ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Փոքր Պամաճ 6 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ախալցխա (Շրջան) / Փոքր Պամաճ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալցխայից ուղիղ գծով 6,5 կմ հարավ-արևմուտք` հյուսիսահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1220-1290 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 260:

Պատմություն

Երկրորդ աշխարհամարտին գյուղաբնակներից մասնակցել է 126 հոգի, որից 40-ը զոհվել է:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 204-205: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:

Բնակչություն
1830 թ․

Համաձայն մի վկայության` գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները 1830 թ. գաղթել են Թորթում գավառից:

Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 260:

Ըստ մեկ այլ տեղեկության` պամաճցիների նախնիները գաղթել են Կարինի Գառն գյուղից. «Ժողովուրդը գաղթել է Կարնի Գառն գիւղից, նոյնպէս Կարապետ եպիսկոպոսի առաջնորդութեամբ 1829 թուին...»:

Հավանաբար խոսքը Դերջան գավառի Գառնբերդակ գյուղի մասին է: «Մեղու Հյաստանի», 1873, N 22, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 260:

1830 թ․

Ավանդաբար վկայվել է, որ 1830 թ. Փոքր Պամաճում հաստատվել են հետևյալ ազգատոհմերը` Բալոյենք, Գևորգենք, Կուրղինենք, Համբարենք, Մանուկենք, Մովսիսյաններ, Մութալենք, Պապոյենք: Հետագայում գյուղ են փոխադրվել Ախալքալաքի շրջանից Բեգրակյաններն ու Քուրդօղլյանները, Ասպինձայի շրջանի Տամալա գյուղից` Բալոյանները և Նինոծմինդայի (Բոգդանովկայի) շրջանից` Թանգամյանները:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 199-200: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 260:

Քահանա
1846 թ․

Սահակ. 1846 թ. վախճանվել է 120 տարեկանում: Նրա տապանաքարին արձանագրված է եղել. «Այ այս տապանի տքնի յակն դահանակ, արի երէցն հայոց զգօն տէր է Սահակ, Եօթանասունմէկ ամ սա քահանա էր, հարիւր քսան ամաց առ հարսն աւելաւ, եթող իւր յիշատակ գովելի համբաւ: Արդ, աստ հանդիպիք, բարի մաղթեցէք, զփափագ սրտի իմոյ այսու առլցէք, 28.8.1846»:

Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց մասնավոր անձանց, «Բանբեր Մատենադարանի», հ. 13, Երևան, 1980, էջ 331-332: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 264:

Հովհաննես Մինասյան. «Ի թիւն հազար ութ հարուր վացընըմէկին (1861) և ունվարի քսանին տիրացու Ոհանէս ուրարակիր և քահանացու Պամաճ գիւղի, շառավիղ Տէր Սահակին որդի Մինասեան առ Աստուած փոխեցաւ»:

Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց մասնավոր անձանց, «Բանբեր Մատենադարանի», հ. 13, Երևան, 1980, էջ 330: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 265:

Ղազարոս Հովհաննիսյան Տեր-Սահակյանց. 1865 թ. հիշվում է «Ուրարակիր Ղազարոս տիրացու Յովհաննեսեան Տէր Սահակենց ծառաեալ է Փոքր Պամաճ գեղջ Սուրբ Խաչ յեկեղեցւոջ ընդ Կարապետ քահանայի, Տէր Մարտիրոսին առեալ է զուրարակրութիւնն ի սրբազան Թադէոս եպիսկոպոսէ 1876 թուին, ի 6-ն ապրիլ ամսոյ: Ուսեալ է զուսումն ի Վարդանեան հոգևոր դպրոցին յԱխալցխա քաղաքին...»:

Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց մասնավոր անձանց, «Բանբեր Մատենադարանի», հ. 13, Երևան, 1980, էջ 330: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 265:

1876 թ․

1876 թ. գյուղում քահայանագործել է վերոհիշյալ ուրարակիր Ղազարոս Հովհաննիսյան Տեր-Սահակյանցը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 265:

1904-1909 թվականներին քահանա է հիշվում Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյան Տեր-Նահապետյանցը (ծնվ. 1829 թ., ձեռն. 1861 թ. սեպտեմբերի 28-ին):

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 172: Տե՛ս նաև ֆ. 53, ց. 1, գ. 795, թ. 29: Մեկ այլ տեղեկությամբ` ծնվել է 1827 թ. (ֆ. 53, ց. 1, գ. 795, թ. 66): Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 265:

1995 թ. Սբ. Էջմիածնից հովվապետ է նշանակվում համագյուղացի Գարեգին վարդապետ Բալասանյանը (ծնվ. 1970), որը հոգում էր նաև Մեծ Պամաճ, Սազել և Օրալ գյուղերի բնակչության հոգևոր կարիքները:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 201-202: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 265:

Տնտեսություն
1856 թ․

1856 թ. թուրքերը, գյուղ մտնելով, ոչնչացրել են մեղվի բոլոր փեթակները, որոնցով բավական հռչակված էին գյուղացիները:

«Մեղու Հյաստանի», 1873, N 22, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 262:

1891 թ․

1891 թ. տրված նկարագրության համաձայն` «Հողի մեծը թագաւորական, մի մասը կալւածական...» էր:

Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 262:

1873 թ․

1873 թ. ականատեսը հիացմունքով է նկարագրել գործող ձիթհանը:

«Մեղու Հյաստանի», 1873, N 22, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 262:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Պզտի Պամաճ

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի բնակչության վիճակագրական պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		60	50	110		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1841		68	52	120		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 66-67: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1842		61	58	119		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 76-77: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1843				119		Դարբինյան Վ., Նորշեն-Ծղալթբիլա, հ. Ա, Երևան, 2003, էջ 72: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1844		84	70	154		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1845		62	68	130		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1847		68	65	133		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1853		55	52	107		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1854		58	52	110		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1857		66	71	137		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1860		70	74	144		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1861		75	73	148		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1862		75	75	150		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 26: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1863		67	70	137		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 60-61: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1864		70	73	143		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 2-3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1865		86	86	172		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1866	14	86	86	172		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1867	14	86	89	175		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 19, 24: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1868	14	98	92	190		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1869	14	102	99	201		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 36-37: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1870	14	100	98	198		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 85-86: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1871		100	98	198		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 201-202: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1872		106	104	210		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 34: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1873	12	90	85	175		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 76-77, 94-95: Տե՛ս նաև «Մեղու Հյաստանի», 1873, N 22, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1876		130	128	258		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1877		110	100	210		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1878		125	120	245		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 204-205: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1880		140	130	270		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 69, 84: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1881	25 տնից ավելի	134	121	255		«Մեղու Հայաստանի», 1881, N 15, էջ 3: Տե՛ս նաև Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1882		138	118	256		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 105: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1883		130	123	253		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1884	23					«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1885		134	124	258		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1886		141	124	265		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1887		141	126	267		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 3-4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1888		145	132	277		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1889		141	129	270		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8583, թ. 115-116: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1891	25					Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1893		209	182	391	Մեկ այլ աղբյուրի համաձայն` 1908 թ. Փոքր Պամաճն ուներ 35 հայ բնակիչ (“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 344), որը, հավանաբար, տպագրական սխալի արդյունք է:	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1894		213	182	395		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1897		201	161	362		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 139-140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1899		211	167	378		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 83-84: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1900		218	172	390		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1901		220	180	400		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 14, գ. 205, թ. 132-133: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1902		219	270	489		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1905		228	287	515		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 258-259: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1906		226	180	406		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1907				416		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1908	53	239	202	441		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1909		227	181	408		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 108-109: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1910		223	185	408		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 35-36: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1912		240	170	410		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1913		240	210	450		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, 950, թ. 268-269: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1914				458		“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 170. Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1916		270	265	535		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1917				497		Դարբինյան Վ., Նորշեն-Ծղալթբիլա, հ. Ա, Երևան, 2003, էջ 72: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1983	239			842		Դավթյան Ա., Հայկական և հայախառը բնակավայրերը Վրաստանում, Երևան, 1997, էջ 233: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
1995	245			880		Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 200: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
2006				650	Ըստ գյուղապետարանի տվյալների:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261:
2007	200	283	361	644	Ըստ գյուղապետարանի լիազորված անձ Կառլեն Հովհաննեսի Կարախանյանի:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 261: