ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Օրալ 8 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ախալցխա (Շրջան) / Օրալ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Ախալցխայից ուղիղ գծով 6 կմ հարավ-արևմուտք` հյուսիսարևմտահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1300-1360 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 293:

Պատմություն

Երկրորդ աշխարհամարտին գյուղաբնակներից մասնակցել է 47 անձ, որից 21-ը զոհվել է:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 148: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:

Բնակչություն

Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները սերում են Բարձր Հայքից, որոնք, 1829-1830 թվականներին հետևելով հայրենադավ գաղթի կազմակերպիչ Կարապետ եպիսկոպոսին, բնօրրանից արմատախիլ եղան: Հայտնի է, որ 1830 թ. ապագա օրալցիներին առաջնորդել են Հակոբ Կարախանյանն ու Նազարեթ Նազարեթյանցը: Նրանք նախ կանգ են առնում Ճալա գյուղի մոտ` Ճալայի տյուզ վայրում, ապա որոշում են հիմնել ներկայիս գյուղը:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 145-146: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 293:

Ներկայիս բնակիչներն ավանդաբար հիշում են նորահիմն գյուղում հաստատված առաջին ազգատոհմերին` Ավետիսենց, Բաբոյենց, Գրիգորենց, Խաչոյենց, Կիրակոսենց, Հովսեփենց, Մալխասենց, Նազարեթենց, Սահակենց, Սիմոնենց, Տիրացենց և Սրապենց:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 145: Ի դեպ, ըստ Հ. Հակոբյանի` ներկայիս գյուղի բնակիչներն իբր գաղթել են Կարին գավառի Օրալ գյուղից, մինչդեռ այդ անվամբ գյուղ (նաև Արալ կամ Առալ անուններով) ոչ միայն Կարին գավառում, այլ նաև ողջ Բարձր Հայքում գոյություն չի ունեցել: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 293:

Քահանա

Առաջին քահանան եղել է տեր Բարդուղիմեոսը (Սազելի քահանան էր), որին հաջորդել են տեր Հովհաննեսը, տեր Մարտիրոսը և այլք:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 146: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 298:

1876 թ․

1876 թ. գյուղում քահանաներ են հիշվում Բարդուղիմեոս Տեր-Հովհաննիսյան Տեր-Նահապետյանցը և Սահակ Տեր-Մարտիրոսյանը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15: Տե՛ս նաև ֆ. 53, ց. 1, գ. 795, թ. 66: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 298:

Տեր Բարդուղիմեոսը հիշվում է նաև 1904 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 795, թ. 66: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 298:

1990 թ․

1990-ական թվականներին բնակիչների հոգևոր կարիքները հոգում էր Գարեգին վարդապետ Բալասանյանը:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 149: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 298:

Տնտեսություն
1891 թ․

1891 թ. ականատեսի վկայության համաձայն` «Հողը կալւածական էր: Այստեղ նոյնպէս կալւածատէրը հայ կաթոլիկ էր»:

Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 326: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:

ԺԹ-Ի դարերից մեզ հասած վիճակագրական տվյալների համադրումը ցույց է տալիս, որ Օրալը նշյալ ողջ ժամանակահատվածում մշտապես եղել է սակավաբնակ: Երևույթ, որն անշուշտ պայմանավորված էր լեռնային գյուղից թեև քիչ, սակայն անընդմեջ առկա արտագաղթով.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1840		30	27	57		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 293:
1853		56	53	109		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 293:
1854		55	53	108		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1857		42	53	108		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1860		36	34	70		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1861		42	37	79		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 14: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1862		42	36	78		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 26: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1863		35	33	68		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 60-61: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1864		37	33	70		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 2-3: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1865		41	36	77		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1866	8	42	38	80		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1867	9	39	36	75		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 19, 24: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1868	9	37	36	73		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1869	9	41	39	80		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 36-37: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1870	9	40	42	82		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 85-86: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1871		40	42	82		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 201-202: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1872		54	48	102		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 34: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1873		64	48	112		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 76-77, 94-95: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1876		70	75	145		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1877		75	68	143		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1878		86	93	179		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 204-205: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1880		100	103	203		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 69, 84: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1881		94	97	191		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1882		95	96	191		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 105: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1883		58	55	113		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1885	10	58	55	113	Նույն տեղեկագիրն արձանագրել է նաև 4 տուն թուրքերի առկայությունը: Տե՛ս նաև Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 13:	«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1886		61	59	120		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3878, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1887		64	59	123		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 3-4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1888		69	59	128		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1889		67	60	127		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8583, թ. 115-116: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1891	15				Նույն վկայության համաձայն` գյուղն ուներ նաև 4 տուն թուրք:	Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 326: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1893		70	60	130		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1894		71	60	131		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1897		72	66	138		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 139-140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1899		74	70	144		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 83-84: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1900		76	71	147		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1901		78	72	150		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 14, գ. 205, թ. 132-133: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1902		78	69	147		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1905		84				Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 258-259: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1906		69	55	124		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1907				124		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1908	17	77	63	140	Մեկ այլ աղբյուրի համաձայն` 1908 թ. Օրալն ուներ 399 հայ բնակիչ (“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 340):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1909		68	54	122		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 108-109: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1910		70	56	126		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 35-36: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1912		84	85	169		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1913		80	60	140		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, 950, թ. 268-269: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1914		80	75	155	Այլ տեղեկագրի համաձայն` նույն թվականին Օրալն ուներ 238 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 169):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, 1020, թ. 169-170: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
1916		95	90	185		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
2006				401	Ըստ գյուղապետարանի տվյալների:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294:
2007	92	278	201	479	Ըստ գյուղապետարանի լիազորված անձ Կառլեն Հովհաննեսի Կարախանյանի:	Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 294: