդում ենք. «...արդ նորոգեցաւ սրբալոյս աւետարանս ի երկիրս Արզրում, քաղաքի, որ կոչի Կարնունո, որ ի դուռն սուրբ եկեղեցոյս, որ և սուրբ Երուսաղէմի պատրիարք, որ է անուն սուրբ Գրիգոր աստուածայբան վարդապետին և տէր Ակոբ պատրիարքին Կոսդանուպոլսու և տեառն մերու հայրապետութեան տէր Ղազար կաթողիկոսին և ուղտիս մեր ի տէր Պետրոս առաջնորդն և արհեպիսկոպոսին և աստուած երկան աւուրս պահեսցէ և հատահիմն արասցէ ամէն. արդ աղաչեմ զձեզ յիշեցէն և զանարժան և մեղաւորս անարք և անիմայ մեղսամած և փըծուն գրչիս սուտանուն տէր Վարդան, որ չեմ արժան քահանային և որ զանունս ունիմ միայն և գործովս ունայն թողութիւն արէք պակասութեան գրոյս, քանզի ժամանակս դառն էր և դժվար, որ շահ Թահմազն շատ աւերութիւն արար, աստուած վերջն բարին կատարէ, ամէն, ի թվին ՌՃՂԴ (1745)-ին, ամէն, բարօվ վայելէք սուրբ աւետարանս»:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:

Արծաթապատ կազմին. «Յիշատակ է Արաբկերցի Միթ(՞)կանց լուսա|հոգի Կարապետի որդի Գեւորգն եւ իւր | ծնող(ա)ց լու... եւ կող(ա)կցի Մարք(ա)րտին, 1222 (1807/08 թթ.)»:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250-251:

Մտահոգ ոչ թե ձեռագրի պահպանության, այլ նրա հասույթին տիրանալու խնդրով` 1896 թ. փետրվարի 12-ին Ախալցխայի հայոց հոգևոր կառավարությունը տեղեկացրել է Վրաստանի և Իմերեթի հայոց կոնսիստորիային ձեռագրի գոյության և հատկապես այցի եկող ուխտավորների թողած նվիրատվությունները տնօրինելու ցանկության մասին, առաջարկել է ձեռագիրը փոխադրել Ախալցխայի Սբ. Փրկիչ եկեղեցի, սակայն գյուղացիները մերժել են ձեռագիրը հանձնել եկեղեցուն: Հոկտեմբերի 25-ին կոնսիստորիան Ախալցխայի հայոց հոգևոր կառավարությանը խորհուրդ է տվել ձեռագիրը գյուղացիներից խլել ոստիկանության օգնությամբ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 1, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

1897 թ․

1897 թ. օգոստոսի 16-ին Ախալցխայի վիճակի հայոց եկեղեցիների գործակալը խնդրել է գավառապետին վարչական ուժի գործադրմամբ բռնագրավել ձեռագիրը, սակայն երկու ամիս անց վերջինս զեկուցել է, որ ձեռագրատեր Հմայակ Կիրակոսյանից իրեն որևէ կերպ չի հաջողվել խլել Ավետարանը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 4, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

Իր հերթին Ածղորի տեղամասի պրիստավը գավառային վարչությանը հայտնել է, որ Հ. Կիրակոսյանը բնավ մտադիր չէ հանձնել ձեռագիրը, քանի որ այն իր նախնիներից ավանդված շուրջ 800 տարվա վաղեմություն ունեցող ընտանեկան ժառանգություն է:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 176, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

«Եկամտաբեր» Ավետարանին տիրանալու տենչով համակված հոգևոր իշխանությունների դիմում-խնդրագրերն ի վերջո հասնում են նահանգապետին, որի պատասխանը («ավետարանը անհնարին է վերցնել, քանի որ սեփականություն է») վերջակետ է դնում փայփայված ակնկալություններին:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 251:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Եկեղեցու մնացորդները գյուղի հարավարևելյան եզրին:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Նորոգված ձեռագիր ավետարանի կազմը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Մանրանկար էջերից մեկը:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ճալա

1840-ական թվականներից` մինչև ԻԱ դարի սկիզբը վավերագրերը Չեչերեկի համար արձանագրել են բնակչության հարատև աճ (վերջին տարիներին ծայր է առել նկատելի արտագաղթ, որի պատճառով էլ ավելի քան մեկուկես դար անց գյուղաբնակների թվաքանակն առաջին անգամ սկսել է նվազել).

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1841		31	35	66		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1866	8	26	28	54		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1867	10	43	38	81		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 19, 24: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1868	10	41	37	78		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1869	10	43	39	82		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 36-37: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1870	10	42	38	80		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 85-86: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1876		60	57	117		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1877		98	95	193		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 69, 84: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1878		92	86	178		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 204-205: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1881		97	95	192		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1884	9					«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 249:
1906		72	78	150		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
1907				150		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
1908	16	72	77	149	Ի դեպ, մեկ այլ տեղեկագրի համաձայն` 1908 թ. Չեչերեկն ուներ 258 հայ բնակիչ (“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 413):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
1914				163		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 64, թ. 7: Տե՛ս նաև “Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 206. Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
1985	100			480	Ի դեպ, 1985 թ. գյուղում բնակություն են հաստատել նաև Անդայից փոխադրված վրացիներ:	Դավթյան Ա., Հայկական և հայախառը բնակավայրերը Վրաստանում, Երևան, 1997, էջ 177: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
1995	107				Ի դեպ, բացի հայերից` գյուղում բնակվում է նաև մի քանի վրացի ընտանիք:	Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 179: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250:
2007	117	200	220	420	Ըստ գյուղապետարանի տվյալների:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 250: